زایمان طبیعی با دستگاه فورسپس چگونه است؟
یکی از انواع زایمان طبیعی، زایمان طبیعی کمکی است که طی آن زایمان با استفاده از ابزارهای پزشکی صورت می‌گیرد. معروف‌ترین این ابزارها دستگاه وکیوم و فورسپس است. در این مقاله قصد داریم شما را با دستگاه فورسپس و زایمان با کمک این دستگاه آشنا کنیم. دستگاه فورسپس یک انبر قاشق مانند است که که پزشک متخصص به وسیله آن نوزاد را از دهانه رحم خارج می‌کند. گرچه زایمان طبیعی مزایایی زیادی دارد اما برخی از محققان معتقدند زایمان طبیعی با استفاده از ابزار کمکی ممکن است عوارض و خطرات بیشتری نسبت به عمل سزارین داشته باشد. تیم پینو بیبی در این مقاله به بررسی معایب و مزایای استفاده از دستگاه فورسپس در زایمان طبیعی پرداخته است.
زایمان طبیعی با کمک دستگاه فورسپس
در برخی موارد همه چیز برای انجام یک زایمان طبیعی آماده است و دهانه رحم نیز کاملاً باز است اما زایمان صورت نمی‌گیرد. برای همین گاه برای تسهیل زایمان نیاز به داروها و یا ابزار کمکی برای تسهیل در زایمان وجود دارد. به زایمان طبیعی که با کمک ابزاری مانند فورسپس (انبر) یا وکتوم (مکنده) صورت می‌گیرد که به آن زایمان طبیعی کمکی AVD می‌گویند. در زایمان به روش فورسپس پزشک با کمک دستگاهی شبیه به انبر یا گیره نوزاد را از رحم خارج می‌کند. این گیره دارای دو دسته متقاطع می‌باشد، دو سر شاخه آن قاشقی شکل است و دارای گودی است، موقع وضع حمل سر جنین داخل این گودی‌ها قرار می‌گیرد و پزشک به کمک فشاری که مادر وارد می‌کند جنین را از دهانه رحم به سمت بیرون می‌کشد که در نهایت منجر به زایمان و خروج جنین از کانال رحم خواهد شد. فورسپس نوعی کامپ یا گیره محسوب می‌شود و دستگاهی که با آن به فرایند زایمان کمک می‌کنند دستگاه فورسپس زایمانی Obstetrica Forceps نام دارد. طی این روش پزشک، فورسپس را از کانال رحم عبور داده و سپس دو سر قاشق فورسپس را در دو طرف سر جنین قرار می‌دهد و با کمک فشاری که مادر وارد می‌آورد؛ پزشک با این دستگاه خروج جنین را تسهیل می‌کند.
عوارض زایمان طبیعی با فورسپس
استفاده از این دستگاه به روند زایمان طبیعی کمک می‌کند اما استفاده از دستگاه فورسپس ممکن است عوارضی را نیز به دنبال داشته باشد. عوارض احتمالی در زایمان با کمک فورسپس برای مادر و نوزاد عبارت هستند از:
- پارگی واژن
- افزایش خونریزی بعد از وضع حمل؛ گاه نیاز به انتقال خون فوری برای مادر می‌باشد
- اختلال در عملکرد مثانه، احتباس ادرار یا بی‌اختیاری در دفع ادرار (نیاز به سوندگذاری در برخی موارد شدید)
- اختلال در عملکرد مقعد به خاطر آسیب به اسفنکتر داخلی مقعد
- پارگی درجه چهارم در ناحیه معقد (گسترش آسیب تا مخاط رکتوم)
آیا زایمان با وکیوم و فورسپس خطرناک است؟
طبق یافته‌های تحقیقاتی جدید به دست آمده زایمان با استفاده از روش‌های تهاجمی مثل وکیوم و فورسپس نسبت به زایمان با روش سزارین، ممکن است خطرات و پیامدهای بیشتری را برای مادر و کودک به دنبال داشته باشد. طبق پژوهش‌های انجام شده تخمین زده شده که مشکلات پزشکی و سلامتی در نوزادانی که با روش وکیوم یا فورسپس به دنیا آمده‌اند،۸۰ درصد بیشتر از نوزادانی است که با روش سزارین به دنیا آمده‌اند. تقریباً عوارض پارگی پرینه (ناحیه بین واژن و مقعد) در بین زنانی که با روش وکیوم یا فورسپس زایمان کرده‌اند بیش از ۱۲ درصد است. بهتر است تا پزشکان و محقیقن در مورد روش‌های استفاده از این نوع زایمان‌ها و یا سایر زایمان‌ها تجدید نظر کنند و به جز موارد استثنایی و خاص به سراغ استفاده از ابزارهای کمکی نروند تا مادر و نوزاد کمترین آسیب و ناراحتی را پس از انجام زایمان تجربه کنند. پزشک در شرایط ذیل اقدام به استفاده از فورسپس را می‌کند:
- کمک به خروج جنین اگر انقباضات رحم زن باردار جهت هل دادن جنین به سمت بیرون کافی نباشد
- چنانچه خطر بروز زجر جنینی Fetal Distress باشد (در این عارضه اکسیژن کافی به جنین نمی‌رسد) و باید زایمان سریع‌تر رخ بدهد.
