پایین بودن جفت به چه معناست؟
جفت اندامی است که تقریباً یک هفته بعد از عمل لقاح در بدن بانوی باردار تشکیل می‌شود و تا پایان دوران بارداری و تولد نوزاد در بدن زنان باقی می‌ماند. جفت وظایف مهمی همچون اکسیژن‌رسانی، تأمین آب، رساندن مواد مغذی به بدن جنین و دفع مواد زائد از آن را برعهده دارد. وضعیت قرارگیری جفت در قسمت بالا و چسبیده به دیواره داخلی رحم است. در برخی بانوان به دلایل ناشناخته جفت در جایگاه نرمال خود قرار نمی‌گیرد و ممکن است در مجاورت دهانه رحم و یا حتی روی آن باشد. به چنین وضعیتی جفت سرراهی می‌گویند. جفت سرراهی عوارضی همچون خونریزی و زایمان زودرس را به همراه دارد. در این مقاله به طور کامل به عارضه جفت سرراهی و مسائل مربوط به آن خواهیم پرداخت.
هر چقدر از عجیب و خارق‌العاده بودن پدیده بارداری بگوییم کم گفتیم. مادر علاوه بر این که موجود جدیدی را در بطن وجود خود پرورش می‌دهد، تغییرات شگفت‌انگیزی نیز برای سازگاری و به سرانجام رساندن این چالش بزرگ، در بدن خود ایجاد می‌کند. در این بین عضو جدیدی در بدن زن پدید می‌آید که وظیفه خطیر پرورش جنین را بر عهده دارد و از آن به عنوان جفت یاد می‌شود. جفت در واقع همه کارهایی که ارگان‌های بدن برای سر پا نگهداشتن یک انسان انجام می‌دهند را یک تنه انجام می‌دهد. در ادامه این عضو مهم را بیشتر بررسی خواهیم کرد.
جفت چیست؟
جفت عضوی است که بعد از بارداری در بانوان پدید می‌آید و در واقع عضو جدیدی است که به دیواره رحم چسبیده است و وظیفه آن تغذیه و اکسیژن‌رسانی از طریق زائده‌ای به نام بند ناف است. جفت علاوه بر این که مایحتاج جنین برای رشد و نمو را فراهم می‌کند، مواد زائد و پسماند حاصل از متابولیسم بدن جنین را نیز پردازش و دفع می‌کند. جفت این قابلیت را دارد که آنتی‌بادی‌ها را از جریان خون مادر به جنین منتقل کند بدین ترتیب وظیفه ایمن‌سازی جنین در برابر عفونت‌های باکتریایی و بیماری‌های ویروسی را بر عهده دارد. جفت همچنین هورمون‌هایی ترشح می‌کند که برای رشد و تکمیل ارگان‌های بدن جنین ضروری هستند. جفت ۶ روز پس از لقاح شروع به رشد می‌کند و در ماه‌های آخر بارداری طول آن در حدود ۵/۲۲ سانتی‌متر و ضخامت آن در حدود ۵/۲ سانتی‌متر خواهد بود. در حدود ۳۰ دقیقه بعد از تولد نوزاد جفت از دیواره رحم جدا می‌گردد و از بدن مادر دفع می‌شود.
جفت سرراهی یعنی چه؟
حال که با ساختار کلی و وظایف مهم جفت آشنا شدیم لازم است تا اختلالاتی که ممکن است در مورد این عضو مهم به وجود آید را نیز با هم بررسی کنیم. همانطور که گفته شد بعد از تولد جنین جفت از بدن مادر خارج می‌شود اما نکته مهم این است که جفت تا آخرین لحظه و تا لحظه تولد وظیفه اکسیژن‌رسانی به جنین را بر عهده دارد از این رو در فرایند زایمان، ابتدا جنین از رحم و دهانه رحم خارج می‌شود و سپس رابطه جنین با جفت قطع خواهد شد یعنی درست زمانی که نوزاد متولد شده است و قادر است به تنهایی تنفس کند. با دانستن ترتیب وقایع اهمیت و نقش حیاتی جفت بیشتر ملموس می‌شود. به طور معمول وضعیت قرارگیری جفت در نیمه بالای رحم است و جفت از دهانه رحم فاصله دارد اما گاهی به دلایل مختلف ممکن است جفت از نیمه بالایی به سمت پایین و دهانه رحم کشیده شود و بخش یا تمامی مسیر دهانه رحم را مسدود کند. گاهی نیز در مجاورت دهانه رحم قرار می‌گیرد. به چنین عارضه‌ای جفت سرراهی (Placenta Previa) می‌گویند که همانطور که توضیح داده شد می‌تواند کامل یا ناقص باشد. تقریباً از هر ۱۰۰۰ حاملگی، ۴ مورد مبتلا به عارضه جفت سرراهی در هفتم بیستم بارداری تشخیص داده می‌شود.
