الیگوهیدرآمنیوس چیست؟ علل و درمان آن
الیگوهیدرآمنیوس زمانی اتفاق می‌افتد که مادر در دوران بارداری مایع آمنیوتیک پایینی دارد. مایع آمنیوتیک مایعی است که جنین را در حالی که قبل از تولد در بدن مادر است احاطه می‌کند. پزشک با استفاده از سونوگرافی میزان مایع آمنیوتیک پایین را تشخیص می‌دهد. الیگوهیدرآمنیوس می‌تواند باعث عوارض بارداری شود یا نشانه‌ای از یک بیماری زمینه‌ای باشد. با پینو بیبی همراه باشید تا بیشتر راجع به الیگوهیدرآمنیوس بدانید.
الیگوهیدرآمنیوس چیست؟
داخل کیسه آمنیوتیک (غشاء کوریون و آمنیون) یک مایع آبکی وجود دارد که گاهی اوقات به آن کیسه آب می‌گویند، مایع آمنیوتیک مایعی شبیه آب است که جنین را در رحم مادر احاطه کرده است. جنین برای رشد به مایع آمنیوتیک نیاز دارد. مایع آمنیوتیک از جنین را در برابر عفونت و فشردگی بند ناف محافظت می‌کند و حرکات جنین را در حالی که در رحم مادر هستند، مهار می‌کند. مایع آمنیوتیک همچنین به رشد سیستم گوارشی و تنفسی و کلیه‌های جنین کمک می‌کند و دمای بدن جنین را تنظیم می‌کند. الیگوهیدرآمنیوس در دوران بارداری زمانی رخ می‌دهد که مایع آمنیوتیک بانوی باردار کمتر از حد انتظار برای سن حاملگی جنین باشد.
این مایع توسط ریه‌ها و کلیه‌های جنین ساخته می‌شود. جنین مایع را می‌بلعد و آن را به صورت ادرار دفع می‌کند. کودک هم چنین مایع را در ریه‌های خود «تنفس» می‌کند. این مایع کیسه‌های هوایی در ریه‌ها را باز می‌کند و به رشد ریه‌ها کمک می‌کند. ریه‌های جنین در اواسط سه ماهه دوم (هفته ۱۶ تا هفته ۲۴ بارداری) بسیار رشد می‌کند. اگر مایع آمنیوتیک در این مدت خیلی کم باشد، ممکن است جنین بافت ریوی کافی سنتز و تولید نکند و این امر می‌تواند باعث بروز مشکلات تنفسی نوزاد در هنگام زایمان شود.
مایع آمنیوتیک بسیار کم می‌تواند باعث مشکلات سلامتی در جنین شود یا نشانه‌ای از یک بیماری زمینه‌ای باشد. این شرایط می‌تواند بر رشد کودک تأثیر بگذارد یا باعث ایجاد عوارض در حین زایمان و وضع حمل شود.
الیگوهیدرآمنیوس ممکن است در هر زمانی از بارداری اتفاق بیفتد، اما در سه ماهه آخر (۳ ماه گذشته) شایع‌تر است. خطر ابتلا به الیگوهیدرآمنیوس برای افرادی که حداقل ۲ هفته از تاریخ زایمان آن‌ها گذشته است بیشتر است. این به این دلیل است که مقدار مایع آمنیوتیک معمولاً در آن زمان کاهش می‌یابد. به طور کلی، هر چه الیگوهیدرآمنیوس در دوران بارداری زودتر اتفاق بیفتد، خطر برای نوزاد بیشتر است.
الیگوهیدرآمنیوس چقدر شایع است؟
مایع آمنیوتیک کم حدود ۴ درصد از افراد باردار را تحت تاثیر قرار می‌دهد و در سه ماه آخر بارداری بیشتر شایع است. این میزان در افرادی که تاریخ زایمان‌شان گذشته است به حدود ۱۲ درصد می‌رسد زیرا سطح مایع آمنیوتیک بعد از هفته ۴۰ بارداری کاهش می‌یابد.
میزان مایع آمنیوتیک در دوران بارداری چقدر است؟
بستگی به هفته بارداری مادر دارد. بدن بانوان باردار حدود ۱۲ روز پس از لقاح (تشکیل زیگوت یا سلول تخم) شروع به سنتز مایع آمنیوتیک می‌کند. مقدار مایع آمنیوتیکی که تولید می‌شود تا اوج آن در هفته ۳۶ بارداری افزایش می‌یابد. پس از آن، سطح مایع آمنیوتیک شروع به کاهش می‌کند.
