انواع سبک فرزندپروری برای توصیف روش‌های متفاوتی که والدین تمایل دارند هنگام تربیت کودک خود از آنها استفاده کنند، ساخته شده‌اند و مورد استفاده قرار می‌گیرند. سبکهای فرزندپروری، شامل رفتارها و دیدگاه والدین و محیط عاطفی می‌شوند که در آن فرزندان خود را تربیت می‌کنند.
روانشناسان رشد مدت‌هاست که به چگونگی تأثیر والدین بر رشد کودک علاقه مند بوده‌اند. با این حال، پیدا کردن و اثبات ارتباط علت و معلولی بین رفتارهای خاص والدین و رفتار کودک در آینده بسیار دشوار است.
برخی از کودکانی که در محیط‌های بسیار متفاوت بزرگ می‌شوند، بعداً ممکن است شخصیت مشابهی با یکدیگر پیدا کنند. برعکس، کودکانی که در یک خانه مشترک زندگی می‌کنند و در یک محیط یکسان بزرگ می‌شوند، ممکن است شخصیت‌های بسیار متفاوتی با یکدیگر داشته باشند.
علی‌رغم این چالش‌ها، محققان اظهار کرده‌اند که بین انواع سبک فرزندپروری و تاثیراتی که این سبک‌ها بر کودکان می‌گذارند، ارتباطاتی وجود دارد. و برخی اعتقاد دارند که این اثرات به رفتار کودک در بزرگسالی نیز منتقل می‌شود.
چهار سبک فرزندپروری
در دهه ۱۹۶۰، روانشناس دیانا بامریند پژوهشی اجتماعی را بر روی بیش از ۱۰۰ کودک پیش دبستانی انجام داد. او با استفاده از مشاهده طبیعت گرایانه (یک روش تحقیق در علوم اجتماعی)، مصاحبه با والدین و سایر روش‌های تحقیق، برخی از جنبه‌های مهم فرزندپروری را شناسایی کرد.
از جمله این جنبه‌ها می‌توان رویکردهای انضباطی، گرم رفتار کردن، سبکهای پرورشی دارای ارتباط و همینطور دوره انتظار برای بلوغ و کنترل است. بامریند بر اساس این یافته‌ها پیشنهاد کرد که اکثر والدین، یکی از سه سبک متفاوت فرزندپروری را از خود بروز می‌دهند. تحقیقات بعدی توسط روانشناسان دیگر، باعث شد سبک فرزندپروری چهارم پیشنهاد شود و به سه سبک قبلی اضافه گردد. هر کدام از این سبک‌ها دارای تاثیرات متفاوتی بر رفتار کودکان هستند.
چهار سبک فرزندپروری که توسط بامریند و سایر محققان شناسایی شده است، شامل موارد زیر می‌باشد:
- سبک فرزندپروری مستبدانه
- سبک فرزندپروری مقتدرانه
- سبک فرزندپروری سهل گیرانه
- سبک فرزندپروری بدون دخالت
فرزندپروری مستبدانه
در این سبک از فرزندپروری، از کودک انتظار می‌رود که قوانین سختگیرانه‌ای را که والدین وضع کرده‌اند، رعایت کند. عدم رعایت چنین قوانینی معمولاً باعث تنبیه کودک می‌شود.
والدین مستبد دلیل وجود این قوانین را توضیح نمی‌دهند. اگر از آنها خواسته شود که دلیل یک قانون موجود در خانه را توضیح دهند، ممکن است به سادگی پاسخ دهند: “چون من این را گفتم.”
سایر خصوصیات مشترک
با این که این والدین خواسته‌های زیادی دارند، اما چندان پاسخگوی کودک خود نیستند.
آنها از کودک خود انتظار دارند که رفتار استثنایی داشته باشد و مرتکب اشتباه نشود؛ با این حال، راهنمایی کمی در مورد کارهایی که کودک باید در آینده انجام دهد یا انجام ندهد را در اختیار او قرار می‌دهند.
کودک با اشتباه کردن اغلب به شدت تنبیه می‌شود. با این حال، کودک آنها اغلب در این فکر است که دقیقا چه اشتباهی انجام داده است.
