بازی درمانی نوعی مشاوره یا روان درمانی است که از بازی کردن برای معاینه، پیشگیری یا درمان مشکلات و چالش‌های روانی و اجتماعی استفاده می‌کند. اگرچه بازی درمانی را می‌توان برای بزرگسالان هم به کار برد، اما بیش‌تر برای کودکان مورد استفاده قرار می‌گیرد.
از بیرون، به نظر می‌رسد که بازی درمانی فقط سرگرم کردن کودک با اسباب بازی است. اما بررسی‌ها و تحقیقات نشان می‌دهند که بازی درمانی در رفع انواع مشکلات سلامت روان و اختلالات رفتاری کودک موثر است.
بازی درمانی چیست؟
بازی درمانی نوعی روان درمانی است و می‌تواند در حل مسائل و مشکلات عاطفی و روانی به کودکان کمک کند و موثر باشد.
کودکان اغلب از بازی کردن برای ابراز خود و پیدا کردن راه خود در دنیا استفاده می‌کنند و بازی درمانی نیز از این موضوع استفاده می‌کند. بازی درمانی در درجه اول برای کودکان به کار می‌رود. اگرچه می‌توان از آن برای بزرگسالان نیز استفاده کرد. این روش معمولاً برای کودکان بین ۳ تا ۱۲ سال مورد استفاده قرار می‌گیرد.
هدف اصلی این روش کمک به کودکانی است که ممکن است با ابراز شخصیت یا احساسات خود مشکل داشته باشند و سعی می‌کند به کودک کمک کند که خود را از طریق فعالیت‌های جالب و سرگرم کننده ابراز کند.
یک بازی درمانگر کودک را در محیطی آزاد و امن که در آن بیش‌ترین احساس راحتی را داشته باشد، از طریق بازی درمانی هدایت می‌کند. بازی درمانگران از بازی کردن و فعالیت‌هایی که ممکن است کودک از آن‌ها لذت ببرد، از نقاشی کردن گرفته تا رقص و بازی‌های رومیزی استفاده می‌کنند. گاهی اوقات، بازی درمانگر از سایر اعضای خانواده یا والدین و سرپرستان درخواست می‌کند که آن‌ها هم در فعالیت‌های زمان بازی شرکت کنند.
چرا به کار می‌رود؟
کودکان فاقد مهارت‌های شناختی و کلامی لازم برای صحبت در مورد برخی از مسائل و مشکلات هستند. به عنوان مثال، غم و اندوه ممکن است بسیار برای کودک پیچیده باشد و در نتیجه او در بیان افکار و احساسات خود با استفاده از کلمات مشکل پیدا کند.
بازی می‌تواند روشی عملی برای کودکان باشد تا روی مسائلی که برایشان ناراحت کننده است کار کنند. آن‌ها می‌توانند صحنه‌های واقعی زندگی را در قالب بازی شبیه سازی کنند، به صحبت در مورد مشکلات خاص بپردازند یا شخصیت‌های فانتزی خیالی درست کنند و احساسات خود را با او به اشتراک بگذارند.
کودکان اغلب احساسات خود را با بازی با اسباب بازی‌ها نشان می‌دهند. کودکی که یکی از عزیزانش را از دست داده است، ممکن است از عروسک‌ها برای نشان دادن شخصیتی غمگین که دلتنگ دوستش است استفاده کند. یا کودکی که شاهد خشونت خانگی بوده است، ممکن است از یک خانه عروسکی برای نشان دادن کودکی که زیر تخت پنهان شده است استفاده کند؛ زیرا بزرگسالان در حال دعوا هستند.
بسته به نوع بازی درمانی که به کار گرفته می‌شود، بازی درمانگر می‌تواند در بخش‌های مختلف بازی مداخله کند تا به حل یک مشکل کمک کند. همچنین بازی درمانگر ممکن است کودک را در حال بازی مشاهده کند و در حالی که کودک به شخصیتی خیالی کمک می‌کند تا احساساتش را حل کند، بر او نظارت داشته باشد. بازی درمانی می‌تواند در موارد زیر به کودکان کمک کند:
- این که کودک نسبت به رفتارهای خود مسئولیت بیش‌تری قبول کند.
