سندروم سر تخت چیست؟
پلاژیوسفالی یک اصطلاح کلی است که برای توصیف انواع مختلف تغییر شکل‌های جمجمه، از جمله سندرم سر صاف یا پلاژیوسفالی موضعی استفاده می‌شود. سندرم سر صاف وضعیتی است که در آن سر کودک بدشکل است و یا یک نقطه صاف روی سر ایجاد می‌کند و سر کودک را از نمای بالا شبیه یک متوازی الاضلاع می‌کند. در این مقاله پینو بیبی به بررسی علل و درمان این عارضه می‌پردازد.
پلاژیوسفالی موضعی چیست؟
پلاژیوسفالی پوزیشنال یا سندرم سر صاف، وضعیتی است که در آن سر نوزاد یک نقطه صاف ایجاد می‌کند یا بدشکل می‌شود. معمولاً ای عارضه یک طرف سر کودک را تحت تأثیر قرار می‌دهد. این می‌تواند باعث شود سر کودک غیرطبیعی یا نامتقارن به نظر برسد. پلاژیو به معنای «کیب یا مایل» و سفالی به معنای «مربوط به سر» است. پلاژیوسفالی به معنای مایل یا صاف شدن سر است. پلاژیوسفالی می‌تواند در حالی که کودک هنوز در رحم رشد می‌کند یا بعد از تولد رخ دهد.
جمجمه نوزاد معمولاً نرم و بیضی شکل است. فشار مکرر به یک قسمت از سر مانند زمانی که کودک برای مدت طولانی به پشت دراز کشیده است، به طور منظم در یک وضعیت می‌خوابد، در کالسکه یا صندلی ماشین به مدت طولانی در یک موقعیت بسته می‌شود، می‌تواند باعث بدشکل شدن جمجمه شود. این وضعیت بیشتر در نوزادان نارس رخ می‌دهد که استخوان‌های جمجمه آن‌ها هنوز انعطاف‌پذیر است. آکادمی اطفال آمریکا (AAP) در سال ۱۹۹۲ میلادی توصیه کرد که والدین، نوزادان را به پشت بخوابانند. این اقدام منجر به کاهش چشمگیر موارد سندرم مرگ ناگهانی نوزاد (SIDS) شد. از آن جایی که نوزادان زمان بیشتری را به پشت خود می‌گذرانند، سندرم سر صاف یک وضعیت شایع هست. تکنیک‌های تغییر موقعیت می‌تواند به کاهش ظاهر و اثرات سندرم سر صاف کمک کند. پلاژیوسفالی رشد مغز نوزاد را تحت تأثیر قرار نمی‌دهد، اما ممکن است با ایجاد رشد ناهموار صورت و سر نوزاد، بر ظاهر فیزیکی آن‌ها تأثیر بگذارد.
پلاژیوسفالی با کرانیوسینوستوزیس متفاوت است که می‌تواند توسط جراح پلاستیک جمجمه صورت یا جراح مغز و اعصاب تایید شود. کرانیوسینوستوز شامل ناهنجاری‌های جدی‌تری در استخوان‌های جمجمه است و معمولاً نیاز به جراحی دارد.
انواع پلاژیوسفالی
پلاژیوسفالی را می‌توان به دو گروه تقسیم کرد:
- پلاژیوسفالی سینوستوتیک (Synostotic Plagiocephaly)
ناشی از جوش خوردن زودرس استخوان‌ها در جمجمه نوزاد است که شکل غیرطبیعی سر را ایجاد می‌کند.
- پلاژیوسفالی غیر سینوستوتیک (Non Synostotic Plagiocephaly)
پلاژیوسفالی غیر سینوستوتیک به پلاژیوسفالی تغییر شکل یا موقعیتی نیز شناخته می‌شود. این شایع‌ترین نوع پلاژیوسفالی است و ناشی از موقعیت خواب نامتغیر است. پلاژیوسفالی موضعی که گاهی اوقات پلاژیوسفالی تغییر شکلی نامیده می‌شود، شایع‌ترین نوع پلاژیوسفالی است. انواع دیگری نیز وجود دارد، از جمله:
- براکیسفالی (Brachycephaly): این نوع باعث ایجاد ظاهری صاف در پشت سر کودک می‌شود. پشت سر کودک ممکن است کوتاه‌تر و پهن‌تر به نظر برسد.