روانشناسان می‌گویند این والدین اطاعت‌گرا و مقام‌گرا هستند و انتظار دارند که دستورات آنها بدون توضیح اطاعت شود. این والدین اغلب به عنوان سلطه گر و دیکتاتور توصیف می‌شوند. رویکرد آنها این است که “بچه را لوس نکن.” آنها از کودک انتظار دارند که بدون پرسیدن هیچ سوالی از پدر و مادر خود اطاعت کند.
اثرات فرزندپروری مستبدانه
سبک فرزندپروری مستبدانه عموماً باعث تربیت فرزندانی مطیع و زرنگ می‌شود؛ اما این کودکان از نظر شادی، صلاحیت اجتماعی و عزت نفس در رتبه پایین تری قرار خواهند داشت. همچنین ممکن است برای اجتناب از تنبیه دروغ بگویند.
فرزندپروری مقتدرانه
همانند والدین مستبد، پدر و مادری که سبک فرزندپروری مقتدرانه دارند، قوانین و دستورالعمل‌هایی را وضع می‌کنند که انتظار دارند کودکشان از آنها پیروی کند. با این حال، این سبک فرزندپروری بسیار دموکراتیک‌تر از سبک فرزند پروری مقتدرانه است.
ویژگی‌های مشترک سبک فرزندپروری مقتدرانه
والدین مقتدر به کودک خود پاسخ می‌دهند و مایل به گوش دادن به سؤالات او هستند. این دسته از والدین از کودک خود انتظار زیادی دارند؛ اما گرم رفتار می‌کنند و بازخورد و حمایت کافی را به کودک می‌دهند.
وقتی کودک در برآورده کردن انتظارات والدین خود ناکام می‌شود، این نوع والدین بیشتر از آن که کودک را تنبیه کنند، پرورش دهنده و بخشنده هستند.
به گفته روانشناسان، والدین مقتدر در تعیین استانداردها و نظارت بر رفتار کودک خود خوب عمل می‌کنند. رویکردهای انضباطی آنها به جای دخالت کردن به شکل محدود کردن یا تنبیه کودک، رفتارهای قاطعانه و حمایت کننده است.
هدف والدین مقتدر، تربیت فرزندانی است که از نظر اجتماعی مسئولیت پذیر، همکاری کننده و مراقب رفتار خود باشند. ترکیب توقع داشتن از کودک و حمایت از او به والدین مقتدر کمک می‌کند تا مهارت‌هایی مانند استقلال، کنترل رفتار و نظارت بر رفتار را در کودک خود پرورش دهند.
اثرات فرزندپروری مقتدرانه
انواع سبک های فرزندپروری مقتدرانه باعث تربیت فرزندانی شاد، توانا و موفق می‌شود.
والدین آسان گیر
والدین آسان گیر که گاهی اوقات از آنها با عنوان والدین سهل‌گیر یا والدین خوش اخلاق نیز یاد می‌شود، خواسته‌های بسیار کمی از کودک خود دارند. این والدین به ندرت کودک خود را تنبیه می‌کنند؛ زیرا آنها انتظارات نسبتاً کمی از بلوغ و خود کنترلی کودک دارند.
سایر ویژگی‌های مشترک فرزندپروری سهل گیرانه
والدین سهل گیر دوست کودک خود بودن را نسبت به پدر و مادر بودن در اولویت قرار می‌دهند.
آنها خون گرم و مراقب هستند؛ اما تمایل دارند قوانین کمی وضع کنند، به ندرت قوانین را اجرا می‌کنند و انتظارات کمی از کودک خود دارند. این والدین به کودک خود اجازه می‌دهند که خودش تصمیم بگیرد.
به گفته روانشناسان، والدین سهل گیر نسبت به فرزندان خود پاسخگو هستند؛ اما مطالبه گر نیستند. از آنجایی که آنها از کودک خود انتظار رفتار بالغانه ندارند، کودک مجبور است خودش برای خودش محدودیت تعیین کند و ممکن است برای این کار چالش داشته باشد. جنبه مثبت این کار این است که می‌تواند به کودک کمک کند تا خودکفا و مستقل تر شود. از نظر منفی، این کار می‌تواند باعث تنظیم رفتار بد کودک شود.
والدین سهل‌گیر عموماً با کودک خود دلسوزانه رفتار می‌کنند و با او ارتباط برقرار می‌کنند و اغلب بیشتر از پدر و مادر بودن، جای یک دوست را برای کودک به خود می‌گیرند.