تشخیص الیگوهیدرآمنیوس در دوران بارداری
سطح مایع آمنیوتیک در دوران بارداری به طور مرتب بررسی می‌شود. پزشک از سونوگرافی برای اندازه‌گیری مقدار مایع آمنیوتیک استفاده می‌کند. اگر مایع آمنیوتیک کافی در سونوگرافی مشاهده نشد، ممکن است بانوی آبستن الیگوهیدرآمنیوس داشته باشد.
دو روش برای اندازه‌گیری مایع آمنیوتیک وجود دارد: شاخص مایع آمنیوتیک (AFI) یا حداکثر پاکت عمودی (MPV).
شاخص مایع آمنیوتیک (AFI) میزان عمق مایع آمنیوتیک در چهار ناحیه شکم بانوی حامله را بررسی می‌کند. سپس این مقادیر جمع می‌شوند. اگر عدد میانگین AFI کمتر از ۵ سانتی‌متر باشد، بانوی آبستن به الیگوهیدرآمنیوس مبتلا است.
حداکثر پاکت عمودی (MPV)، عمیق‌ترین ناحیه رحم را اندازه‌گیری می‌کند تا سطح مایع آمنیوتیک را بررسی کند. اگر MPV بدست آمده کمتر از ۲ سانتی‌متر باشد، بانوی باردار مبتلا به الیگوهیدرآمنیوس است.
سونوگرافی همچنین نشان می‌دهد که جنین چقدر رشد می‌کند. ارزیابی سونوگرافی می‌تواند رشد کلیه‌ها و مجاری ادراری جنین را نشان دهد و ادرار را در مثانه جنین نشان دهد. ممکن است بانوی باردار به نوع خاصی از سونوگرافی (مطالعه جریان داپلر) برای بررسی جریان خون از طریق کلیه و جفت جنین نیاز داشته باشد.
سایر علائم الیگوهیدرآمنیوس می‌تواند شامل موارد زیر باشد:
- کودک آن طور که باید سریع رشد نمی‌کند.
- بانوی باردار در حال نشت مایع آمنیوتیک از واژن است که ممکن است به این معنی باشد که کیسه آب شکسته است.
- اندازه رحم در مقایسه با فاصله زمانی در بارداری (سن حاملگی) کوچک است.
- مادر وزن کافی اضافه نمی‌کند و شکمش کوچک‌تر از حد انتظار است.
- جنین به اندازه کافی در رحم حرکت نمی‌کند.
اگر بانویی متوجه نشت مایع شد، باید فوراً به پزشک خود اطلاع دهد. همچنین اگر در بارداری‌های قبلی، بانوی باردار مایع آمنیوتیک کم داشته است، ممکن است بیشتر از سایرین در معرض خطر ابتلا به مایع آمنیوتیک کم باشد.
الیگوهیدرآمنیوس چه مشکلاتی می‌تواند ایجاد کند؟
الیگوهیدرآمنیوس در شش ماه اول بارداری (در ۲ سه ماهه اول) به طور کلی خطرناک‌تر است و احتمال ایجاد مشکلات جدی بیشتر از سه ماهه آخر بارداری را دارد. این عوارض می‌تواند شامل موارد زیر باشد:
- بدشکلی‌های ناشی از فشرده شدن در رحم (نقایص مادرزادی اندام یا صورت)
- زایمان زودرس، یعنی تولد قبل از هفته ۳۷ بارداری
- سقط جنین، زمانی است که جنین قبل از هفته بیستم بارداری می‌میرد.
- مرده‌زایی، یعنی زمانی که جنین پس از ۲۰ هفته بارداری از بین می‌رود.
- اگر کیسه آب زودتر پاره شده باشد، عفونت ایجاد شود (عفونت در صورت نشتی کیسه آب)
به طور کلی، نوزادانی که بعد از هفته ۲۳ تا ۲۴ بارداری (۶ ماه بارداری) دچار الیگوهیدرآمنیوس می‌شوند، معمولاً مشکلات تنفسی یا سایر مشکلات طولانی مدت ندارند. اگر در سه ماهه آخر بارداری (هفته‌های ۲۸ تا ۴۰) الیگوهیدرآمنیوس تشخیص داده شود، عوارض می‌تواند شامل موارد زیر باشد:
- مشکلات حین زایمان و وضع حمل، مانند فشرده شدن بند ناف (بند ناف غذا و اکسیژن را از جفت به جنین می‌رساند. اگر فشرده شود، کودک غذا و اکسیژن کافی دریافت نمی‌کند).
- محدودیت رشد جنین و یا رشد جنین خیلی کند است.