- اسکافوسفالی (Scaphocephaly): این نوع پلاژیوسفالی باعث می‌شود سر کودک شکلی از نوع بلند و باریک داشته باشد. این نوع در نوزادان نارس که زمانی را در بخش مراقبت‌های ویژه نوزادان (NICU) می‌گذرانند، رایج است.
- کرانیوسینوستوز (Craniosynostosis): که پلاژیوسفالی مادرزادی نیز نامیده می‌شود، این نوع یک نقص مادرزادی نادر و جدی است. هنگامی که مفاصل فیبری بین استخوان‌های جمجمه کودک (فونتال‌های جمجمه) زودتر بسته می‌شوند، باعث تغییر شکل می‌شود.
پلاژیوسفالی موضعی چقدر شایع است؟
طبق مطالعات، پلاژیوسفالی موضعی در ۵۰ درصد از نوزادان رخ می‌دهد و معمولاً بسیار خفیف است.
علائم پلاژیوسفالی چیست؟
علائم پلاژیوسفالی بر اساس نوع و سطح شدت متفاوت است. علائم پلاژیوسفالی موضعی ممکن است شامل موارد زیر باشد:
- ناحیه صاف در جلو، کنار یا پشت سر کودک
- از دست دادن مو در یک نقطه از سر کودک
- موقعیت نادرست سر و یا سر به یک سمت کج است.
- پیشانی، چشم یا گونه که از یک طرف بزرگتر یا پُرتر به نظر می‌رسد.
- بینی که به نظر می‌رسد به یک طرف فشار داده شده است.
- نقطه نرم برآمده (فونتانل) روی جمجمه نوزاد در پلاژیوسفالی مادرزادی.
- گوش‌های ناهموار (یک گوش به سمت بالا یا جلو روی سر کودک فشار داده شده است).
علت سندرم سر صاف چیست؟
پلاژیوسفالی می‌تواند قبل از تولد در رحم مادر یا پس از تولد ایجاد شود. جمجمه نوزادان نرم و تا حدودی قابل قالب‌گیری است. نوزادان هر روز ساعت‌های زیادی به پشت می‌خوابند، هنگام خواب، ممکن است به طور مداوم سر خود را به یک طرف بچرخانند. اگر کودک اغلب با سر برگردانده می‌خوابد، ممکن است همان قسمت سر او اغلب روی یک سطح قرار بگیرد. فشار منظم می‌تواند آن بخش از سر نرم کودک را صاف کند.
علل پلاژیوسفالی قبل از تولد
- رحم کوچک
- حاملگی چند قلویی، ممکن است باعث ایجاد شرایط گرفتگی در رحم شود که می‌تواند منجر به صاف شدن سر شود. هم‌چنین نوزادان ممکن است ماهیچه‌های سفت گردن در یک طرف گردن (تورتیکولی) ایجاد کنند.
- قرارگیری غیرمعمول جنین در داخل رحم مانند وضعیت بریچ
- نوزادان سایز بزرگ (جنین بزرگ جثه)
- فشار غیرمعمولی که توسط لگن مادر به جمجمه نوزاد وارد می‌شود.
علل پلاژیوسفالی پس از تولد
- وضعیت خواب نوزاد شایع‌ترین علت صاف شدن سر است. اگر کودک برای مدت طولانی سر خود را در یک حالت درازکش نگه دارد؛ این اتفاق می‌افتد.
- قرار دادن نوزادان برای مدت طولانی در صندلی ماشین، کریر و کالسکه.
- نوزادانی که زودتر از موعد به دنیا می‌آیند بیشتر احتمال دارد سر صافی داشته باشند زیرا جمجمه آن‌ها نرم‌تر از نوزادان ترم است. آن‌ها هم‌چنین زمان زیادی را بدون جابجایی یا بلند شدن بر روی پشت خود می‌گذرانند.
- سفتی عضله گردن (تورتیکولی)، می‌تواند توانایی کودک را برای چرخش به سمت شانه آسیب دیده محدود کند. این باعث می‌شود که کودک به طور مداوم سر خود را در یک موقعیت نگه دارند. با گذشت زمان، این می‌تواند یک طرف سر را صاف کند.