تشخیص جفت سرراهی
در بیشتر اوقات این عارضه با کند شدن جفت اشتباه گرفته می‌شود. کند شدن جفت در واقع وضعیتی است که جفت به طور کامل از دیوار رحم جدا می‌شود. از آنجا که علائم بروز هر دو عارضه یکسان است یعنی اولین نشانه هر دو، خونریزی شدید به رنگ قرمز روشن است، اشتباه گرفته شدن این دو عارضه با هم طبیعی است. معمولاً چون این عارضه با عارضه کند شدن جفت اشتباه گرفته می‌شود برخی پزشکان کم‌تجربه اقدام به انجام معاینه واژینال می‌کنند که این کار باعث تشدید خونریزی می‌شود. بهتر است پزشک زمانی که مطمئن نیست کدام عارضه رخ داده است، دست به معاینه واژینال نزند و ابتدا اسکن اولتراسوند انجام دهد. معاینات دیجیتالی واژن نیز در این مورد به هیچ وجه توصیه نمی‌شود.
علائم وجود جفت سرراهی
اگر در نیمه دوم بارداری دچار خونریزی واژن شدید و این خون به رنگ قرمز روشن بود و با درد همراه نبود به احتمال زیاد شما دچار این عارضه شده‌اید. در برخی از بانوان جفت سرراهی با انقباضات متعدد همراه است که می‌تواند علامت دیگر این عارضه باشد. این عارضه اگر در اوایل بارداری تشخیص داده شود، قابل درمان است اما با پیشرفت بارداری و قرار گرفتن طولانی مدت جفت روی دهانه رحم احتمال برطرف شدن آن کمتر خواهد شد. اگر در سه‌ماهه دوم یا سوم حاملگی، خونریزی واژینال دارید لازم است تا سریعاً به پزشک مراجعه کنید و اگر خونریزی شدید باشد نیاز به اقدام اورژانسی خواهید داشت. توجه داشته باشید که خونریزی در بانوان باردار عارضه‌ای شایع است و ممکن است به دلایل مختلفی رخ دهد اما خونریزی در جفت سرراهی با درد همراه نیست و معمولاً خونریزی در هفته بیستم و بعد از آن رخ می‌دهد. در مواردی که زن حامله علاوه بر خونریزی، انقباضات رحم را نیز تجربه می‌کند ممکن است در اثر انقباضات رحم در ناحیه شکم و زیر شکم درد را حس کند اما آنچه متداول است این است که خونریزی به تنهایی دردناک نیست. از آنجا که علائم جفت سرراهی ممکن است با سایر عوارض بارداری همراه باشد، تشخیص آن کمی مشکل است.
علت ایجاد جفت سرراهی
همانطور که گفته شد علامت بروز بیماری خونریزی واژن است. علت خونریزی در جفت سراهی در نیمه دوم بارداری این است که رحم در حال بزرگتر شدن است و بنابراین فاصله بین دهانه رحم و جفت افزایش می‌یابد و احتمال خونریزی بیشتر می‌شود. علت دقیق ایجاد این عارضه مشخص نیست. در حین زایمان دهانه رحم اتساع پیدا می‌کند و همین امر باعث نازک شدن جداره دهانه رحم می‌شود، متسع شدن دهانه رحم جفت را که به دهانه رحم چسبیده است بیشتر پاره می‌کند و همین باعث خونریزی بیشتر می‌شود. داشتن رابطه جنسی در ماه‌های آخر بارداری نیز می‌تواند خونریزی را افزایش دهد. به طور کلی هر فعایتی که منجر به اتساع واژن شود احتمال بروز خونریزی را بالا می‌برد. گرچه علت بروز این عارضه ناشناخته است اما تحقیقات نشان داده است که برخی بانوان بیش از سایرین مستعد ابتلا به این عارضه هستند. زنان ذیل بیش از سایرین ممکن است جفت سرراهی داشته باشند:
- بانوانی که به هنگام بارداری سن آن‌ها از ۳۵ سال بیشتر است.