- مشکلات تنفسی یا ریه‌های توسعه نیافته در جنین
- افزایش خطر زایمان سزارین
- نیاز به زایمان زودرس
- اگر کیسه آب خیلی زود شکسته شود، خطر عفونت افزایش می‌یابد.
- کودک اولین حرکت روده خود (مکونیوم) را در ریه‌های خود تنفس می‌کند که می‌تواند باعث مشکلات تنفسی شود (آسپراسیون مکونیوم).
- مشکلات مفصلی به این دلیل که جنین قادر به حرکت کافی در اطراف خود (در رحم) نبوده است.
چه چیزی باعث الیگوهیدرآمنیوس می‌شود؟
گاهی اوقات علل الیگوهیدرآمنیوس شناخته نشده است. علل در سه سطح طبقه‌بندی می‌شوند: مادری، جنینی و جفت. برخی از علل شناخته شده عبارت هستند از:
علل مادری بروز الیگوهیدرآمنیوس
- مشکلات سلامتی، مانند فشار خون بالا، پره اکلامپسی، یا دیابتی از قبل وجود داشته است.
- برخی از داروها، مانند داروهایی که برای درمان فشار خون بالا استفاده می‌شوند (موسوم به ACE).
- مهارکننده‌ها و مسکن‌هایی داروهایی مانند مهارکننده‌های آنزیم مبدل آنژیوتانسین (لیسینوپریل)، مهارکننده‌های پروستاگلاندین سنتتاز (NSAIDs، استروئیدهای ضد التهابی) و تراستوزوماب باعث کاهش جریان خون به کلیه‌های جنین می‌شوند. هنگامی که کلیه‌های جنین قادر به تولید مقادیر کافی ادرار نباشند، منجر به کاهش مایع آمنیوتیک یا الیگوهیدرآمنیوس می‌شود.
- عفونت‌هایی مانند عفونت‌های TORCH (توکسوپلاسما گوندی، سرخجه، سیتومگالوویروس، ویروس هرپس سیمپلکس) و پاروویروس B19.
- کم آبی بدن بانوی آبستن به ویژه در ماه‌های گرم سال
علل جنینی بروز الیگوهیدرآمنیوس
- ناهنجاری‌های کروموزومی مانند سندرم داون که با ناهنجاری‌های گوارشی همراه است.
- ناهنجاری‌های مادرزادی مانند آژنزی کلیه و بیماری کلیه کیستیک با اختلال در تولید ادرار و دریچه‌های خلفی مجرای ادرار یا آترزی مجرای ادرار که با انسداد دستگاه ادراری تحتانی همراه است.
- نقایص مادرزادی، به ویژه آن‌هایی که کلیه، معده، مثانه یا مجرای ادرار جنین را تحت تأثیر قرار می‌دهند.
- مرگ داخل رحمی
- پارگی زودرس غشاها (PROM): این زمانی است که کیسه آمنیوتیک اطراف نوزاد قبل از شروع زایمان می‌شکند.
- گذشتن از تاریخ زایمان (به نام حاملگی پس از ترم): این زمانی است که نوزاد پس از ۴۲ هفته و روز صفر متولد می‌شود. بارداری کامل بین ۳۹ هفته، صفر روز و ۴۰ هفته و ۶ روز طول می‌کشد (بیش از دو هفته از موعد مقرر گذشته است).
- محدودیت رشد داخل رحمی (IUGR) مرتبط با نارسایی جفت
- آمنیون ندوزوم؛ عدم ترشح توسط سلول‌های آمنیون پوشاننده جفت
علل مربوط به جفت در بروز الیگوهیدرآمنیوس
- مشکلات جفت جنین، که غذا و اکسیژن را از طریق بند ناف به نوزاد می‌رساند.
- جدا شدن جفت
- دوقلوهای همسان که جفت مشترک دارند.
- سندرم انتقال خون دوقلو به دوقلو
- ترومبوز جفت یا انفارکتوس
الیگوهیدرآمنیوس چگونه درمان می‌شود؟
درمان کم بودن مایع آمنوتیک به این بستگی دارد که بانوی باردار هنگام تشخیص الیگوهیدرآمنیوس توسط پزشک چقدر در دوران بارداری خود پیشرفته است (مدت زمان حاملگی) و آیا سایر عوارض بارداری برای بانوی آبستن تشخیص داده شده است. درمان بر روی باردار نگه داشتن مادر تا زمانی که ایمن باشد تمرکز دارد. این اقدام به جنین امکان می‌دهد قبل از تولد به رشد و تکامل خود ادامه دهد. اگر جنین به ترم کامل (هفته ۳۷ بارداری) نزدیک شده است و یا اگر مادر بارداری سالمی دارد و در اواخر بارداری خود به الیگوهیدرآمنیوس مبتلا شده است، احتمالاً نیازی به درمان نیست.