آیا برخی از نوزادان بیشتر در معرض خطر پلاژیوسفالی موضعی هستند؟
نوزادان نارس بیشتر احتمال دارد که سر صاف داشته باشند زیرا جمجمه آن‌ها کمتر توسعه یافته است. آن‌ها هم‌چنین زمان بیشتری را به دراز کشیدن در بیمارستان و خانه می‌گذرانند. برخی از نوزادان مبتلا به پلاژیوسفالی نیز وضعیتی به نام تورتیکولی عضلانی مادرزادی دارند. تورتیکولی زمانی اتفاق می‌افتد که سفت شدن عضلات گردن نوزاد باعث می‌شود سر کودک بپیچد و به یک طرف بچرخد. تورتیکولی (کجی گردن مادرزادی) را می‌توان با فیزیوتراپی درمان کرد. عوامل دیگری که خطر ابتلا به پلاژیوسفالی را در کودک افزایش می‌دهند عبارت هستند از:
- بارداری چند قلویی
- زایمان کمکی با فورسپس یا خلاء اکستراکتور (در مورد زایمان با دستگاه کمکی اودن فعلاً اطلاعاتی منتشر نشده است).
- فرزند اول بودن
- افرادی که در بدو تولد به آن‌ها مرد اختصاص داده شده است.
- سطح پایین فعالیت
- کمبود زمان شکم (Baby Tummy Time)
- کیست درموئید بزرگ گاه باعث پلاژیوسفالی می‌شود.
عوارض پلاژیوسفالی چیست؟
اگر سندرم سر صاف درمان نشود عوارض زیر را برای کودک به دنبال دارد:
- انقباض عضلات گردن
- عدم تقارن صورت، گوش‌های نامرتب، پیشانی برآمده
- مشکلات واضح گفتاری در کرانیوسینوستوز مادرزادی
پلاژیوسفالی موضعی چگونه تشخیص داده می‌شود؟
ممکن است والدین در ۶ تا ۸ هفتگی متوجه صاف شدن سر کودک خود شوند. پزشک می‌تواند پلاژیوسفالی را به صورت بصری با نگاه کردن به نوزاد و مشاهده صاف شدن سر او تشخیص دهد. پزشک کودک برای تایید یا اندازه‌گیری سندرم سر صاف نیازی به آزمایش ندارد. معاینه بالینی برای تشخیص کافی است. معمولاً برای پلاژیوسفالی موضعی نیازی به درخواست اشعه ایکس یا سایر آزمایشات آزمایشگاهی نیست. اشعه ایکس یا سی تی اسکن، برای بررسی نقاط جوش خورده یا برجستگی در امتداد فونتال‌های جمجمه است و اگر پزشک مشکوک به کرانیوسینوستوز یا شرایط مشابه دیگری باشد؛ این درخواست را خواهد داشت.
پلاژیوسفالی موضعی چگونه درمان می‌شود؟
درمان پلاژیوسفالی با تغییر وضعیت کودک شروع می‌شود. مادر یا پدر کودک می‌تواند در حالی که نوزاد خواب یا بیدار است، این کار را انجام دهد. با گذشت زمان، تغییر موقعیت فشار را به طور یکنواخت روی کل سر کودک منتقل می‌کند و عضلات گردن او را تقویت می‌کند. والدین باید:
- موقعیت خواب کودک خود را اغلب تغییر دهند: با کمک نور و فعالیت‌های حرکتی و صدادار توجه کودک را جلب کنند، بنابراین نوزادان به سمت پنجره‌ها یا وسط اتاق‌ها بچرخند. یک شب سر کودک را بالای تخت و شب دیگر سر او را پایین تخت قرار دهند، تا هر بار اتاق به شکل‌های متفاوتی برای کودک به نظر برسد.
- وضعیت سر نوزاد را در هنگام خواب تغییر دهند: زمانی که کودک می‌خوابد، سر او را به آرامی به سمتی ببرید که معمولاً دوست ندارد.
- کودک خود را اغلب در آغوش بگیرند: این کار مدت زمانی را که کودک به یک سطح صاف تکیه می‌کند محدود می‌کند. نوزاد خود را در موقعیت‌های مختلف گهواره‌وار نگه دارند و به او غذا دهند و موقعیت دست‌ها را عوض کنند.
- قرار دادن کودک روی سینه والدین تا سر کودک تحت فشار نباشد. زمانی که کودک بیدار است، زمان شکم (Baby tummy time) را با نظارت بیشتر کنند؛ زمان شکم باعث بهبود سندرم سر صاف و تقویت گردن، بازوها و کمر کودک می‌شود.
