هنگامی که یک نوزاد مکونیوم (مدفوع) را در حالی که هنوز در رحم است دفع می‌کند، ممکن است به سندرم آسپیراسیون مکونیوم (MAS) منجر شود. این زمانی اتفاق می‌افتد که دیسترس تنفسی (تنفس سریع) باعث میشود که نوزاد در حین زایمان نفس بکشد و مخلوطی از مکونیوم و مایع آمنیوتیک را استنشاق کند. اگر چه اکثر نوزادان به طور کامل بهبود می‌یابند، موارد شدید MAS می‌تواند منجر به عوارض طولانی مدت یا حتی آسیب دائمی و مرگ شود. سندرم آسپیراسیون مکونیوم، یکی از علل اصلی بیماری شدید و مرگ در نوزادان، در حدود ۵ تا ۱۰ درصد از تولدها رخ می‌دهد. با پینو بیبی همراه باشید تا درباره سندرم و عارضه آسپراسیون مکونیوم اطلاعات بیشتری کسب کند.
سندرم آسپیراسیون مکونیوم
سندرم آسپیراسیون مکونیوم (MAS) زمانی اتفاق می‌افتد که نوزاد تازه متولد شده یک ماده چسبنده به نام مکونیوم و مایع آمنیوتیک درست قبل یا در حین تولد، را تنفس می‌کند. تنفس مکونیوم می‌تواند باعث مشکلات تنفسی و اختلالات تنفسی در نوزاد شود. به ندرت اتفاق می‌افتد که سندرم آسپیراسیون مکونیوم (MAS) باعث عوارض طولانی مدت یا شرایط سلامتی ویژه‌ای شود. تشخیص زودهنگام و درمان سریع نتایج را بهبود می‌بخشد.
سندرم آسپیراسیون مکونیوم چیست؟
سندرم آسپیراسیون مکونیوم (MAS یا آسپیراسیون مکونیوم) زمانی اتفاق می‌افتد که کودک مشکلات تنفسی داشته باشد زیرا مکونیوم درست قبل یا در حین تولد وارد ریه‌های نوزاد شده است. مکونیوم یا مامیزه یک ماده چسبنده است و اولین مدفوع نوزاد محسوب میشود. اگر جنین قبل از تولد، مکونیوم را در کیسه آمنیوتیک دفع کند، ممکن است آن را تنفس کند. استنشاق مکونیوم می‌تواند راه‌های هوایی جنین (نوزاد) را مسدود یا تحریک کند، به بافت ریه او آسیب برساند و سورفکتانت را مسدود کند (ماده‌ای که به باز کردن ریه‌های جنین در هنگام تولد کمک می‌کند). سندرم آسپیراسیون مکونیوم می‌تواند باعث مشکلات تنفسی شود و در موارد نادر زندگی نوزاد را تهدید کند.
مکونیوم یا مامیزه چیست؟
مکونیوم اولین مدفوع نوزاد است. مامیزه (مکونیوم) ماده‌ای غلیظ، چسبنده و قیر مانند است از مدفوع معمولی تیره‌تر است، به رنگ سبز تیره تا سیاه رنگ است. مکونیوم از سلول‌ها، مخاط، لانوگو، صفرا و مواد دیگر تشکیل شده است. نوزادان معمولاً مکونیوم را ظرف ۴۸ ساعت پس از تولد دفع می‌کنند. نوزادان در حین دردهای زایمان، قبل از عبور از کانال زایمان و در زمان زایمان مکونیوم را دفع می‌کنند و این دفع مکونیوم قبل از تولد، او را در معرض خطر تنفس (یا استنشاق) این ماده چسبنده قرار می‌دهد. دفع مکونیوم در واقع اولین فعالیت روده نوزاد است. مکونیوم (مامیزه) گاهی اوقات در روده‌ها غلیظ شده و گیر می‌کند و عارضه‌ای به نام مکونیوم ایلئوس را ایجاد می‌کند. بنابراین مکونیوم به نمو حرکتی روده نوزاد در دوران جنینی کمک می‌کند.
