پوکی استخوان: علل بروز و روش درمان
چهارچوب بدن هر فردی از ساختار اسکلتی که تشکیل شده است که ماهیچه‌ها و عضلات روی آن‌ها را گرفته‌اند. ماهیچه‌ها و استخوان‌ها با هم ساختار کلی بدن فرد را تشکیل داده‌اند. بنابراین استخوان‌ها پایه و اساس استواری بدن هر انسانی هستند. با توجه به اهمیت استخوان و وظایف مهم بافت استخوانی مانند ایجاد قابلیت تحرک، حفاظت از بدن و فرم‌دهی به اندام‌ها، حفظ سلامت استخوان‌ها از اهمیت زیادی برخوردار است. یکی از مهم‌ترین عوارض و بیماری‌های مربوط به ساختار اسکلتی بدن، بیماری پوکی استخوان است. پوکی استخوان به دلایل مختلفی بروز می‌کند و تقریباً همه افراد جامعه به نوعی در خطر ابتلا به آن هستند هر چند که این عارضه در بانوان به ویژه بانوان یائسه بیشتر گزارش شده است. با توجه به این که این بیماری علائم و نشانه خاصی ندارد از آن به عنوان قاتل خاموش نام برده می‌شود. تیم متخصص پینو بیبی در این مقاله قصد دارد تا شما را با این قاتل خاموش و مخوف آشنا کند تا با رعایت نکات مراقبتی و بهداشتی و تغییرات کوچکی در سبک زندگی از گزند این بیماری آزار دهنده در امان بمانید.
پوکی استخوان Osteoporosis چیست؟
پوکی استخوان همان‌طور که از اسمش مشخص است عارضه‌ای مربوط به استخوان می‌باشد که در آن فرد مبتلا اغلب از وضعیت سلامت استخوان‌های خود بی‌خبر است. زیرا بیماری بدون هیچ علامت و نشانه‌ای پیشرفت کرده و زمانی که فرد دچار شکستگی استخوان می‌شود به بیماری خود پی می‌برد. معمولاً این بیماری با آسیب استخوانی در لگن، ستون فقرات یا مچ دست و حین عکس‌برداری تشخیص داده می‌شود. به همین دلیل است که به این عارضه «قاتل خاموش» نیز می‌گویند. این بیماری علاوه بر تاثیر بر تراکم استخوان می‌تواند بر سلامت دهان و دندان نیز تاثیر بگذارد.
استخوان یک بافت زنده و پویا است. این بافت دائماً در حال تجدید و نوسازی است. بافت استخوانی قدیمی توسط سلول‌هایی به نام استئوکلاست تجزیه می‌شود و مواد استخوانی جدید توسط سلول‌های موسوم به استئوبلاست جایگزین می‌شود. تعادل بین تجزیه استخوان قدیمی و تشکیل استخوان‌های جدید در مراحل مختلف زندگی فرد دستخوش تغییر می‌شود. عدم تعادل بین فرایند تخریب و نوسازی باعث بروز مشکلات استخوانی می‌شود.
پوکی استخوان باعث می‌شود استخوان‌ها ضعیف‌تر و شکننده‌تر شوند. برخی افراد بیشتر از دیگران در معرض خطر هستند. استخوان‌ها در اوایل دوران نوجوانی تا اواخر بیست سالگی ضخیم‌ترین و قوی‌ترین حالت خود را به دست می‌آورند. از حدود سی و پنج سالگی به تدریج استخوان‌ها شروع به از دست دادن تراکم خود می‌کنند. این فرایند و روند برای همه افراد اتفاق می‌افتد، اما برخی از افراد به پوکی استخوان مبتلا می‌شوند و قوام و استحکام استخوان‌های خود را خیلی سریع‌تر از حد معمول از دست می‌دهند. این بدان معنی است که این افراد در معرض خطر بیشتری برای شکستگی استخوان هستند.
مصرف غذاهای غنی از کلسیم و ویتامین D برای پیشگیری از هر نوع بیماری استخوانی ضروری است. برای حفظ و بررسی سلامت استخوان‌ها فعالیت‌های فیزیکی، انجام تمرینات بدنی و چکاپ منظم توصیه می‌شود.
ساختار بافت استخوان
استخوان‌ها از بافت زنده ساخته شده‌اند. برای قوی نگه داشتن آن‌ها، در طی روند استخوان‌سازی؛ بدن انسان سالم استخوان قدیمی را می‌شکند و استخوان جدید را جایگزین آن می‌کند. پوکی استخوان زمانی ایجاد می‌شود که حذف استخوان بیشتر از بافت استخوانی جایگزین شده می‌باشد.