- بانوانی که مواد مخدر به ویژه کوکائین مصرف می‌کنند.
- زنانی که چندقلو باردار هستند.
- زنانی که در بارداری‌های قبلی سابقه جفت سرراهی داشته‌اند.
- وجود جای زخم در جداره داخلی رحم (اندمتر)
- ناهنجاری‌های داخلی رحم مانند فیبروم (تومور لگنی)
- ناهنجاری‌های جفت
- زنانی که بارداری‌های متعددی داشته‌اند و بیش از ۵ بار زایمان کرده‌اند.
- وجود زخم روی رحم که ممکن است ناشی از زایمان سزارین، برداشتن فیبروم رحم و یا کورتاژ باشد.
عوارض جفت سرراهی
جفت سرراهی عوارضی را برای مادر و جنین به همراه دارد که در برخی موارد در صورت عدم رسیدگی ممکن است صدمات زیادی به مادر و جنین وارد شود. برخی از این عوارض عبارتند از:
خونریزی: اولین عارضه مشهود جفت سرراهی، خونریزی است. خونریزی واژن در دوران بارداری اولین نشانه بروز این عارضه است اما این خونریزی ممکن است در حین زایمان بسیار شدید باشد و حتی چند ساعت پس از زایمان نیز ادامه یابد.
زایمان زودرس: گاهی خونریزی شدید ممکن است باعث شود تا سزارین اورژانسی قبل از ترم شدن نوزاد صورت بگیرد. بنابراین جنین قبل از هفته ۳۷ متولد می‌شود و نارس است.
معمولاً این عارضه طی انجام سونوگرافی تشخیص داده می‌شود و یا طی معاینه قبل از تولد پزشک متوجه جفت سرراهی می‌شود اما به طور معمول با مراجعه بانوی باردار در اثر خونریزی واژینال در سه ماهه دوم بارداری و طی انجام سونوگرافی این عارضه تشخیص داده می‌شود. با توجه به این که معاینات واژینال احتمای خونریزی را افزایش می‌دهد، گاهی پزشکان برای اطمینان از تشخیص خود ترکیبی از سونوگرافی شکم و واژن را انجام می‌دهند.
انواع جفت سرراهی
جفت سرراهی بر حسب محل قرارگیری و میزان پوشش دهانه رحم به ۳ نوع مختلف طبقه‌بندی می‌شود:
جفت سرراهی کامل: در شرایطی که جفت دهانه رحم را به طور کامل پوشانده باشد به آن جفت سرراهی کامل گفته می‌شود.
جفت سرراهی جزئی: در این حالت جفت بخشی از دهانه رحم را می‌پوشاند و معمولاً خونریزی در اینچنین جفت‌هایی تا زمان زایمان که رحم اتساع می‌یابد، کمتر است و یا گاهی خونریزی در دوران بارداری اصلاً رخ نمی‌دهد و فقط موقع زایمان، مادر دچار خونریزی می‌شود.
جفت سرراهی حاشیه‌ای: در این وضعیت، جفت در مجاورت دهانه رحم قرار گرفته است و روی سرویکس را نپوشانده است. به جفت سرراهی حاشیه‌ای، جفت پایین نیز گفته می‌شود. اصولاً برخی متخصصان از اصطلاح جفت پایین برای همه انواع جفت سرراهی استفاده می‌کنند.
درمان جفت سرراهی
متاسفانه درمان خاصی برای این عارضه وجود ندارد و حتی نمی‌توان این عارضه با جراحی بهبود بخشید، تنها کاری که می‌توان کرد این است که میزان خونریزی را به حداقل رساند و آن را تا حد ممکن مدیریت کرد. کنترل میزان خونریزی به چند عامل بستگی دارد:
- شدت میزان خونریزی
- موقعیت جفت و جنین
- سن حاملگی مادر
- سلامتی و وضعیت جسمی مادر
- سلامتی جنین
برای کنترل خونریزی پزشکان به بانوان باردار برخی توصیه‌ها را می‌کنند که از جمله آن‌ها می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
- لازم است تا این بانوان استراحت بیشتری داشته باشند و فعالیت‌های روزمره خود را کاهش دهند.
- ورزش کردن به چنین بانوانی اصلاً توصیه نمی‌شود؛ خصوصاً فعالیت‌های سنگین ورزشی و یا ورزش‌هایی که نیاز به پرش دارد.
