آشنایی نزدیک با ذاتالریه یا همان سینه پهلو
ذاتالریه یا پنومونی یک بیماری رایج و شایع بین کودکان و بزرگسالان است. انواع مختلفی از این بیماری وجود دارد. این بیماری در واقع نوعی عفونت و التهاب بخش‌های مختلف سیستم تنفسی است که می‌تواند به صورت حاد یا مزمن بروز کند. آنچه در این مقاله خواهید خواند معرفی انواع خاص و رایج بیماری است که در طی آن راه‌های پیشگیری از ابتلا به بیماری و روش‌های درمان نیز برای شما خواننده محترم تشریح خواهد شد. با تیم پینو بی‌بی تا انتهای این مقاله همراه باشید.
هر آنچه باید در مورد پنومونی بدانید: علائم، درمان و پیشگیری
پنومونی یا ذاتالریه همان سینه پهلو در زبان فارسی است. به طور کلی به التهاب ریه‌ها پنومونی می‌گویند. در این حالت ریه دچار التهاب می‌شود. در حقیقت طی بروز این بیماری ساختار ریه‌ها که از کیسه‌های کوچکی بنام آلوئل تشکیل شده (بادکنک‌های ریزی که در کنار هم ریه را تشکیل می‌دهند) دچار التهاب و عفونت می‌شوند. عفونت ریه در اکثر مواقع باکتریایی و یا ویروسی است اما برخی داروها، میکروارگانیسم‌های دیگر مثل قارچ‌ها، انگل‌ها و در برخی موارد بیماری‌ها خودایمنی نیز باعث بروز این بیماری می‌شود. در اثر این عفونت‌ها کیسه‌های هوایی متورم شده و ریه از مایعات پر می‌شود لذا سطح اکسیژن‌رسانی پایین می‌آید.
ذاتالریه لوبر نام دیگر ذاتالریه پنوموکوکسی است که بیشتر در کودکان شایع است. میکروب پنوموکوک که عامل این بیماری است از طریق دهان و یا بینی وارد بدن می‌شود و راهش را به ریه‌ها (شش) باز می‌کند و زمانی‌که در ریه گیر می‌افتد به علت مرطوب بودند و گرم بودن ناحیه ریه شروع به تکثیر کرده که در نهایت این تجمع پنوموکوک باعث ایجاد التهاب و عفونت می‌شود. همین تنوع عامل ایجاد بیماری باعث می‌شود تا بیماری پنومونی به انواع و اقسام بیماری‌های التهاب ریوی بدل شود.
طبق آمار حدود هفت درصد مردم جهان سالانه به این بیماری دچار می‌شوند. در ادامه خواهیم خواند که عامل بروز برخی از انواع ذات‌الریه‌ها عاملی بجز باکتری است و برای همین ویلیام آسلر در قرن نوزدهم به این بیماری لقب کاپیتان مرگ مردان را داده بود، زیرا بسیاری از ذات‌الریه‌ها به نوع شغل افراد برمی‌گردد. در جامعه آن روزها بیشتر مردان شاغل بودند و اندکی از زنان در مشاغل صنعتی فعال بودند بنابراین تعداد مبتلایان در بین مردان بیشتر بود و چون هنوز آنتی‌بیوتیک‌ها کشف نشده بودند میزان مرگ و میر بالا بود. با کشف آنتی‌بیوتیک‌ها در قرن بیستم میزان مرگ و میر ناشی از ذاتالریه در اطفال و افراد کهن‌سال کاهش چشمگیری پیدا کرد. ذاتالریه انواع مختلفی دارد به طوری که بیش از ۳۰ نوع پنومونی تاکنون شناسایی شده است.
ذاتالریه لوبر Lobar Penumonia
همان‌طور که در دیباچه گفتیم عوامل متعددی باعث ایجاد بیماری پنومونی می‌شود ولی نام بیماری را از باکتری به نام پنوموکوک اقتباس کردند. البته این باکتری‌ها علاوه بر ایجاد پنومونی (سینه‌پهلو) باعث ایجاد عفونت گوش میانی، التهاب داخلی قلب (اندوکاردیا) و التهاب صفاق (پرده پوشاننده معده و دستگاه گوارش) هم می‌شوند. ذاتالریه پنوموکوکسی که در اثر این باکتری ایجاد می‌شود بیشتر در کودکان شایع است. این باکتری از طریق دهان و بینی وارد بدن کودک می‌شود و مسیرش را به سمت شش‌ها پیدا کرده و در یک لوب شش وارد و باعث التهاب می‌شود.
در این جا باید خاطر نشان کنم که شش راست دارای سه لوب و شش چپ دارای دو لوب است. در بیماری پنومونی تنها یک لوب درگیر شده و باعث التهاب می‌شود. علائم بیماری پنومونی یا سینه پهلو عبارتند از: تب، همراه با سرفه که اغلب با خلط سرخ رنگ همراه است. در کودکان این بیماری استفراغ را نیز به همراه دارد و تعداد نفس کشیدن افزایش می‌یابد و بر روی لب بالایی بعضی از بیماران تب خال‌هایی بوجود می‌آید.