اثرات فرزندپروری سهل گیرانه
فرزندپروری آسان گیرانه اغلب باعث تربیت کودکانی می‌شود که شاد نیستند و و خود تنظیمی پایینی دارند. این کودکان به احتمال زیاد مشکلات مربوط به اقتدار را تجربه می‌کنند و احتمال آن که عملکرد ضعیفی در مدرسه داشته باشند، بالا می‌رود.
والدین بدون دخالت
علاوه بر سه سبک اصلی معرفی شده توسط روانشناس بامریند، دو روانشناس دیگر به نام‌های النور مکوبی و جان مارتین، سبک چهارمی را پیشنهاد کردند: فرزندپروری بدون دخالت یا تربیت کودک به سبک غفلت.
سبک فرزندپروری بدون دخالت با تقاضاهای کم، پاسخگویی کم و ارتباط بسیار کم با کودک مشخص می‌شود.
سایر ویژگی‌های سبک فرزندپروری بدون دخالت
با این که این دست از والدین نیازهای اساسی کودک را برآورده می‌کنند، اما به طور کلی از زندگی کودک خود جدا هستند.
آنها ممکن است اطمینان حاصل کنند که کودک آنها تغذیه می‌شود و سرپناه دارد، اما در زمینه راهنمایی کردن کودک، ساختار، قوانین و یا حتی حمایت ضعیف هستند یا کاری در این زمینه انجام نمی‌دهند.
این والدین ممکن است بی تفاوت، بی توجه به نظر برسند و کودک خود را نادیده بگیرند.
در برخی موارد، این نوع والدین ممکن است نیازهای کودک خود را رد کنند یا از نیازهای او غفلت کنند. آنها همچنین ممکن است از نظر جسمی یا روحی سوء استفاده کننده باشند.
یک پژوهش علمی در سال ۲۰۱۹ نشان داد که کودکانی که توسط والدین بی توجه بزرگ شده‌اند، در آینده در مدرسه دچار مشکل می‌شوند، افسردگی بیش‌تری را تجربه می‌کنند، روابط اجتماعی بدتری دارند، در کنترل احساسات خود مشکل دارند و اضطراب بیش‌تری را تجربه می‌کنند.
تاثیر والدین غایب
سبکهای فرزندپروری بدون دخالت در همه حوزه‌های زندگی پایین‌ترین رتبه را دارند. کودکان تربیت شده با این روش به عدم کنترل خود و عزت نفس پایین تمایل دارند و شایستگی کم‌تری نسبت به هم سن و سالان خود نشان خواهند داد.
تاثیر انواع سبک فرزندپروری
تحقیقات نشان می‌دهند که سبکهای فرزندپروری می‌توانند تأثیرات بسیاری را بر کودکان داشته باشند. برخی از زمینه‌های زندگی کودک که ممکن است در حال و آینده تحت تاثیر سبک فرزندپروری قرار گیرند، شامل موارد زیر می‌باشند:
- تحصیلات علمی: سبک فرزندپروری می‌تواند در پیشرفت تحصیلی و انگیزش کودک نقش داشته باشد.
- سلامت روان: سبک فرزندپروری همچنین می‌تواند بر سلامت روانی کودک تاثیر بگذارد. کودکانی که توسط والدین مستبد، آسان گیر یا بدون دخالت بزرگ شده‌اند، بیشتر اضطراب، افسردگی و سایر مشکلات سلامت روان را تجربه می‌کنند.
- اعتماد به نفس: معمولا کودکانی که توسط والدین با سبک مقتدرانه بزرگ شده‌اند، نسبت به کودکانی که توسط والدین با سبکهای دیگر فرزندپروری بزرگ شده‌اند، اعتماد به نفس بیش‌تری دارند.
- روابط اجتماعی: سبک فرزندپروری می‌تواند بر نحوه ارتباط کودک با افراد دیگر تاثیر بگذارد. برای مثال، کودکانی که توسط والدین سهل‌گیر بزرگ شده‌اند، بیشتر مورد آزار و اذیت قرار می‌گیرند؛ در حالی که کودکانی که توسط والدین مستبد بزرگ شده‌اند، بیشتر تمایل دارند برای دیگران قلدری کنند.
- روابط بزرگسالی: محققان همچنین دریافته‌اند که کودکانی که توسط والدین سخت گیر و مستبد بزرگ می‌شوند، ممکن است در روابط عاشقانه بزرگسالی بیشتر مورد آزار عاطفی قرار بگیرند.