- همدلی و احترام را در خود پرورش دهد.
- خود کارآمدی را در کودک رشد دهد تا در مورد توانایی‌های خود احساس اطمینان بیش‌تری داشته باشد.
- احساسات را به روشی سالم شناسایی و ابراز کند.
- مهارت‌های بین فردی کودک را بهتر کند.
- کودک مهارت‌های اجتماعی جدید بیاموزد.
- مهارت‌های حل مسئله را بهتر تمرین کند.
بازی درمانی چه مسائلی را هدف می‌گیرد؟
بازی درمانی اغلب برای این به کار می‌رود که به کودکان کمک کند تا رویدادهای استرس زا مانند جابجایی، بستری شدن در بیمارستان، سوءاستفاده فیزیکی و جنسی، خشونت خانگی و بلایای طبیعی را پردازش کنند. همچنین می‌توان از آن برای درمان بیماری‌های روانی یا مشکلات رفتاری کودک استفاده کرد. برخی از رایج‌ترین مواردی که بازی درمانی مورد استفاده قرار می‌گیرد شامل موارد زیر می‌باشند:
- بیش فعالی
- پرخاشگری
- کنترل خشم و عصبانیت
- اختلالات اضطرابی
- اختلالات اوتیسم
- افسردگی
- طلاق
- غم و اندوه و فقدان
- ناتوانی‌های جسمی و یادگیری
- مشکلات مربوط به آموزش و مدرسه
- معضلات اجتماعی
- تروما و بحران روحی روانی
مزایای بازی درمانی چیست؟
مردم اغلب نسبت به بازی درمانی و مزایایی که دارد، بی اعتنا هستند. برای بیش‌تر والدین نگران، درک این که کودک آن‌ها فقط با بازی کردن چه مزایایی به دست می‌آورد، سخت و دشوار است. با این حال، واقعیت این است که با یا بدون راهنمایی یک بازی درمانگر، کودکان دوست دارند از طریق بازی کردن ارتباط برقرار کنند؛ چه شما متوجه مزایای آن شده باشید یا نه.
کودکی که خیلی شدید و خشن با اسباب بازی‌ها بازی می‌کند، ممکن است به عنوان یک کودک پرخاشگر محسوب شود؛ در حالی که در واقعیت، ممکن است کودک فقط موقعیت خشونت‌آمیز خانگی را منعکس کند که شاهد آن بوده است.
برخی از مزایای بازی درمانی:
- بازی درمانی به کودکانی که در برقراری ارتباط کلامی مشکل دارند، این امکان را می‌دهد تا از طریق فعالیت‌های جالب و بازی کردن، خود را ابراز کنند. به عنوان مثال کودکی که از صحبت کردن خودداری می‌کند، ممکن است در عوض افکار یا نیازهای خود را نشان دهد.
- بازی درمانی فضایی را ایجاد می‌کند که در آن کودک به اندازه‌ای احساس راحتی می‌کند که خودش باشد و این روش به عنوان جایگزین برای دیگر شکل‌های روان درمانی سنتی به کار می‌رود.
- بازی درمانی به کودک این امکان را می‌دهد که روند درمان خود را به عهده بگیرد. بازی درمانی درست و موثر به کودک این امکان را می‌دهد که از اسباب بازی‌ها و وسایلی که با آن‌ها راحت‌تر است استفاده کند و با سرعت خودش پیش برود.
- این روش به کودکان کمک می‌کند تا احساسات خود را درک کنند، به خصوص اگر قبلاً در انجام این کار با مشکل مواجه بودند.
- این روش به کودکان کمک می‌کند تا مهارت‌های ارتباطی و اجتماعی خود را با گذشت زمان تقویت کنند. پس از چندین جلسه، کودکی که قبلا صحبت نمی‌کرد، ممکن است شروع به گفتن چند عبارت کند.