- وضعیت جنین در زمان زور زدن مادر (Pushing) مناسب نباشد. فورسپس جهت چرخاندن سر جنین استفاده می‌شود.
- اگر رویان در کانال تولد گیر کرده باشد و پیشروی نوزاد متوقف شده باشد.
- برای پشتیبانی و حمایت از سر جنین در زمانی که جنین نارس یا در موقعیت بریچ Breech باشد
- عدم توانایی مادر در فشار و زور زدن برای هدایت جنین به کانال تولد برای مثال خستگی شدید، بیماری قلبی یا فشار خون بالا که فشار و زور زدن برای مادر خطرناک است.
زایمان با فورسپس چه خطراتی دارد؟
معمولاً در روش زایمان طبیعی با ابزار کمکی مانند وکیوم و فورسپس؛ پزشکان وکیوم را نسبت به فورسپس ترجیح می‌دهند. اما در شرایط ویژه استفاده از فورسپس بهتر از وکیوم است. زایمان طبیعی با فورسپس می‌تواند ریسک آسیب زدن به مادر و نوزاد را به همراه داشته باشد. گاهی پزشک برای عبور فورسپس اقدام به جراحی اپیزیوتومی می‌کند. جراحی اپیزیوتومی به منظور ایجاد یک شکاف بین واژن و معقد در ناحیه پرینه انجام می‌شود. این جراحی نیز عوارضی برای زنان باردار به همراه دارد که همراه شدن آن با عوارض ورود فورسپس به واژن زائو مشکلات مادر بعد از زایمان را افزایش می‌دهد. عوارضی به کار بردن فورسپس در زایمان طبیعی عبارتند از:
- درد در پرنیوم (بافت بین واژن و مقعد) پس از زایمان
- پارگی در قسمت پایینی دستگاه تولید مثلی زنانه
- مشکل در دفع ادرار و خالی کردن مثانه
- دفع ادرار یا مدفوع ناخواسته کوتاه یا طولانی مدت در صورت پارگی شدید
- آسیب به مثانه و میزراه (لوله‌ای که ادرار را از مثانه به خارج بدن هدایت می‌کند)
- پارگی رحم (وقتی دیواره رحم پاره شود، امکان ورود نوزاد یا جفت به حفره شکمی مادر وجود دارد)
- ضعف عضلاتی که اندام‌های لگنی را حمایت می‌کنند که موجب می‌شوند این اندام‌ها به پایین‌تر از لگن بروند.
عوارض زایمان با فورسپس در نوزاد
- بروز کبودی و جراحت بر بدن نوزاد به خصوص در نواحی صورت
- ایجاد تاول‌های سطحی بر پوست نوزاد
- وجود خطر آسیب دیدن عصب نوزاد
- شکستگی استخوان جمجمه نوزاد
- آسیب‌هایی جزئی به ماهیچه‌ها و عضلات سر و صورت
- آسیب به بخش‌های خارجی چشم
- خونریزی در داخل جمجمه
- بروز تشنج
انواع فورسپس
کار اصلی فورسپس ایجاد کشش و چرخش جنین در زمان زایمان است. بنابراین انتخاب نوع فورسپس توسط پزشک به دقت و دانش کافی نیاز دارد. عملکرد فورسپس‌ها تقریباً یکسان است اما برخی برای انجام مواردی خاص از زایمان طبیعی با کمک فورسپس کاربرد دارند، برای مثال از فورسپس سیمپسون (Simpson)در مواردی که سر جنین شکل مجرای زایمانی را به خود گرفته است، استفاده می‌کنند.
- فورسپس سمپسون Simpson Forceps
- فورسپس الیوت Elliot Forceps
- فورسپس کیلاند Kielland Forceps
- فورسپس پیپر Peiper Forceps
- فورسپس بایلی ویلیلمسون Bailey-Williamson Forceps
- فورسپس توکر – مک لِن Tucker – McLane Forceps
- فورسپس بارتون با دسته کشنده and Traction Handel Barton Forceps
چه زمان زایمان با فورسپس پیشنهاد می‌شود؟
زمانی‌که جنین به سمت بیرون هل داده نشود پزشک زایمان با فورسپس را انجام می‌دهند.
- زایمان طولانی شده است و با فشار زائو پیشرفتی در زایمان رخ نداده است.