اما پزشک ممکن است بر اساس شرایط بانوی آبستن یا جنین تصمیم بگیرد که القای زایمان زودهنگام امن‌ترین گزینه برای جنین است. پزشک ممکن است با ویزیت‌های اضافی قبل از تولد، سونوگرافی، آزمایش‌های بدون استرس و مشخصات بیوفیزیکی بانوی آبستن را با دقت بیشتری تحت نظر داشته باشد. درمان به علائم، زمان و شدت الیگوهیدرآمنیوس بستگی دارد و ممکن است شامل موارد زیر باشد:
- نوشیدن آب و هیدراته ماندن: نوشیدن آب زیاد ممکن است به افزایش مقدار مایع آمنیوتیک کمک کند.
- استراحت کردن: پزشک ممکن است فعالیت بدنی کمتر یا استراحت در رختخواب را توصیه کند.
- نظارت بیشتر: ممکن است پزشک بخواهد بیشتر اوقات بانوی آبستن را معاینه کند. پزشک متخصص ممکن است بخواهند سونوگرافی هفتگی یا بیشتر برای بررسی میزان مایع آمنیوتیک انجام دهند.
- آمنیو انفوزیون: این زمانی است که پزشک، مایعات را با قرار دادن محلول نمکی (آب شور) از طریق دهانه رحم (منفذی به رحم که در بالای واژن قرار دارد) به رحم اضافه می‌کند. اگر مادر در حال زایمان است و کیسه آب شکسته است، ممکن است به آمنیو انفوزیون نیاز داشته باشند. آمنیو انفوزیون می‌تواند به جلوگیری از برخی مشکلات مانند فشرده شدن بند ناف کمک کند. اگر بند ناف فشرده شود، کودک غذا و اکسیژن کافی دریافت نمی‌کند.
- دارو: اگر بانوی آبستن به دیابت یا فشار خون بالا مبتلا است، پزشک ممکن است این عارضه‌ها و شرایط را درمان کند.
- اگر کیسه آمنیوتیک ترکیده است، ممکن است آنتی‌بیوتیک برای جلوگیری از عفونت تجویز شود، یا اگر جفت به درستی کار نمی‌کند، برای کمک به ریه‌های جنین برای مادر، دارو تجویز شود.
- شروع زایمان زودرس: اگر مایعات خیلی کم شود یا اگر جنین برای سالم ماندن مشکل داشته باشد، ممکن است پزشک شروع زایمان زودهنگام را برای جلوگیری از مشکلات در حین زایمان و وضع حمل توصیه کند.
- مراقبت‌های اولیه و منظم قبل از زایمان: می‌تواند به بانوی حامله کمک کند بارداری سالمی داشته باشد و نوزادی کامل و سالم به دنیا بیاورد.
- مراقبت‌های دوران بارداری: مراقبت‌های پزشکی است که در دوران بارداری دریافت می‌شود. در هر ویزیت، پزشک زائو و جنین در حال رشد، از جمله سطح مایع آمنیوتیک را بررسی می‌کند.
مهم است که به محض این که بانویی متوجه بارداری خود شد، اولین معاینه مراقبت‌های دوران بارداری خود را انجام دهد و تمام معاینات مراقبت‌های دوران بارداری خود را به طور منظم پیگیری کند، حتی اگر باردرای سالمی دارد، باید تا رسیدن به مقصد و پایان راه مراقب سلامت خود و جنینش باشد.
افزایش مایع آمنیوتیک
هیچ راهی برای افزایش دائمی حجم مایع آمنیوتیک وجود ندارد، اما می‌توان آن را به طور موقت افزایش داد تا امکان اسکن کامل آناتومی جنین در سونوگرافی فراهم شود. یکی از راه‌های رسیدن به این هدف، تزریق آمنیو است، که عبارت است از وارد کردن ۲۰۰ میلی‌لیتر سالین در کیسه آمنیوتیک.
برای جلوگیری از فشردگی بند ناف می‌توان از آمنیون فیوژن در حین زایمان استفاده کرد. البته در مورد ایمنی و اثربخشی این روش تردید وجود دارد و توصیه می‌شود که این روش فقط در مراکز متخصص در پزشکی تهاجمی جنین و در چارچوب نظارتی یک تیم چند رشته‌ای انجام شود.