- زمان خوابیدن را در مکان‌هایی که سر کودک نمی‌تواند آزادانه حرکت کند را کاهش دهد: از زمان زیاد در قرار دادن کودک در تاب‌های کودک یا صندلی‌های ماشین که حرکت کودک را محدود می‌کنند، خودداری شود.
- به طور استراتژیک توجه کودک خود را به خود جلب کنند: یک اسباب بازی متحرک یا دیگر اسباب بازی ایمن در خارج از تخت کودک ممکن است کودک را تشویق کند که سرش یا بدنش را بچرخاند و به اسباب بازی نگاه کند.
آیا تغییر موقعیت برای کودک خطری دارد؟
تغییر موقعیت نوزاد اگر به درستی انجام شود، خطرناک نیست. اما برخی از تکنیک‌های خواب برای کودک ناامن هستند. هرگز کودک را نباید در این موقعیت‌ها قرار داد:
- قرار گیری کودک به شکم یا روی شکم والدین برای مدت طولانی
- موقعیتی که کودک برای مدت طولانی به یک پهلو بخوابد.
- خوابیدن در گهواره‌ای با پتوهای نرم یا اسباب‌بازی که ممکن است نوزاد بین آن‌ها گیر کند و دچار توقف تنفس و یا مرگ شود.
مقاله مربوط به توصیه‌های ایمنی خواب نوزاد را مطالعه بفرمایید.
کودک چه مدت به تغییر موقعیت سر نیاز است؟
جمجمه نوزاد فقط برای مدت معینی نرم و قابل قالب‌گیری است. تکنیک‌های تغییر موقعیت قبل از ۴ ماهگی بیشترین تاثیر را دارند.
اگر تغییر موقعیت سر برای کودک کافی نباشد چه می‌شود؟
برخی از نوزادان مبتلا به سندرم سر صاف نیز دارای تورتیکولی (انقباض عضلات گردن) هستند. این نوزادان معمولاً نیاز به فیزیوتراپی و برنامه‌های ورزشی خانگی دارند. یک فیزیوتراپ تمرینات و حرکات کششی برای بلند کردن و صاف کردن عضلات گردن کودک را به والدین آموزش می‌دهد.
- اگر پلاژیوسفالی از نوع وخیم و شدید باشد، پزشک ممکن است برای کودک کلاه ایمنی پلاژیوسفالی تجویز کند. یک ارتوتیست (پزشکی که دستگاه‌های پزشکی را می‌سازد و نصب می‌کند) کلاه ایمنی سر کودک را اندازه‌گیری می‌کند. کلاه‌ها در جایی که سر کودک صاف است نرم و در جایی که سر کودک گرد است محکم می‌باشد. این کلاه‌های مخصوص ناحیه صاف سر کودک را تشویق به رشد می‌کنند. کودک چندین ماه از کلاه ایمنی استفاده می‌کند تا جمجمه خود را تغییر دهد.
- پوشیدن باند DOC که یک نسخه کوچک‌تر و سبک‌تر از کلاه سنتی بازسازی جمجمه است. هر باند DOC به صورت سفارشی تولید می‌شود و وزن آن کمتر از ۱۷۰ گرم است. از یک پوسته پلاستیکی بیرونی با پوشش فوم تشکیل شده است. نوار DOC در قسمت بالا باز است و فقط در قسمت‌هایی که برای کمک به تنظیم شکل جمجمه لازم است با جمجمه کودک تماس پیدا می‌کند.
- گهواره Plagio که در بیمارستان کودکان بوستون ساخته شده است برای کاهش و جلوگیری از صاف شدن سر در نوزادانی که سن آن‌ها ۳ ماه یا کمتر است استفاده می‌شود. گهواره پلاژیو در هنگام خوابیدن به پشت زیر سر نوزاد قرار می‌گیرد. گردن را پشتیبانی می‌کند و فضای توخالی ایجاد می‌کند که به تدریج سر کودک را تغییر می‌دهد و به آن اجازه می‌دهد در طول زمان به درستی رشد کند.