ابزارها و رویکردهای رایج بازی درمانی
بسیاری از درمانگران یک اتاق بازی درمانی اختصاصی دارند که پر از وسایلی است که به روند تراپی کمک می‌کند. برخی از اسباب بازی‌های رایج که در بازی درمانی مورد استفاده قرار می‌گیرند، شامل موارد زیر می‌باشند:
- اکشن فیگور
- فیگور حیوانات
- ابزار و وسایل هنری
- بلوک‌های اسباب بازی
- خانه عروسکی با عروسک
- آشپزخانه با غذای الکی
- اسباب بازی‌های موزیکال
- دستبند اسباب بازی
- عروسک‌های خیمه شب بازی
- سطل ماسه با مجسمه
- بازی درمانی مانند بازی نشسته «صحبت کن، احساس کن و انجام بده» یا بازی رومیزی «وایسا، آرام باش و فکر کن»
- ماشین‌های اسباب بازی
رویکرد غیر دستوری
بازی درمانی به دو شکل اساسی وجود دارد: غیر دستوری یا کودک محور و دستوری.
در بازی درمانی کودک محور، اسباب بازی‌ها و ابزارهای خلاقانه به کودک داده می‌شود و به او اجازه داده می‌شود که نحوه گذراندن وقت خود را انتخاب کند. هیچ راهنمایی یا توصیه‌ای در مورد این که کودک باید چه کاری انجام دهد یا چگونه باید مشکلات خود را حل کند، داده نمی‌شود.
رویکرد غیر دستوری نوعی درمان روان پویشی است. در این روش، فرض اصلی این است که به کودکان اجازه داده شود راه حلی برای مشکلات خود بیابند.
کل جلسه بازی درمانی معمولاً بدون ساختار است. درمانگر ممکن است کودک را بی سر و صدا مشاهده کند یا در مورد کاری که کودک انجام می‌دهد، نظر دهد. درمانگر ممکن است در صورت دعوت کودک در بازی مشارکت کند. اما در نهایت، انتخاب به عهده خود کودک است.
رویکرد دستوری
در برخی شرایط، بازی درمانگران می‌توانند از راهنمایی‌های دستوری استفاده کنند. یک بازی درمانگر همچنین ممکن است از بازی درمانی شناختی رفتاری یا بازی درمانی متمرکز بر راه حل برای کمک به راهنمایی کودک در طول جلسه تراپی استفاده کند.
هر جلسه ممکن است موضوع یا هدف خاصی داشته باشد که باید به آن پرداخته شود. ممکن است به یک کودک گفته شود: “امروز قرار است با عروسک‌ها بازی کنیم. این عروسک شما خواهد بود.” یا درمانگر ممکن است بازی خاصی را برای کودک انتخاب کند.
درمانگر همچنین ممکن است سعی کند داستانی را به صورت نمایشنامه هدایت کند. برای مثال، اگر کودکی از عروسک‌ها برای نشان دادن کودکی که مورد آزار و اذیت قرار گرفته است استفاده می‌کند، درمانگر ممکن است برای کمک به عروسک وارد بازی شود تا روش‌هایی برای ایستادن و مقابله در برابر قلدر یا یافتن کمک پیدا کند.
انواع بازی درمانی
علاوه بر رویکردهای اصلی، چندین نوع مختلف بازی درمانی نیز وجود دارد. در ادامه برخی از رایج ترین انواع آن آورده شده است:
- فرزند درمانی: در این روش، والدین در جلسه تراپی مشارکت می‌کنند و درمانگر به والدین یاد می‌دهد که چگونه از طریق بازی کردن با کودک خود تعامل داشته باشند. در این روش، هدف این روش از بین بردن شکاف ارتباطی بین کودک و والدین است.
- درمان با سینی شن: کودک می‌تواند با استفاده از اسباب بازی‌های مینیاتوری شامل انسان‌ها و حیوانات، صحنه‌ای را در یک جعبه کوچک پر از شن بسازد. صحنه ایجاد شده به عنوان بازتابی از زندگی خود کودک به کار می‌رود و فرصتی برای حل مشکل، حذف موانع و پذیرش کودک را فراهم می‌کند.