بافت داخلی استخوان چیزی شبیه لانه زنبور است. وقتی فردی به پوکی استخوان مبتلا می‌شود، قطر دیواره‌ای که ساختار لانه زنبوری را تشکیل می‌دهد، کمتر می‌شود و فضای خالی بین استخوان بیشتر می‌شود. پوسته بیرونی استخوان نیز نازک‌تر می‌گردد. همه این‌ها باعث ضعیف شدن استخوان می‌شود. تفاوت نمودار بافت استخوانی سالم و با بافت استخوان پوک در عکس ذیل مشخص است.
استخوان‌ها از لحاظ شکل ظاهری به پنج دسته تقسیم می‌شوند:
- استخوان‌های دراز: وظیفه این ستخوان‌ها این است که وزن زیادی را تحمل می‌کنند و از ساختار بدن حمایت می‌کنند مانند استخوان ران، بازو و استخوان ساق پا
- استخوان‌های کوتاه: این استخوان‌ها نسبت به استخوان‌های دراز امکان حرکت بیشتری را برای بدن فراهم می‌کنند مانند قوزک پا و استخوان مچ دست
- استخوان‌های پهن: وظیفه حافظت را بر عهده دارند مانند جمجمه، جناق سینه، لگن و استخوان کتف
- استخوان‌های نامنظم: شکل‌های مختلفی دارد؛ معمولاً به صورت برآمدگی‌‌های هستند که ماهیچه‌ها، تاندون‌ها و رباط‌ها می‌توانند به آن وصل شوند مانند ستون فقرات و برخی از استخوان‌های چهره
- سزامویید: استخوان کوچک و گردی است که تاندون‌ها را در خود جای داده است مانند استخوان کشکک زانو
چه کسانی در معرض خطر پوکی استخوان هستند؟
پوکی استخوان جنسیت نمی‌شناسد اما برخی افراد مستعد ابتلا به پوکی استخوان هستند. پوکی استخوان می‌تواند مردان و زنان را درگیر کند. این بیماری در افراد مسن شایع‌تر است، اما می‌تواند افراد جوان‌تر را نیز درگیر کند.
پوکی استخوان در زنان
زنان بیشتر از مردان در معرض خطر ابتلا به پوکی استخوان هستند زیرا تغییرات هورمونی که در دوران یائسگی رخ می‌دهد مستقیماً بر تراکم استخوان تأثیر می‌گذارد.
هورمون زنانه استروژن برای سلامت استخوان‌ها ضروری است. پس از یائسگی، سطح استروژن کاهش می‌یابد. این کاهش سطح ترشح هورمون استروژن می‌تواند منجر به کاهش سریع تراکم استخوان شود.
زنان در صورت داشتن موارد زیر در معرض خطر بیشتری برای ابتلا به پوکی استخوان هستند:
- یائسگی زودرس (قبل از ۴۵ سالگی)
- هیسترکتومی (برداشتن رحم) قبل از ۴۵ سالگی، به ویژه زمانی که تخمدان‌ها نیز برداشته شوند.
- عدم قاعدگی بیش از ۶ ماه در نتیجه ورزش بیش از حد یا رژیم غذایی نامناسب
پوکی استخوان در مردان
در بیشتر موارد، علت پوکی استخوان در مردان ناشناخته است. با این حال محققان معتقدند پوکی استخوان در مردان رابطه‌ای با هورمون مردانه تستوسترون دارد که به حفظ سلامت استخوان‌ها کمک می‌کند.
مردان تا سنین بالا قادر به تولید تستوسترون هستند، اما خطر پوکی استخوان در مردانی که سطح تستوسترون پایینی دارند افزایش زیادتر است. علت دقیق کاهش سطح ترشح تستوسترون در حدود نیمی از مردان، ناشناخته است، اما علل شناخته شده عبارت هستند از:
- مصرف برخی داروها، مانند قرص‌های استروئیدی
- مصرف بیش از حد نوشیدنی‌های الکلی
- هیپوگنادیسم (شرایطی که باعث کاهش غیرطبیعی سطح تستوسترون می‌شود)
چه کسانی در معرض ابتلا به پوکی استخوان هستند؟
در حالی که افراد از همه نژادها و گروه‌های قومی ممکن است به پوکی استخوان مبتلا شوند، گروه‌های خاصی احتمال بیشتری برای ابتلا به پوکی استخوان دارند. از هر ۵ زن بالای ۵۰ سال یک نفر به پوکی استخوان مبتلا می‌شود، اما از هر ۲۰ مرد فقط یک نفر به پوکی استخوان مبتلا می‌شود. در میان زنان، زنان سفیدپوست و آسیایی تبار بیشتر در معرض ابتلا به پوکی استخوان هستند.
خطر ابتلا به پوکی استخوان با افزایش سن افراد نیز افزایش می‌یابد. در زمان یائسگی، زنان ممکن است به سرعت توده استخوانی را طی چندین سال از دست بدهند. پس از آن، سرعت تخریب کاهش می‌یابد اما تخریب همچنان ادامه دارد. در مردان، از دست دادن توده استخوانی کندتر است. در سن ۶۵ یا ۷۰ سالگی، مردان و زنان با سرعت یکسان توده استخوانی را از دست می‌دهند.
بسیاری از هورمون‌ها در بدن بر تغییرات استخوان تأثیر می‌گذارند. اگر اختلال در غدد تولید کننده هورمون وجود داشته باشد، فرد ممکن است در معرض خطر بیشتری برای ابتلا به پوکی استخوان باشد. اختلالات مرتبط با هورمون که می‌توانند باعث پوکی استخوان شوند عبارت هستند از:
- پرکاری غده تیروئید
- کاهش میزان هورمون‌های جنسی (استروژن و تستوسترون)
- اختلالات غده هیپوفیز
- بیش فعالی غدد پاراتیروئید (هیپرپاراتیروئیدیسم)
سایر عواملی که تصور می‌شود خطر پوکی استخوان و شکستگی استخوان را افزایش می‌دهند عبارت هستند از:
- سابقه خانوادگی پوکی استخوان
- سابقه شکستگی لگن در والدین
- سابقه شکستگی استخوان بعد از ۵۰ سالگی
- شاخص توده بدنی(BMI) 19 و یا کمتر (کمبود وزن) (برای محاسبه دقیق شاخص توده بدنی و ارزیابی آن می‌توانید از ابزار محاسبه آنلاین BMI پینو بیبی استفاده کنید)
- استفاده طولانی مدت از قرص‌های استروئیدی با دوز بالا (این قرص‌ها به طور گسترده برای بیماری‌هایی مانند آرتریت و آسم استفاده می‌شوند)، مهارکننده‌های پمپ پروتون و داروهای ضد صرع
- داشتن یک نوع اختلال خوردن؛ مانند بی‌اشتهایی یا پرخوری عصبی
- عادات غذایی نامناسب و سوء تغذیه، از جمله مقادیر ناکافی کلسیم و یا ویتامین D و کمبود پروتئین در رژیم غذایی
- نوشیدن و مصرف زیاد الکل
- استعمال دخانیات و سیگار کشیدن
- بیماری‌های نظیر روماتیسم مفصلی، آرتریت روماتوئید، لوپوس، دیابت و بیماری‌های کلیوی و کبدی نیز سرعت پوکی استخوان را بالا می‌برند.
- مشکلات سوء جذب، مانند بیماری سلیاک و بیماری کرون
- برخی از داروهای مورد استفاده برای درمان سرطان سینه و سرطان پروستات که بر سطح ترشح هورمون‌ها تأثیر می‌گذارد.