مزایای تربیت فرزند مقتدرانه
از آنجایی که والدین مقتدر بیشتر به عنوان افراد معقول، منصف و عادل در نظر گرفته می‌شوند، کودک آنها بیشتر به درخواست‌های والدین خود عمل می‌کند. همچنین از آنجایی که این والدین قوانین و همچنین توضیحاتی را برای وجود این قوانین ارائه می‌کنند، احتمال این که کودک این درس‌ها را به صورت درونی یاد بگیرد بسیار بیشتر است.
فرزندان والدین مقتدر به جای پیروی از قوانین به دلیل ترس از تنبیه (همانطور که ممکن است توسط والدین مستبد انجام شود)، می‌توانند دلیل وجود قوانین را بفهمند، درک کنند که این قوانین منصفانه و قابل قبول هستند و تلاش می‌کنند تا از این قوانین پیروی کنند تا احساس درونی خود از درست و غلط بودن را برآورده کنند.
ترکیب سبکهای فرزندپروری
گاهی سبکهای فرزندپروری والدین مختلف با یکدیگر ترکیب می‌شوند تا ترکیبی منحصر به فرد در هر خانواده ایجاد کنند. به عنوان مثال، مادر ممکن است سبک تربیتی مقتدرانه‌ای از خود نشان دهد، در حالی که پدر از رویکرد سهل گیرانه تر حمایت می‌کند.
این رفتار گاهی اوقات می‌تواند باعث دادن سیگنال‌های مخالف به کودک شود. والدین باید برای ساختن یک رویکرد منسجم در فرزندپروری، همکاری و ترکیب مناسب سبکهای فرزندپروری مخصوص به خود را با یکدیگر را بیاموزند.
آیا می توان سبک فرزندپروری خود را تغییر داد؟
اگر متوجه شده‌اید که تمایل دارید در تربیت کودک خود مستبد، سهل‌گیر یا بی‌تفاوت رفتار کنید، مراحلی وجود دارد که می‌توانید برای رسیدن به سبک فرزندپروری مقتدرانه آنها را دنبال کنید. استراتژی‌هایی که ممکن است در این کار به شما کمک کنند، شامل موارد زیر می‌باشند:
- گوش دادن: وقت خود را صرف گوش دادن به حرف‌های کودک خود کنید. اجازه دهید فرزند شما نظرات، ایده‌ها و نگرانی‌های خود را با شما در میان بگذارد.
- قوانینی را وضع کنید: مجموعه‌ای واضح و روشن از قوانین را برای خانواده خود درست کنید و انتظارات خود را به کودک خود بگویید. علاوه بر این به کودک خود بگویید که این قوانین چه چیزی هستند و حتما توضیح دهید که چرا این قوانین وجود دارند.
- نظرات کودک خود را در نظر بگیرید: والدین مقتدر قوانین را تعیین می‌کنند؛ اما همچنین مایل هستند به احساسات کودک خود گوش دهند و هنگام تصمیم گیری آنها را در نظر بگیرند.
- سازگار باشید: قوانین را به طور مداوم اجرا کنید؛ اما مطمئن شوید که عواقب آن منصفانه، متناسب با میزان اشتباه و آموزش دهنده هستند.
در پیش گرفتن یک سبک فرزندپروری درست و مناسب زمان می‌برد؛ با این حال، با تمرین و تلاش مداوم متوجه خواهید شد که رویکرد شما به فرزندپروری به تدریج به یک رویکرد حمایتی تر و مشارکتی تر تغییر می‌کند و این می‌تواند نتایج بهتری را در رشد کودک شما ایجاد کند.
کودکان می‌توانند بر سبک فرزند پروری والدین خود تاثیر بگذارند
شواهدی وجود دارد که نشان می‌دهد رفتار کودک می‌تواند بر سبک فرزندپروری به کار گرفته شده توسط والدین تأثیر بگذارد. یک مطالعه نشان می‌دهد که والدین کودکانی که رفتار چالش برانگیزی از خود نشان می‌دهند، در طول زمان کنترل کم‌تری از خود نشان می‌دهند.
چنین نتایجی نشان می‌دهد که کودکان ممکن است بدرفتاری کنند. نه به این دلیل که والدین آنها بیش از حد سهل گیر بودند؛ بلکه به این دلیل که والدین کودکان سخت گیر یا پرخاشگر از تلاش برای کنترل کودک خود دست کشیدند.