- کتاب درمانی: بازی درمانگر و کودک ممکن است با هم کتاب بخوانند تا مفاهیم یا مهارت‌های خاصی را کشف کنند.
- بازی تخیلی: ممکن است به کودک اسباب‌بازی‌هاییمانند لباس برای نقش بازی کردن، خانه عروسکی، عروسک‌ها یا اکشن فیگور داده شود که تخیل او را برانگیخته می‌کنند. ممکن است این روش دستوری یا غیر دستوری باشد.
- بازی درمانی رفتاری شناختی: درمانگر ممکن است از فعالیت‌های جالب استفاده کند تا کودک یاد بگیرد چگونه متفاوت فکر و رفتار کند. ممکن است به یک عروسک توصیه شود که چگونه طرز فکر خود را تغییر دهد یا درمانگر ممکن است از کودک بخواهد که یک حیوان عروسکی را نصیحت کند که چگونه می‌تواند با یک موقعیت استرس آور کنار بیاید.
مشارکت خانواده
خانواده‌ها معمولا بخش مهمی از درمان کودک به شمار می‌روند. با این حال، سطح مشارکت آن‌ها باید توسط درمانگر مشخص شود.
گاهی اوقات، والدین ممکن است همراه با کودک در جلسات درمانی شرکت کنند. اگر هدف تراپی روی مسائل و مشکلات خانوادگی باشد، ممکن است والدین مستقیماً در بازی درمانی شرکت کنند (مثلاً در مورد فرزند درمانی).
در حالت‌های دیگر، کودک ممکن است به تنهایی در جلسات شرکت کند. سپس درمانگر معمولاً در مورد اهداف و پیشرفت درمان با مراقبان ارتباط برقرار می‌کند.
گروه درمانی
بازی درمانی ممکن است به صورت گروهی انجام شود. به عنوان مثال، یک گروه حمایتی برای غم و اندوه کودکان ممکن است شامل کودکان هم سن و سالی باشد که به روند بازی درمانی کمک می‌کنند تا با احساسات ناشی از دست دادن فردی مهم مقابله کنند. این کودکان ممکن است با عروسک‌ها بازی کنند، بازی‌هایی انجام دهند که به آن‌ها کمک می کند احساسات خود را شناسایی کنند یا به صورت گروهی در پروژه های هنری شرکت کنند.
برخی مدارس گروه های بازی درمانی را ارائه می دهند. کودکان ممکن است در یک محیط گروهی با یک بازی‌درمانگر کار کنند تا به مهارت‌های اجتماعی، مانند نحوه به اشتراک گذاشتن، نشان دادن مهربانی و احترام بپردازند.
طول جلسه درمان
طول جلسات بازی درمانی بسته به اهداف تراپی و نیازها و توانایی‌های کودک متفاوت است. بیش‌تر جلسات آن بین ۳۰ تا ۵۰ دقیقه طول می‌کشند. قرار ویزیت‌ها ممکن است بین یک بار در ماه تا دو بار در هفته برنامه ریزی شوند.
به طور میانگین ۲۰ جلسه بازی درمانی برای حل مشکلات کودک مورد نیاز است، اما برخی از کودکان بسیار سریع‌تر بهبود می‌یابند و مشکل آن‌ها حل می‌شود. برخی دیگر نیز ممکن است به جلسات درمانی بیش‌تری نیاز داشته باشند.
چه چیزهایی را باید در نظر بگیریم؟
با این که بازی درمانگر جلسه تراپی را در طول بازی درمانی مدیریت می‌کند، اما والدین یا سرپرست کودک نیز نقش مهمی را ایفا می‌کنند.
بازی درمانگر معمولاً یک مشاوره مشترک با والدین یا سرپرست و خود کودک خواهد داشت و همچنین مشاوره جداگانه‌ای نیز با هر دو گروه انجام می‌دهد. این کار برای درک کامل نیازهای کودک انجام می‌شود. هنگامی که به دنبال یک بازی درمانگر برای کودک خود می‌گردید، مهم است که اطمینان حاصل کنید که او تجربه و تخصص مربوطه را دارد.
بیش‌تر بخوانید: