کمبود تستوسترون (هیپوگنادیسم مردان) عارضه‌ای است که در آن، بیضه‌های شما به اندازه کافی تستوسترون تولید نمی‌کنند. این عارضه دارای چندین دلیل احتمالی است که از جمله آن‌ها می‌توان آسیب یا بیماری‌هایی که بیضه‌ها، غده هیپوفیز یا هیپوتالاموس شما را تحت تاثیر قرار می‌دهند را نام برد.
این عارضه با هورمون درمانی تستوسترون قابل درمان است.
کمبود تستوسترون (هیپوگنادیسم مردان) چیست؟
کمبود تستوسترون (هیپوگنادیسم مردان) عارضه‌ای است که در آن، بیضه‌های شما به اندازه کافی تستوسترون (هورمون جنسی مردانه) تولید نمی‌کنند. بیضه‌ها، غدد جنسی (ارگان های جنسی) در مردان به شمار می‌روند. به طور خاص، سلول‌های لیدیگ در بیضه‌های شما تستوسترون تولید می‌کنند.
کمبود تستوسترون باعث بروز علائم مختلفی در سنین مختلف می‌شود. سطح تستوسترون در مردان بزرگسال با افزایش سن به طور طبیعی کاهش پیدا می‌کند. نام‌های پایین بودن تستوسترون و هیپوگنادیسم مردان عبارتند از:
- سندرم کمبود تستوسترون
- کمبود تستوسترون
- هیپوگنادیسم اولیه
- هیپوگنادیسم ثانویه
- هیپوگنادیسم هیپوگنادوتروپیک
تستوسترون چه نقشی در بدن ایفا می‌کند؟
تستوسترون یک آندروژن اصلی است. این هورمون، رشد خصوصیات مردانه را تحریک می‌کند و برای تولید اسپرم (اسپرماتوژنز) ضروری است. سطح تستوسترون مردان به طور طبیعی بسیار بالاتر از زنان است.
تستوسترون در مردان به حفظ و رشد موارد زیر کمک می‌کند:
- اندام‌های جنسی و اندام تناسلی
- توده عضلانی
- سطح کافی گلبول‌های قرمز
- تراکم استخوان
- احساس خوب و سلامت بودن
- عملکرد جنسی و تولید مثل
بدن شما معمولاً سطح تستوسترون خون را به شدت کنترل می‌کند. به طور معمول سطح این هورمون در صبح در بالاترین حد خود قرار دارد و در طول روز نیز کاهش می‌یابد.
به طور معمول، هیپوتالاموس و غده هیپوفیز شما میزان تستوسترونی که در بیضه ها تولید و آزاد می‌شود را کنترل می‌کنند.
هیپوتالاموس شما هورمون آزاد کننده گنادوتروپین (GnRH) را ترشح می‌کند که غده هیپوفیز شما را تحریک می‌کند تا هورمون لوتئین کننده (LH) ترشح کند. سپس هورمون لوتئین کننده به غدد جنسی شما (بیضه‌ها یا تخمدان‌ها) منتقل می‌شود و تولید و ترشح تستوسترون را تحریک می‌کند. هیپوفیز شما همچنین هورمون محرک فولیکول (FSH) را برای تولید اسپرم ترشح می‌کند.
وجود هرگونه مشکل در بیضه‌ها، هیپوتالاموس یا غده هیپوفیز امکان دارد که باعث کاهش تستوسترون (هیپوگنادیسم مردان) شود.
کمبود تستوسترون چیست؟
انجمن اورولوژی آمریکا (AUA) کمبود تستوسترون در خون را حالتی در نظر می‌گیرد که این هورمون در بدن بزرگسالان کم‌تر از ۳۰۰ نانوگرم در دسی لیتر (ng/dL) باشد.
با این حال، برخی از محققان و پزشکان با این مقدار موافق نیستند و باور دارند که در صورتی که این هورمون کم‌تر از ۲۵۰ نانوگرم در دسی لیتر باشد، کمبود تستوسترون وجود دارد. پزشکان همچنین علائم و نشانه‌های فرد را در هنگام تشخیص کمبود تستوسترون تحت نظر می‌گیرند.
هیپوگنادیسم مردان چه افرادی را تحت تاثیر قرار می‌دهد؟
هیپوگنادیسم مردانه یک اختلال پزشکی است که می‌تواند مردان و افراد دارای بیضه را در هر سنی، از بدو تولد تا بزرگسالی تحت تاثیر قرار دهد. کمبود تستوسترون بیش‌تر احتمال دارد افراد زیر را تحت تاثیر قرار دهد:
- افرادی که سن بالاتری دارند.
- افرادی که دچار چاقی باشند.
- دیابت نوع ۲ به خوبی کنترل نشده باشد.
- آپنه انسدادی خواب یا وقفه تنفسی در خواب وجود داشته باشد.