چرا آسپیراسیون مکونیوم خطرناک است؟
مکونیوم بافتی ضخیم و چسبناکی دارد. آنقدر چسبناک است که اغلب به سختی می‌توان با دستمال مرطوب از مقعد کودک آن را جدا کرد. حال وجود این ماده را در ریه‌های نوزاد تصور کنید. مکونیوم می‌تواند در داخل مجاری تنفسی کودک گیر کند، از باد کردن ریه‌های او جلوگیری کند و نوزاد را از هوا محروم کند. حال سوالی که باقی می‌ماند این است اگر ریه‌های کودک باز نشود و تبادل هوا صورت نگیرد، آیا این مکونیوم گیر افتاده در ریه جنین می‌تواند باعث آسیب مغزی شود؟ اگر چه نادر است، اما سندرم آسپیراسیون مکونیوم می‌تواند منجر به آسیب مغزی شود. این امر در موارد شدیدی که نوزاد در طول زایمان اکسیژن کافی دریافت نمی‌کند، رخ می‌دهد. اگر کودک برای مدت طولانی بدون اکسیژن باشد، آسیب مغزی دائمی خواهد بود.
سندرم آسپیراسیون مکونیوم چقدر شایع است؟
مکونیوم در ۱۲ تا ۲۰ درصد از تمام تولدها به مایع آمنیوتیک منتقل میشود که به آن اصطلاح مایع آمنیوتیک آغشته به مکونیوم داده شده است. مایع آمنیوتیک آغشته به مکونیوم در نوزادان ترم (هفته ۴۰ بارداری) یا پس از ترم (پس از هفته ۴۲ بارداری) شایع‌تر است. تنها ۲ تا ۱۰ درصد از نوزادانی که از طریق مایع آمنیوتیک آغشته به مکونیوم به دنیا می‌آیند به نشانگان آسپراسیون مکونیوم MAS مبتلا می‌شوند.
علائم آسپیراسیون مکونیوم چیست؟
استنشاق یا تنفس مکونیوم می‌تواند خطرناک باشد. برخی از شایع‌ترین علائمی که نشان می‌دهد کودک مکونیوم را تنفس کرده است عبارت هستند از:
- دشواری در تنفس
- ضربان قلب آهسته
- رنگ مایل به آبی در پوست (سیانوز)
- تنفس سریع و پی در پی
- هنگام بازدم صدای خرخر یا غرغر کردن
- جمع شدن قفسه سینه و یا بزرگ شدن یا نفخ سینه
- سستی و بی حالی
- رگه‌های سبز تیره در مایع آمنیوتیک (رنگ آمیزی مکونیوم)
گاهی اوقات علائم بلافاصله ظاهر نمی‌شوند، بنابراین متخصصان باید به بررسی مادر و نوزاد پس از تولد ادامه دهند.
دلیل ایجاد آسپیراسیون مکونیوم
عوامل متعددی می‌تواند باعث شود که جنین قبل از تولد مکونیوم آزاد کند و استنشاق کند، گر چه استرس شایع‌ترین علت آن است. نمونه‌هایی از استرس می‌تواند عفونت یا سطوح پایین اکسیژن باشد. استرس باعث میشود جنین در رحم مادر نفس‌های قوی و عمیق بکشد. این گاز شدید باعث میشود که آن‌ها مایع آمنیوتیک را عمیقاً در ریه‌های خود استنشاق کنند. اگر مایع آمنیوتیک حاوی مکونیوم باشد، مکونیوم وارد ریه‌های جنین میشود. مکونیوم تنفس شده راه‌های هوایی آن‌ها را پر می‌کند و تنفس را سخت می‌کند.
آسپیراسیون مکونیوم در بارداری‌ها زمانی که موارد زیر رخ می‌دهد بیشتر اتفاق می‌افتد:
- زمان زایمان طولانی و سخت
- زایمان دیررس، بارداری پس از ترم (۴۲ هفته)
- مادر فشار خون بالا (پره اکلامپسی) دارد.
- جفت آلوده است.
- بند ناف دور گردن جنین پیچیده شده است.
- دیابت مادر
- محدودیت رشد جنین (FGR)
- کاهش اکسیژن به جنین در دوران بارداری
- پزشک در ساکشن مجاری تنفسی نوزاد (دهان، بینی و گلو) ناکام است.
نشانه‌های مایع آمنیوتیک آغشته به مکونیوم چیست؟
هنگامی که کیسه آمنیوتیک پاره شود، مایع آمنیوتیک حاوی مکونیوم (مامیزه) سبز مایل به قهوه‌ای به نظر می‌رسد. نوزادانی که در معرض مایع آمنیوتیک آغشته به مکونیوم قرار می‌گیرند ممکن است در بدو تولد پوست و ناخن‌های زردی داشته باشند. پزشکان می‌دانند که به دنبال چه چیزی باشند و برای تشخیص آسپیراسیون مکونیوم آموزش دیده‌اند.