- ضربان قلب جنین ممکن است نگران کننده باشد
- زائو بیماری خاصی دارد (مانند مشکلات قلبی و عروقی یا فشار خون بالا)
شرایط لازم برای انجام زایمان طبیعی با کمک فورسپس
- دهانه رحم کاملاً باز است
- غشاهای اطراف جنین پاره شده است
- سر جنین وارد کانال زایمان شده است
مواردی احتیاطی در انجام زایمان
- جنین شرایط خاص دارد، برای مثال بیماری استخوان شکنده Osteogenesis Imperfect دارد.
- اختلالات خونی مثل هموفیلی
- عبور سر جنین در میانه کانال زایمان
- وضعیت قرار گرفتن سر جنین مشخص نباشد
- بازوها و شانه‌های جنین در حال عبور از کانال زایمان باشد
- جثه بزرگ جنین
- کوچکی لگن زائو
چگونه خودتان را برای زایمان با فورسپس آماده کنید؟
پزشک متخصص پیش از استفاده از روش زایمان طبیعی به کمک فورسپس ممکن است راهکارهای دیگری برای تحریک زایمان انجام دهد. برای مثال ممکن است دوز داروی بی‌حس کننده را تنظیم کند تا فشارهای وارد شده موثرتر شوند. یا ممکن است از روش‌های القای زایمان استفاده کنند و داروهایی مثل اکسی توسین سنتزی (آمپول فشار) را به صورت وریدی به بانوی باردار تزریق کند. این تزریق به منظور تحریک انقباضات قوی‌تر انجام می‌شود. در نهایت اگر با انجام این اقدامات هنوز زایمان صورت نگرفته بود پزشک با مشورت با کادر و تیم خود ممکن است استفاده از دستگاه فورسپس را جایز بداند.
وضعیت زائو در هنگام وضع حمل با فورسپس
برای استفاه از دستگاه فورسپس لازم است تا بانوی باردار به پشت دراز کشیده و پاهایش را کاملاً از هم باز کند. دست‌های زائو معمولاً در کنار میز زایمان قرار دارد و کمکی برای اعمال فشار است. پزشک دو یا چند انگشت را به واژن زن داخل کرده و در کنار سر جنین قرار می‌دهد، سپس فورسپس را بین دست خود و سر جنین قرار می‌دهد و همزمان قسمت دیگر فورسپس را در سمت دیگر سر جنین قرار می‌دهد زمانی‌که دو سر فورسپس قفل شد پزشک آماده است تا سر نوزاد را به سمت کانال زایمان هدایت کند. همزمان زائو نیز با آوردن فشار به پزشک برای هدایت جنین به سمت کانال تولد کمک می‌کند.
چنانچه سر جنین چرخیده باشد و به سمت بالا قرار گرفته باشد پزشک با کمک فورسپس در حین انقباضات رحمی و فشاری که مادر می‌آورد سر را به سمت درست می‌چرخاند. زمانی‌که خروج جنین به قطعیت کامل رسید (قبل از عبور پهن‌ترین قسمت سر نوزاد از کانال تولد)، پزشک فورسپس را خارج می‌کند. زایمان با فورسپس گاه با موفقیت انجام نمی‌شود و ممکن است در نهایت عمل سزارین صورت بگیرد. گاه پزشک زایمان با وکیوم را نیز انجام می‌دهد و اگر امکان پذیر نشد عمل سزارین را در دستور کار قرار می‌دهد. پزشک قبل از استفاده از فورسپس با کمک داروی بیهوشی موضعی باعث ایجاد بی‌حسی می‌شود. در مواردی ممکن است پزشک مجبور به ایجاد برش اپیزتومی می‌شود تا دهانه واژن را بازتر کند. چنانچه بعد ار این همه تلاش‌های پزشک، زایمان رخ نداد و کوشش‌ها بی‌نتیجه ماند گزینه بعدی عمل سزارین است.
مراقبت‌های پس از زایمان با فورسپس
پس از زایمان با فورسپس پزشک معاینات بالینی را انجام می‌دهد تا پارگی‌های احتمالی ناشی از فورسپس را شناسایی کند و در جهت ترمیم این شکاف‌ها را به هم وصل خواهد کرد. توصیه‌های را برای مادر و نوزاد نیز ارائه خواهد کرد. پارگی اپیزیوتومی یا پارگی واژن چنانچه رخ داده باشد، محل پارگی زخم شده و امکان دارد تا بهبودی کامل مادر چند هفته درد را احساس کند. چنانچه پارگی و شکاف‌های ایجاد شده گسترده باشد به طبع مدت زمان طولانی‌تری نیز برای بهبود و درمان صرف خواهد شد. اما در صورت مشاهده موارد ذیل حتماً باید مادر به پزشک متخصص مراجعه کند.
- شدت گرفتن درد
- احساس تب
- مشاهده نشانه‌های عفونت (ترشحات چرکی)
- بی‌اختیاری مدفوع
- بی‌اختیاری ادراری
استفاده کردم مرسی