- دارای بیماری‌ها و مشکلات پزشکی مزمن از جمله اختلال عملکرد کلیه یا سیروز کبدی باشند.
- افرادی که مبتلا به HIV یا AIDS هستند.
کمبود تستوسترون چقدر شایع است؟
تخمین آمار شیوع کمبود تستوسترون برای محققان دشوار است؛ زیرا مطالعات مختلف، تعاریف متفاوتی برای کمبود تستوسترون ارائه می‌دهند.
داده‌ها نشان می‌دهند که حدود ۲ درصد از مردان ممکن است کمبود تستوسترون داشته باشند. برخی از مطالعات دیگر نیز تخمین زده‌اند که بیش از ۸ درصد از مردان در سنین ۵۰ تا ۷۹ سال دارای کمبود تستوسترون هستند.
علائم و نشانه‌های هیپوگنادیسم مردانه چیست؟
علائم و نشانه‌های هیپوگنادیسم مردانه احتمال دارد که به طور قابل توجهی در افراد مختلف، به خصوص بر اساس سن افراد متفاوت باشد.
علائمی که به احتمال زیاد پایین بودن تستوسترون را در مردان بزرگسال نشان می‌دهند، شامل موارد زیر هستند:
- کاهش میل جنسی
- اختلال در نعوظ
- ریزش موهای زیر بغل و ناحیه تناسلی
- کوچک شدن بیضه ها
- گرگرفتگی
- تعداد کم یا صفر اسپرم (آزواسپرمی) که باعث ناباروری مردان می‌شود.
سایر علائم کمبود تستوسترون پایین در مردان بزرگسال عبارتند از:
- حالت افسردگی
- مشکل در تمرکز و حافظه
- افزایش چربی بدن
- بزرگ شدن بافت سینه مردانه (ژنیکوماستی)
- کاهش قدرت و توده عضلانی
- کاهش استقامت
علائم کاهش تستوسترون در کودکان
کمبود تستوسترون قبل از بلوغ یا در زمان بلوغ برای کودکان پسر ممکن است منجر به علائم و نشانه‌های زیر شود:
- رشد قد آهسته است، اما بازوها و پاهای کودک ممکن است به صورت نامتناسب با بقیه بدن رشد کنند.
- کم شدن رشد موهای ناحیه تناسلی
- کاهش رشد آلت تناسلی و بیضه کودک
- کم‌تر تغییر کردن و مردانه شدن صدا
- قدرت و استقامت کودک کم‌تر از حد عادی است.
دلایل کمبود تستوسترون چیست؟
چند دلیل احتمالی برای کمبود تستوسترون وجود دارد. دو نوع هیپوگنادیسم مردانه عبارتند از:
- هیپوگنادیسم اولیه (اختلال بیضه)
- هیپوگنادیسم ثانویه (اختلال هیپوفیز و یا هیپوتالاموس)
دلایل ایجاد هیپوگنادیسم اولیه و ثانویه نیز به دو دسته مادرزادی (در بدو تولد) یا اکتسابی (که بعداً در کودکی یا بزرگسالی به وجود می‌آیند) تقسیم می‌شوند.
دلایل ایجاد هیپوگنادیسم اولیه مردان
هیپوگنادیسم اولیه زمانی اتفاق می‌افتد که مشکلی در بیضه‌ها وجود داشته باشد که به بیضه‌ها امکان تولید میزان طبیعی هورمون تستوسترون را نمی‌دهد.
نام دیگر هیپوگنادیسم اولیه، هیپوگنادیسم هیپوگنادوتروپیک است. در این نوع عارضه، غده هیپوفیز شما در واکنش به کمبود تستوسترون، هورمون لوتئین کننده (LH) و هورمون محرک فولیکول (FSH) (معروف به گنادوتروپین) بیش‌تری تولید می‌کند. بالا بودن سطح این هورمون‌ها به طور معمول به بیضه‌های شما پیام می‌دهد که تستوسترون و اسپرم بیش‌تری تولید کنند. با این حال، در صورتی که بیضه‌های شما آسیب دیده (که اغلب مربوط به شیمی درمانی قبلی است) یا از دست رفته باشد، بیضه‌ها نمی‌توانند به افزایش میزان گنادوتروپین پاسخ دهند. در نتیجه، بیضه‌های شما تستوسترون و اسپرم خیلی کمی تولید می‌کنند یا اصلا تولید نمی‌کنند.
گاهی اوقات در هیپوگنادیسم اولیه، سطح تستوسترون در محدوده طبیعی قرار دارد و میزان گنادوتروپین بالا است. حتی در صورتی که سطح تستوسترون شما طبیعی باشد، متخصص می‌تواند به شما کمک کند تا متوجه شوید که آیا نیاز به درمان دارید یا خیر.