وقتی کودک مکونیوم را می‌بلعد چه اتفاقی می‌افتد؟
بلع مکونیوم اشکالی ندارد. جنین با نوشیدن مایع آمنیوتیک بلع را تمرین می‌کند. بنابراین اگر مقدار کمی مکونیوم آزاد کند و آن را ببلعد، جای نگرانی نیست اما از طرف دیگر، استنشاق مکونیوم در ریه‌ها می‌تواند خطرناک باشد.
سندرم آسپیراسیون مکونیوم چگونه تشخیص داده میشود؟
اگر پزشک مکونیوم را در مایع آمنیوتیک مادر تشخیص دهند، پس از تولد نوزاد، علائم آسپیراسیون را بررسی می‌کنند. فقط به این دلیل که کودک شما قبل از تولد مکونیوم آزاد می‌کند به این معنی نیست که آن را تنفس می‌کند. مراقبت از کودک برای علائم ناراحتی اولین گام در تشخیص سندرم آسپیراسیون مکونیوم است. پزشک ممکن است به صدای قفسه سینه کودک گوش دهند و عکس‌برداری از قفسه سینه را تجویز کند.
برای تشخیص سندرم آسپیراسیون مکونیوم از چه آزمایشاتی استفاده میشود؟
رادیوگرافی قفسه سینه رایج‌ترین آزمایشی است که برای تشخیص سندرم آسپیراسیون مکونیوم استفاده میشود. رادیوگرافی نتایج وجود مایع را در ریه‌های کودک شما نشان می‌دهد. پزشک همچنین ممکن است از آزمایش گاز خون برای بررسی سطح اکسیژن و دی اکسید کربن و تایید تشخیص استفاده کنند.
درمان سندرم آسپیراسیون مکونیوم چیست؟
هر چه آسپیراسیون مکونیوم زودتر درمان شود، شانس بهبودی کامل نوزاد بیشتر است. اگر پزشک برای شروع درمان بیش از حد طول بدهد، ممکن است نوزاد عوارضی را تجربه کند که دیگر نتوان از آن اجتناب کرد.
درمان سندرم آسپیراسیون مکونیوم به حجم و قوام مکونیوم و میزان دیسترس تنفسی که کودک تجربه می‌کند بستگی دارد. اگر کودک با گریه و فعال به دنیا آمده است، درمان معمولاً غیر ضروری است. پزشکان معمولاً MAS را با استفاده از یکی از این روش‌ها درمان می‌کنند:
- استفاده از ساکشن
- فشار مثبت مداوم راه هوایی (CPAP).
- آنتی بیوتیک برای جلوگیری از ذات الریه یا سایر عفونت‌ها
- اکسیژن رسانی به غشای خارج بدنی (ECMO) برای پمپاژ خون از بدن نوزاد به ریه مصنوعی
- اکسید نیتریک استنشاقی برای باز کردن رگ‌های خونی و کمک به بازگرداندن اکسیژن به بافت‌های آسیب دیده
- تزریق مایعات داخل وریدی (IV)
- تهویه مکانیکی (ونتیلاتور) برای باد کردن ریه‌های نوزاد
- درمان جایگزینی سورفکتانت برای باز کردن ریه‌های کودک
- ضربه زدن به سینه نوزاد برای شل شدن مخاط در ریه‌ها و خارج کردن آن از مجاری تنفسی
- استفاده از گرم کننده (رادیان گرم کن) برای حفظ دمای بدن کودک
بسیاری از این درمان‌ها، مانند درمان جایگزینی اکسید نیتریک و سورفکتانت، با هم استفاده می‌شوند تا منجر به دستیابی به بهترین نتیجه شوند. اولین درمان برای سندرم آسپیراسیون مکونیوم، ساکشن است. پزشک مکونیوم را با استفاده از ساکشن از دهان، بینی و گلوی نوزاد خارج می‌کنند. پزشک ممکن است لوله‌ای را در گلوی نوزاد وارد کنند تا مکونیوم اضافی را از راه هوایی او خارج کند. اگر کودک هنوز مشکل تنفسی داشته باشد، ممکن است یک ماسک صورت حاوی اکسیژن روی بینی و دهان نوزاد بگذارد. پزشکان اطفال مسئول ساکشن سریع راه‌های هوایی نوزاد هستند تا نوزاد هیپوکسی (کمبود اکسیژن در بافت‌ها) یا هیپوکسمی (کمبود اکسیژن در خون) را تجربه نکند. نوزاد مبتلا به MAS ممکن است برای نظارت دقیق و درمان پیشرفته‌تر نیاز به ماندن در بخش مراقبت‌های ویژه نوزادان (NICU) داشته باشد.