- داشتن رابطه جنسی به خصوص در ماه‌های آخر بارداری شدت خونریزی را بیشتر خواهد کرد بنابراین پزشکان، بانوان باردار را از برقراری رابطه جنسی منع می‌کنند.
- در صورت بروز خونریزی خصوصاً در خونریزی شدید نیاز به انجام فوریت‌های پزشکی است، گاهی مادر به قدری خون از دست می‌دهد که نیاز به دریافت خون خواهد داشت. در صورتی که خونریزی بعد از انجام مراقبت‌های پزشکی متوقف شد اما بعد از ساعتی خونریزی مجدداً ادامه و شدت یافت باید سریعاً از امداد اورژانس کمک گرفت.
معمولاً در شرایطی که جفت سرراهی برطرف و درمان نشود مادر مجبور به انجام عمل سزارین خواهد شد. در بانوانی که جفت سرراهی دارند، پزشک پس از هفته ۳۶ بارداری برای عمل سزارین برنامه‌ریزی می‌کند اما گاهی ممکن است شدت خونریزی به حدی باشد که قبل از به ترم رسیدن نوزاد نیاز باشد تا عمل سزارین انجام شود. در چنین شرایطی ریه‌های جنین هنوز تکامل نیافته‌اند و نوزاد در خارج از بدن مادر قادر به تنفس صحیح نخواهد بود لذا پزشک برای کمک به رشد ریه‌های نوزاد ممکن است داروهای استروئیدی را تجویز کند. در چنین شرایطی تولد نوزاد نارس بسیار محتمل است. اگر خونریزی شدید باشد نیاز به سزارین اورژانسی است.
چه موقع به پزشک مراجعه کنیم؟
معمولاً خونریزی بعد از هفتم بیستم حاملگی شروع می‌شود. خونریزی در ماه بیستم و یا بعد از آن احتمال وجود جفت سرراهی را افزایش می‌دهد. در چنین شرایطی لازم است تا به پزشک مراجعه شود. معمولاً پزشک با انجام سونوگرافی وجود جفت سرراهی را تشخیص خواهد داد و در چنین شرایطی پزشک که مشکوک به عارضه جفت سرراهی است، معاینات فیزیکی انجام نمی‌دهد تا احتمال خونریزی را کاهش داد. اگر خونی که از واژن خارج می‌شود قرمز روشن باشد و خصوصاً اگر با درد همراه نباشد احتمال جفت سرراهی زیاد است و بانوی باردار باید به پزشک متخصص مراجعه کند. البته بهتر است هر خونریزی در دوران بارداری جدی گرفته شود و برای تشخیص علت و جلوگیری از آن به پزشک مراجعه شود. اگر خونریزی شدید باشد نیاز به انجام فوریت‌های پزشکی و حتی تزریق خون خواهد بود.
توصیه‌هایی برای کاهش عوارض جفت سرراهی
همانطور که گفته شد معمولاً درمان خاصی برای این عارضه وجود ندارد اما می‌توان به بکار بستن برخی نکات عوارض آن به خصوص حجم خونریزی را کاهش داد. در مواردی که خونریزی زیاد باشد پزشک برای خانم باردار، استراحت مطلق تجویز می‌کند و حتی گاهی نیاز است تا فرد در بیمارستان بستری شود اما اگر به هر دلیل پزشک به شما اجازه خروج از بیمارستان را داد، باید تمامی مواردی که پزشک به شما گوشزد کرده است را نکته به نکته رعایت کنید. فعالیت روزانه خود را به حداقل برسانید و بیشتر طول روز را در تخت بمانید. از برقراری رابطه جنسی اجتناب کنید و مراقب باشید که هیچ ضربه یا فشاری به ناحیه تناسلی و شکم شما وارد نشود. استرس را از خود دور کنید و آرامش خود را حفظ کنید، اضطراب می‌تواند خونریزی شما را بیشتر کند و وضع عمومی شما را وخیم‌تر نماید. توجه داشته باشید که بسیاری از مراقبت‌های قبل از زایمان گاهی باید تا مدت‌ها بعد از زایمان نیز جدی گرفته شوند. اگر توصیه‌های پزشک را جدی بگیرید و آن‌ها را به کار ببندید زایمان موفقی خواهید داشت. توجه داشته باشید که عارضه جفت سرراهی بانوی باردار را وادار به زایمان سزارین خواهد کرد پس خود را برای انجام این عمل و مراقبت‌های بعد از آن مهیا و آماده کنید.