بیماری‌های مادرزادی که بر بیضه‌های شما تأثیر می‌گذارند و می‌تواند منجر به ایجاد هیپوگنادیسم اولیه شوند، عبارتند از:
- عدم وجود بیضه در بدو تولد
- عدم نزول بیضه‌ها (کریپتورکیدیسم)
- هیپوپلازی سلول لیدیگ (تکامل نیافتن سلول‌های لیدیگ در بیضه‌ها)
- سندرم کلاین فلتر (یک بیماری ژنتیکی که در آن افراد مذکر با یک کروموزوم X اضافی به دنیا می‌آیند: XXY به جای XY)
- سندرم نونان (یک بیماری ژنتیکی نادر که می‌تواند باعث تاخیر در بلوغ، نزول بیضه‌ها یا ناباروری شود).
- دیستروفی میوتونیک (بخشی از گروهی از اختلالات ارثی به نام دیستروفی عضلانی).
بیماری‌ها و مشکلات اکتسابی که بر بیضه‌های شما تاثیر می‌گذارند و می‌تواند منجر به بروز هیپوگنادیسم اولیه شوند، عبارتند از:
- آسیب یا برداشتن بیضه
- اورکیت که به التهاب یک یا هر دو بیضه گفته می‌شود. این بیماری اغلب در نتیجه یک عفونت باکتریایی مانند عفونت مقاربتی به وجود می‌آید، اما احتمال دارد به دلیل عفونت‌های ویروسی مانند اوریون نیز ایجاد شود.
- شیمی درمانی یا پرتودرمانی برای بیضه‌های شما
- انواع خاصی از تومورها
- استفاده از استروئید آنابولیک
علل هیپوگنادیسم ثانویه مردانه
بیماری‌هایی که بر نحوه کارکرد هیپوتالاموس و یا غده هیپوفیز شما تاثیر می‌گذارند، باعث ایجاد هیپوگنادیسم ثانویه می‌شوند. این نوع بیماری به عنوان هیپوگنادیسم هیپوگنادوتروپیک نیز شناخته می شود زیرا در آن، سطح پایینی از هورمون لوتئینه کننده (LH) و هورمون محرک فولیکول (FSH) در بدن وجود دارد. پایین بودن این هورمون‌ها باعث کاهش تستوسترون و تولید اسپرم می‌شود.
بیماری‌های مادرزادی که احتمال دارند منجر به هیپوگنادیسم ثانویه شود، عبارتند از:
- هیپوگنادیسم هیپوگنادوتروپیک ایزوله (نوعی بیماری که باعث کاهش سطح هورمون آزاد کننده گنادوتروپین از بدو تولد می‌شود).
- سندرم کالمن (یک بیماری ژنتیکی نادر که باعث از بین رفتن رشد سلول‌های عصبی در هیپوتالاموس شما می‌شود. هیپوتالاموس، هورمون آزاد کننده گنادوتروپین را تولید می‌کند. این بیماری همچنین ممکن است باعث کمبود بویایی شود).
- سندرم پرادر ویلی (یک اختلال ژنتیکی نادر چند سیستمی که امکان دارد باعث اختلال عملکرد هیپوتالاموس شود).
مشکلات و بیماری‌های اکتسابی که می‌توانند منجر به بروز هیپوگنادیسم ثانویه شوند، عبارتند از:
- کم کاری هیپوفیز (این عارضه ممکن است ناشی از آدنوم، بیماری ارتشاحی، عفونت، آسیب، پرتو درمانی یا عمل جراحی باشد که غده هیپوفیز شما را تحت تاثیر قرار می‌دهند).
- هایپرپرولاکتینمی
- اضافه آهن (هموکروماتوز)
- آسیب مغزی یا آسیب به سر
- سندرم کوشینگ
- سیروز کبدی
- نارسایی کلیه
- HIV یا AIDS
- اختلال مصرف الکل
- کنترل ضعیف دیابت
- چاقی
- آپنه انسدادی خواب
- داروهای خاص، از جمله استروژن، داروهای روانگردان، متوکلوپرامید، مواد افیونی، لوپرولید، گوسرلین، تریپتورلین و مهارکننده های جدیدتر بیوسنتز آندروژن برای سرطان پروستات.
هیپوگنادیسم دیررس (LOH) نوعی هیپوگنادیسم ثانویه مردانه است که در نتیجه بالا رفتن سن به صورت طبیعی ایجاد می‌شود. با افزایش سن، عملکرد هیپوتالاموس-هیپوفیز و عملکرد سلول لیدیگ که باعث کاهش تستوسترون و یا تولید اسپرم می‌شود، در مردان شدیدتر می‌شود.
هیپوگنادیسم دیررس و کمبود تستوسترون پایین در مردانی که دیابت نوع ۲، اضافه وزن و یا چاقی دارند، شایع‌تر است.