یک تا دو لیتر هیدراتاسیون خوراکی می‌تواند به طور موقت مایع آمنیوتیک را در بیماران کم آبی با الیگوهیدرآمنیوس ایزوله افزایش دهد.
سایر درمان‌های تحقیقاتی نیز ممکن است مفید باشند مانند دسموپرسین، درزگیرهای بافت، یا سیلدنافیل سیترات. این روش‌ها کمتر مورد استفاده قرار می‌گیرند و تجربی هستند.
چگونه می‌توان از الیگوهیدرآمنیوس پیشگیری کرد؟
هیچ کاری نمی‌توان برای جلوگیری از الیگوهیدرآمنیوس انجام داد. بانوی باردار باید در تمام معاینات قبل از تولد شرکت کند و با پزشک و یا ماما خود در مورد علائم و سابقه پزشکی خود صادق باشد. دانستن این که آیا بانوی باردار در معرض خطر کمبود مایع آمنیوتیک است یا خیر، بهترین شانس برای درمان این بیماری است.
آیا نوزاد می‌تواند با وجود الیگوهیدرآمنیوس زنده بماند؟
خوشبختانه پاسخ مثبت است. بله، احتمالاً جنین سالم و شاد به دنیا خواهد آمد. مایع آمنیوتیک کم می‌تواند جدی باشد، اما در بیشتر موارد، قابل درمان است.
آیا نوشیدن آب می‌تواند مایع آمنیوتیک را افزایش دهد؟
به روشنی نمی‌توان پاسخ داد. برخی از مطالعات نشان می‌دهد که نوشیدن آب می‌تواند به افزایش سطح مایع آمنیوتیک در افراد باردار کمک کند. پزشکان در مورد افزایش مصرف آب به عنوان درمانی برای الیگوهیدرآمنیوس همواره توصیه می‌کنند.
چه زمانی به خاطر الگوهیدرآمنیوس باید به پزشک مراجعه کرد؟
در صورت تجربه هر یک از موارد زیر بانوی آبستن باید با پزشک تماس بگیرد:
- نشت مقادیر زیادی مایع آمنیوتیک از واژن
- خونریزی ناحیه تناسلی
- گرفتگی یا درد لگن
- انقباضات
نکاتی مورد نیاز در هنگام ویزیت با پزشک
نکاتی که به بانوان باردار کمک می‌کند از بازدید با پزشک خود بیشترین بهره را ببرند:
- دلیل ویزیت خود را بپرسید و بدانید که چه اتفاقی می‌افتد.
- قبل از بازدید، سؤالاتی را که می‌خواهید به آن‌ها پاسخ داده شود، یادداشت کنید.
- شخصی را همراه خود ببرید تا به شما کمک کند و آن چه را که پزشک به شما می‌گوید به خاطر بسپارید.
- در ویزیت، نام تشخیص جدید و هر گونه دارو، درمان یا آزمایش جدید را یادداشت کنید. همچنین هر دستورالعمل جدیدی که پزشک به شما می‌دهد را یادداشت کنید.
- بدانید که چرا یک دارو یا درمان جدید تجویز می‌شود و چگونه به شما کمک می‌کند. همچنین بدانید که چه عوارضی دارد.
- بپرسید که آیا بیماری به روش‌های دیگری قابل درمان است یا خیر.
- بدانید چرا یک آزمایش یا روش توصیه می‌شود و نتایج چه معنایی می‌تواند داشته باشد.
- بدانید اگر دارو را مصرف نمی‌کنید یا آزمایش یا روشی را انجام نمی‌دهید چه انتظاری دارید.
- اگر قرار ملاقات بعدی دارید، تاریخ، زمان و هدف آن بازدید را یادداشت کنید.
- بدانید اگر سوالی دارید چگونه می‌توانید با پزشک خود تماس بگیرید.
سخن آخر
مایع آمنیوتیک کم یا الیگوهیدرآمنیوس یک بیماری بالقوه جدی است. الیگوهیدرآمنیوس می‌تواند عوارضی را در بارداری ایجاد کند و بر رشد نوزاد درون رحم تأثیر بگذارد. با این حال، بهتر است بانوان آبستن آرامش خود را حفظ کنند، اکثر افرادی که مایع آمنیوتیک پایینی دارند، بچه‌های سالمی خواهند داشت. متخصص زنان و زایمان و یا ماما، مادر را از نزدیک تحت نظر خواهد داشت و برای تعیین ایمن‌ترین برنامه درمانی با او همکاری خواهند کرد. شرکت در تمام ویزیت‌های دوران بارداری و نظارت و مدیریت علائم بارداری بهترین راه برای تشخیص مشکلات احتمالی است.