- دوره‌های طولانی عدم تحرک بدنی، مانند استراحت طولانی مدت در رختخواب
- برداشتن تخمدان‌ها قبل از این که دوره‌های قاعدگی به طور طبیعی متوقف شود
پوکی استخوان چگونه تشخیص داده می‌شود؟
پوکی استخوان به ندرت علائمی دارد. در واقع، برخی از افراد ممکن است هیچ تغییری را متوجه نشوند تا زمانی که یک ضربه یا زمین خوردن جزئی باعث شکستن استخوان شود. توصیه تیم متخصص پینو بیبی به شما این است که منتظر یک حادثه احتمالی نباشید تا مشخص شود که آیا پوکی استخوان دارید یا خیر. شما می‌توانید با مراجعه به مراکز درمانی میزان تراکم استخوان خود را مورد سنجش قرار دهید. ارائه دهندگان مراقبت‌های بهداشتی و تکنسین‌ها می‌توانند با اسکن تراکم استخوان میزان استحکام استخوان‌ها را اندازه‌گیری کنند. در سنجش تراکم استخوان که به آن DEXA گفته می‌شود، محتوی مواد معدنی موجود در استخوان‌ها در نواحی مثل لگن، مچ دست و ستون فقرات اندازه‌گیری می‌شود. نتایج اسکن استخوان (DEXA) اطلاعاتی در مورد تراکم استخوان، شکستگی استخوان، شاخص چربی بدن و توده عضلانی را اندازه‌گیری می‌کند. آزمایش تراکم استخوان، میزان انباشتگی بافت استخوان در مراجعه کننده را با استخوان‌های یک بزرگسال جوان سالم مقایسه می‌کند. نتیجه آزمایش که به عنوان T-score شناخته می‌شود، نشان می‌دهد که آیا فرد مبتلا به پوکی استخوان یا استئوپنی است یا خیر و این که تراکم استخوان در چه حد است و آیا شدت پوکی استخوان زیاد است یا شدت آن چندان زیاد نیست. پزشک همچنین ممکن است از ابزارهای غربالگری دیگر از جمله پرسش‌نامه، معاینه فیزیکی و سونوگرافی برای پیش‌بینی خطر ابتلا به تراکم استخوان پایین یا شکستگی استخوان استفاده کند.
استئوپروزا یا همان پوکی شدید استخوان
در موارد جدی پوکی استخوان، یک حرکت ساده مانند سرفه یا ضربه جزئی می‌تواند منجر به شکستگی استخوان شود که به آن خرد شدن استخوان نیز می‌گویند. استخوان‌های افراد مبتلا به پوکی شدید استخوان نیز به سختی پس از شکستگی استخوان‌ها بهبود می‌یابند و گاهی اوقات باعث ایجاد یک درد آزار دهنده می‌شود که هرگز از بین نمی‌رود. شکستگی در استخوان‌های لگن و ستون فقرات این افراد عوارض جدی را به دنبال دارد، زیرا این آسیب‌ها می‌تواند باعث شود افراد مسن تحرک و استقلال خود را از دست بدهند.
استئوپنیا
استئوپنی اصطلاحی است که زمانی که استخوان‌ها شروع به ضعیف شدن می‌کنند و در مراحل ابتدایی تخریب و ضعف هستند به کار گرفته می‌شود یعنی هنوز فرد وارد فاز پوکی استخوان نشده است بنابراین استئوپنی با پوکی استخوان (استئوپروز) متفاوت است. اندازه‌گیری تراکم استخوانی مشخص می‌کند که آیا فرد استئوپنی دارد یا به پوکی استخوان مبتلا شده است. همان‌طور که از اسمشان پیداست استئوپنی و استئوپروز هر دو بیماری مرتبط با یکدیگر هستند و هر دو با اندازه‌گیری میزان تراکم مواد معدنی موجود در استخوان تشخیص داده می‌شوند. سنجش تراکم مواد معدنی استخوان (سنجش تراکم استخوان) یک روش غیرتهاجمی و بدون درد است. این میزان تراکم استخوان توسط نمره t بیان می‌شود. اگر نمره t در فردی بین ۱- و ۵/۲- باشد، فرد مبتلا به استئوپنیا هست و هر چه این میزان کمتر باشد استخوان‌ها متخلخل‌تر و ضعیف‌تر می‌باشند و فرد در زمره افراد مبتلا به استئوپروز (پوکی استخوان) قرار می‌گیرد.
پوکی استخوان چگونه درمان می‌شود؟
درمان پوکی استخوان به معنای کند کردن یا توقف از دست دادن استخوان برای جلوگیری از شکستگی است. اگر نتایج آزمایش نشان دهد که پوکی استخوان یا تراکم استخوان کمتر از حد معینی است و احتمال خطر شکستگی استخوان وجود دارد، ممکن است پزشک با تغییرات در سبک زندگی و داروها برای کاهش احتمال شکستگی استخوان توصیه‌های داشته باشد.
از همان شیوه‌های زندگی سالمی که به پیشگیری از پوکی استخوان کمک می‌کند، می‌توان برای درمان پوکی استخوان نیز استفاده کرد. این روش‌ها شامل ورزش منظم و داشتن یک رژیم غذایی سالم است.
با این حال، اگر تراکم استخوان بسیار کاهش یافته باشد، ممکن است تغییر سبک زندگی کافی نباشد و تجویز چندین دارو مورد نیاز باشد. برخی از این داروها می‌توانند روند از دست دادن استخوان را کاهش دهند و برخی دیگر می‌توانند به بازسازی استخوان کمک کنند. درمان دارویی پوکی استخوان عبارت هستند از:
- داروهایی که روند از دست دادن استخوان را کند می‌کنند شامل بیس فسفونات‌ها، کلسی تونین، مسدود کننده‌های RANKL، استروژن و داروهایی که نحوه عملکرد استروژن را در بدن تغییر می‌دهند.