در یک مطالعه، ۳۰ درصد از مردانی که اضافه وزن داشتند، دارای کمبود تستوسترون بودند، در حالی که تنها ۶ درصد از افرادی که دارای وزن در محدوده طبیعی بودند کمبود این هورمون را تجربه کردند. در مطالعه دیگری، ۲۵ درصد از مردان مبتلا به دیابت نوع ۲، دارای کمبود تستوسترون بودند، در حالی که ۱۳ درصد از افراد بدون دیابت کمبود این هورمون را تجربه کردند.
کمبود تستوسترون چگونه تشخیص داده می‌شود؟
در صورتی که علائم و نشانه‌های کمبود تستوسترون دارید، پزشک یک معاینه فیزیکی انجام می‌دهد. او همچنین در مورد سابقه پزشکی شما، داروهایی که مصرف می‌کنید یا مصرف کرده‌اید، سابقه سیگار کشیدن و علائمی که در حال حاضر دارید سؤال می‌پرسد. همچنین ممکن است آزمایش خون تجویز کند.
برای تشخیص، پزشک علائم خاص، نشانه‌ها و نتایج آزمایش خون شما را در نظر می‌گیرد.
چه آزمایشاتی برای تشخیص کمبود تستوسترون انجام می‌شود؟
آزمایشات زیر می‌توانند به تایید تستوسترون پایین و تعیین علت کمک کنند:
- آزمایش هورمون تستوسترون خون: این آزمایش معمولاً نیاز به جمع آوری دو نمونه بین ساعت ۸ صبح تا ۱۰ صبح دارد، زمانی که انتظار می‌رود که سطح تستوسترون در بالاترین حد خود باشد. در صورتی که بیمار هستید یا اخیراً بیمار شده‌اید، مهم است که آن را به پزشک خود اطلاع دهید. بیماری حاد ممکن است باعث شود که نتیجه کاذب نشان داده شود.
- آزمایش خون هورمون لوتئینیزه کننده (LH): این آزمایش می‌تواند به تعیین این که آیا علت کاهش تستوسترون مشکلی در غده هیپوفیز شما است یا خیر، کمک کند.
- آزمایش خون پرولاکتین: بالا بودن سطح پرولاکتین ممکن است نشانه مشکل در غده هیپوفیز یا تومور باشد.
هیپوگنادیسم مردان چگونه درمان می‌شود؟
پزشکان هیپوگنادیسم مردانه را با درمان جایگزینی تستوسترون درمان می‌کنند. درمان جایگزینی تستوسترون چندین شکل مختلف دارد، از جمله:
- ژل های پوستی تستوسترون: هر روز ژل را طبق دستور روی پوست تمیز و خشک بمالید. مهم است که ژل را از طریق تماس پوست به پوست به فرد دیگری نمالید. ژل‌های پوستی تستوسترون یکی از رایج‌ترین اشکال درمان در ایالات متحده به شمار می‌رود.
- تزریق عضلانی تستوسترون: شما یا پزشک می‌توانید هر یک تا ۲ هفته یک بار تزریق را در عضله انجام دهید. پزشک می‌تواند تستوسترون طولانی مدت را به صورت تزریق هر ۱۰ هفته یک بار تجویز کنند. امکان تزریق زیر پوستی نیز وجود دارد.
- پچ تستوسترون: شما هر روز طبق دستور این چسب‌ها را روی پوست خود قرار می دهید. معمولاً باید محل آن‌ها را تغییر دهید تا از واکنش‌های پوستی جلوگیری کنید.
- داروی تستوسترون باکال: این قرص‌های چسبناکی هستند که شما دو بار در روز روی لثه های خود می‌زنید. تستوسترون به سرعت از طریق لثه به جریان خون شما جذب می‌شود.
- ژل بینی تستوسترون: شما یک ژل تستوسترون را با استفاده از آن در هر سوراخ بینی سه بار در روز استفاده می کنید.
- تستوسترون خوراکی: نوع قرصی از تستوسترون به نام undecanoate برای افرادی که تستوسترون پایینی دارند، به دلیل مشکلات پزشکی خاص مانند سندرم کلاین فلتر یا تومورهایی که به غده هیپوفیز فرد آسیب رسانده است، در دسترس است.
در صورتی که سابقه موارد زیر را داشته باشید، ممکن است نتوانید درمان جایگزینی تستوسترون دریافت کنید:
- سرطان پروستات
- وجود یک توده معاینه نشده روی پروستات شما. همه افرادی که به درمان جایگزینی تستوسترون فکر می کنند، باید قبل از شروع این درمان تحت غربالگری پروستات قرار گیرند.
- سرطان پستان
- نارسایی قلبی کنترل نشده
- آپنه انسدادی خواب درمان نشده