آیا می‌توان از بروز آسپیراسیون مکونیوم جلوگیری کرد؟
جواب منفی است. در واقع هیچ‌کس نمی‌تواند از تنفس مکونیوم توسط جنین جلوگیری کند. بهترین کاری که پزشک می‌تواند انجام دهد این است که مایع آمنیوتیک مادر را از نظر مکونیوم کنترل کند و مراقب ناراحتی نوزاد و واکنش‌های او باشد. تشخیص زودرس و سریع آسپیراسیون می‌تواند از آسپیراسیون شدید جلوگیری کند.
عوارض سندرم آسپیراسیون مکونیوم چیست؟
عوارض طولانی مدت سندرم آسپیراسیون مکونیوم نادر است. به طور معمول، این بیماری ظرف چند روز مدیریت و درمان میشود. نوزادان مبتلا به MAS در معرض خطر کمی بیشتر برای موارد زیر هستند:
- ذات الریه
- آسم
- فشار خون ریوی نوزادان (PPHN)
- سقوط ریه (پنوموتوراکس)
- هیپوکسی
- بیماری مزمن ریوی
- فلج مغزی (CP)
اکثر نوزادانی که مکونیوم را آسپیره می‌کنند به سندرم آسپیراسیون مکونیوم مبتلا نمی‌شوند. برای تعداد اندکی از نوزادان که مکونیوم را تنفس می‌کنند این مشکل ایجاد میشود. نشانگان آسپیراسیون مکونیوم (MAS) بسیار قابل درمان است، به خصوص اگر زود و سریع تشخیص داده شود.
آیا نوزادان بعد از ابتلا به آسپیراسیون مکونیوم بهبود می‌یابند؟
در بیشتر موارد، بله. برخی از نوزادان مبتلا به سندرم آسپیراسیون مکونیوم فقط مشکلات تنفسی جزئی را تجربه می‌کنند که در عرض ۲ تا ۴ روز بعد از تولد برطرف میشود. متأسفانه، نوزادانی که پس از آسپیراسیون مکونیوم بهبود نمی‌یابند، ممکن است با بیماری‌های طولانی مدت یا حتی دائمی دست و پنجه نرم کنند. بروز شدید MAS می‌تواند منجر به سرفه مزمن و خس خس سینه تا ۱۰ سال شود که در چنین شرایطی ممکن است کودک نیاز به استفاده از دستگاه تنفس داشته باشد. گاهی اوقات کودک آسیب دائمی ریه را تجربه می‌کند. اگر هیپوکسی ناشی از سندرم آسپیراسیون مکونیوم به اندازه کافی وخیم باشد، نوزاد ممکن است دچار آسیب مغزی شود و به شرایط دائمی مانند فلج مغزی مبتلا شود.
بهبودی از سندرم آسپیراسیون مکونیوم چقدر طول می‌کشد؟
اکثر نوزادان از آسپیراسیون مکونیوم در عرض چند ساعت بهبود می‌یابند. در موارد جدی، کودک ممکن است به زمان بیشتری در بخش مراقبت‌های ویژه نوزادان ((NICU نیاز داشته باشد و یا برای چند روز یا چند هفته به اکسیژن مکمل نیاز باشد.
سخن آخر
سندرم آسپیراسیون مکونیوم یک بیماری جدی اما قابل درمان در نوزادان است. هنگامی که کودک متولد میشود، پزشک مایع آمنیوتیک مادر را از نظر مکونیوم بررسی می‌کند. اگر نوزاد تازه متولد شده علائم ناراحتی را نشان دهد، پزشک مکونیوم را از بینی و گلوی کودک خارج می‌کند. زمانی که آسپیراسیون مکونیوم زود تشخیص داده شود و به سرعت درمان شود، عوارض نادر، کم و قابل کنترل هستند. اکثر نوزادان ظرف چند روز بهبود می‌یابند و هیچ عارضه جانبی طولانی مدت آسپیراسیون مکونیوم ندارند. به یاد داشته باشید، اکثر نوزادانی که مکونیوم در مایع آمنیوتیک خود دارند، به سندرم آسپیراسیون مکونیوم مبتلا نمی‌شوند.