- استفاده از بالش‌های مخصوص برای زمان خوابیدن نوزادان با سر صاف
چگونه از سندرم سر صاف پیشگیری کرد؟
تغییر موقعیت نوزاد یکی از بهترین راه‌ها برای جلوگیری از سندروم سر صاف است. والدین باید مطمئن شوند که موقعیت سر کودک خود را در هنگام خواب تغییر دهند. علاوه بر این، زمانی که کودک بیدار است و والدین بر کودک نظارت کافی را داشته باشند، زمان زیادی برای موقعیت شکم (Tummy Time) کودک قرار دهند. زمان تامی تایم؛ والدین باید مراقب نوزاد باشند زیرا زمان طولانی بدون نظارت والدین ممکن است باعث مرگ ناگهانی نوزاد (SIDS) شود.
اگر نوزادم پلاژیوسفالی پوزیشنال داشته باشد والدین چه انتظاری می‌تواند داشته باشند؟
اکثر نوزادان مبتلا به پلاژیوسفالی به طور طبیعی از این وضعیت خارج می‌شوند. اطرافیان کودک باید با درمان پلاژیوسفالی را اصلاح کنند.
اگر تغییر موقعیت کمکی به درمان پلاژیوسفالی نکرد، آیا باید با پزشک تماس گرفت؟
والدین باید بتوانند سندرم سر صاف را با تکنیک‌های تغییر موقعیت نوزاد اصلاح یا به حداقل برسانند. شروع زودهنگام و ثابت ماندن به درمان پلاژیوسفالی کمک می‌کند. اگر پلاژیوسفالی به تغییر موقعیت جواب نداد و یا اگر عضلات گردن کودک منقبض به نظر می‌رسد، باید با پزشک اطفال تماس گرفت. فیزیوتراپی یا کلاه ایمنی ممکن است کمک کننده باشد.
چه سوالاتی را باید از پزشک کودک، در مورد پلاژیوسفالی پرسید؟
سوالاتی که ممکن است والدین بخواهند از دکتر اطفال خود بپرسند عبارت هستند از:
- آیا سر صاف نوزاد بدون درمان می‌تواند خود را اصلاح کند؟
- آیا درمان نکردن سندروم سر صاف اثرات طولانی مدتی بر کودک دارد؟
- واکنش کودک به پوشیدن کلاه ایمنی پلاژیوسفالی چگونه است؟
- آیا بیمه هزینه کلاه ایمنی پلاژیوسفالی را پوشش می‌دهد؟
- آیا پلاژیوسفالی پوزیشنال می‌تواند پس از درمان بازگردد؟
سوالات متداول در مورد سندرم پلاژیوسفالی
- آیا سندروم سر صاف برای کودک مضر است؟
سندرم سر صاف هیچ آسیب مغزی ایجاد نمی‌کند و یا بر سلامت کودک تأثیر نمی‌گذارد. با این حال، ممکن است ظاهر کودک را تغییر دهد. این می‌تواند منجر به کاهش موهای زائد در نقطه صاف یا عدم تقارن صورت شود که ممکن است باعث اختلالات بینایی گردد. گوش در یک طرف سر کودک ممکن است به سمت جلو فشار داده شود یا ممکن است پیشانی او برآمده باشد. گردن، فک و صورت او ممکن است ناهموار به نظر برسد. پلاژیوسفالی ممکن است در بزرگسالی بر اعتماد به نفس کودک تاثیر بگذارد.
- آیا سندرم سر صاف نشانه بی‌توجهی والدین است؟
خیر، پلاژیوسفالی موضعی تقصیر والدین و یا مراقبان کودک نیست. در واقع، این عارضه اغلب به دلیل کاری است که والدین به درستی انجام می‌دادند، یعنی این که کودک را به پشت می‌خوابانند زیرا سایر حالت‌ها احتمال مرگ ناگهانی نوزاد (به پهلو و یا شکم) را افزایش می‌دهد.
سخن آخر
تغییر موقعیت یک تکنیک مفید برای کمک به نوزادان برای بهبودی از پلاژیوسفالی پوزیشن یا سندرم سر صاف است. والدین هرگز نباید کودک خود را به شکم یا پهلو بخوابانند، موقعیت‌هایی که با سندرم مرگ ناگهانی نوزاد (SIDS) مرتبط است. از پزشک خود در مورد حفظ سلامت کودک خود در هنگام خواب سؤال کنید. برای جلوگیری از پلاژیوسفالی والدین باید موقعیت کودک را دائم تغییر بدهند. مقالات مربوط به نحوه خواباندن نوزاد و ایمنی مربوط به شرایط خواب نوزاد را در مجله اینترنتی پینو بیبی مطالعه بفرمایید.