- داروهایی که به بازسازی استخوان کمک می‌کنند شامل نسخه مصنوعی هورمون پاراتیروئید و داروهایی که پروتئینی به نام اسکلروستین را مهار می‌کنند.
- مگنت تراپی (مغناطیس درمانی): در این روش پالس‌های پایین امواج معناطیسی باعث می‌شود تا واکنش‌های متابولیکی در استخوان‌ها بهبود پیدا کند و نوسازی استخوان‌ها بهتر صورت بگیرد. در مگنت تراپی بافت و استحکام استخوان خفظ می‌شود، علائم پیشرفت کاهش می‌یابد و درد نیز کمتر خواهد شد. در طی مگنت تراپی نه تنها استخوان‌سازی سرعت می‌گیرد بلکه روند کلسیم‌گذاری (کلسیفیکاسیون) در استخوان هم افزایش می‌یابد. از طرفی امواج مغناطیسی باعث افزایش عملکرد هورمون پاراتیروئید (پاراتورمون) می‌شود که طی فعالیت این هورمون جذب کلسیم از خون و رسوب دادن کلسیم در استخوان‌ها بیشتر می‌شود.
علاوه بر مدیریت کاهش روند پوکی استخوان، باید از انجام فعالیت‌هایی که ممکن است باعث شکستگی استخوان شود جداً خودداری شود. چنین فعالیت‌هایی شامل حرکاتی مثل چرخاندن ستون فقرات (مثل حرکت مسگری)، تاب دادن دست‌ها (مثل چرخاندن چوب گلف)، یا خم شدن به جلو از کمر، مانند نشستن و لمس انگشتان پا و غیره هستند.
همچنین با استفاده از وسایلی نظیر عصا که مانع از افتادن شخص خواهد شد می‌توان ریسک و خطر شکستگی استخوان را کم کرد. به خاطر داشته باشید که افرادی که استخوان‌های ضعیفی دارند، افتادنشان به احتمال زیاد باعث شکستگی استخوان‌ها می‌شود. علاوه بر این، شکستگی استخوان در افراد مبتلا به پوکی استخوان ممکن است به درستی بهبود نیابد و باعث درد مداوم شود. این عدم بهبودی منجر به از دست دادن تحرک فرد و استقلال او می‌شود.
چگونه می‌توان با افزایش سن استخوان‌ها را قوی نگه داشت؟
اقداماتی وجود دارد که می‌توان در هر سنی برای جلوگیری از ضعیف شدن استخوان‌ها انجام داد. در اینجا تیم پینو بیبی چند نکته را به شما مخاطبین عزیز پیشنهاد می‌کند:
- غذاهایی که سلامت استخوان را تضمین می‌کنند در رژیم غذایی گنجانده شود. مصرف روزانه کلسیم، ویتامین D و پروتئین کافی، لبنیات کم چرب، ماهی، سبزیجات تازه و آبمیوه‌های غنی شده، شیر و غلات که منابع خوبی از کلسیم هستند. اگر سطح ویتامین D فرد پایین است، پزشک با تجویز مکمل‌ها این کمبود را جبران می‌کند.
- فعال بودن و تحرک بدنی: ورزش‌های قدرتی مانند تمرینات با وزنه، پیاده‌روی، دویدن، بالا رفتن از پله‌ها، تنیس و رقص فعالیت‌های مناسبی هستند. این نوع فعالیت بدنی می‌تواند به ساخت و تقویت استخوان‌ها کمک کند.
- سیگار نکشیدن: استعمال سیگار خطر ضعیف شدن استخوان‌ها را افزایش می‌دهد. ترک سیگار بسیار کمک کننده خواهد بود.
- کاهش مصرف نوشیدنی‌های الکلی: الکل بیش از حد می‌تواند به استخوان‌ها آسیب برساند. بهتر است در نوشیدن اعتدال را حفظ کرد یا بهتر آن است که این گونه نوشیدنی‌ها اصلاً مصرف نشوند.
- نور خورشید به عنوان یک منبع خوب برای ساخت ویتامین D می‌باشد. همچنین منبعی برای تحرک و دوری از افسردگی و خمودگی است.