شوربختانه این نوع ذاتالریه در گذشته باعث مرگ و میر بسیاری در اطفال و بزرگسال می‌شده است. اما خوشبختانه بعد از کشف پنی‌سیلین روند بهبود در بیماران افزایش یافت و امروز آنتیبیوتیکهای زیادی ساخته شده که تخصصی‌تر هستند و برای مقابله با بیماری ذاتالریه عمل می‌کنند.
برونکوپنومونی Bronchopneumonia
این نوع ذاتالریه هم در اطفال و هم بزرگسالان عمومیت دارد. این بیماری هم التهاب ریه را به دنبال دارد منتها التهاب در بخش نایژه‌ها است. نایژه‌ها لوله‌هایی هستند که لوب‌های ریه‌ها را به نای متصل می‌کنند.
در این بیماری علائم اولیه سرفه می‌باشد و احتمالاً بیمار دردی را هم در قسمت بالای قفسه سینه احساس می‌کند (شبیه به علائم برونشیت حاد). بعد از یکی دو روز که التهاب گسترش پیدا کرد فرد تازه احساس بیماری می‌کند و حرارت بدن و تعداد نفس‌هایش افزایش قابل ملاحظه‌ای پیدا می‌کند. سرفه‌ها سخت‌تر می‌شود و خلط سبز رنگ و یا زرد رنگ به خود می‌گیرند. در اکثر حالات آنتی‌بیوتیک تنها راه درمان است. اما در اشخاص پیر و سالمند امکان مرگ و میر وجود دارد. در اطفال و کودکان بیماری ممکن است باعث سینه درد مزمنی به نام برونشکتازی شود و حتی به دنبال آن ممکن است سیاه‌سرفه و یا سرخجه نیز رخ دهد.
پنوموکونیوز Pneumoconiosis
به معنی التهاب ریه به وسیله گرد و غبار است. اکثر اشخاصی که در شهرها ساکن هستند به نوعی با این نوع بیماری برخورد کرده‌اند و حداقل نشانه‌هایی از این بیماری را در ریه‌های خود دارند. البته اصطلاح پنوموکونیوز بر نمونه‌های حاد این بیماری دلالت دارد. پنوموکونیوز حالتی است که در بافت‌های ریه، الیاف و چرک‌های غیرعادی دیده می‌شود. بسیاری فقط در مواردی که بیماری از گرد ذغال ایجاد شود را در این دسته این بیماری قرار می‌دهند؛ زیرا در گذشته این عارضه را فقط به التهاب ریه که نزد کارگران ذغال سنگ بود اطلاق می‌کردند.
مراحل اولیه بیماری به طریقی پیش می‌رود که بر روند کار شش‌ها اثر ندارد ولی فرد را مستعد عفونت‌های ناشی از سل می‌کند. با پیشرفت بیماری بافت‌های غیرعادی ایجاد شده در ریه باعث عدم تنفس مناسب، خس‌خس، سرفه و خلط می‌شود. در صورتی که بیمار از قبل دچار برونشیت مزمن باشد، نشانه‌های بیماری به صورت شدیدتر بروز می‌کند.
سیلیکولیز Silicosis
نوع دیگر از این بیماری سیلیکولیز است که ناشی از گرد و غبار سیلیس است. این بیماری نزد افرادی که با مته صخره‌ها را به قطعات ریز تبدیل می‌کنند مثل معدنچیان، کارگران تولید کننده ظروف سفالی؛ شیشه‌گران و کارگران ریخته‌گری که در جریان هوایی حاوی ریزه سنگ‌ها هستند دچار می‌شوند. ظهور و شروع این نوع التهاب ریه نیز مانند پنوموکونیرز است.
آسبستوزیس Asbestosis
این نوع التهاب ریه در اثر گرد و غبار آزبس که نوعی از املاح سیلیس است ایجاد می‌شود. این نوع بیماری باعث فیبروز ریه‌ها شده و در نتیجه سرطان ریه را به دنبال دارد. البته آسبتوز صنعتی باعث بیماری نادری بنام مزوتلیو می‌شود.
بایسسینوزیس Byssinosis
علت این بیماری استنشاق غبار جمع شده در هنگام تمیز کردن پنبه خام است. عوارض این بیماری هم مانند عوارض برونشیت آسمی می‌باشد.
به طور کلی برای ابتلا به هر نوع التهاب ریوی زمانی در حدود ۵ تا ۱۰ سال نیاز است و در طی این مدت زمان آسیب‌های وارده به ریه قابل جبران نیست و تنها کاری که پزشک می‌تواند انجام دهد از بین بردن علائم بیماری ایجاد شده است و بنابراین به کار بردن موارد ایمنی در محل کار بسیار حائز اهمیت است تا عوارض ناشی از بیماری به شدت کاهش پیدا کند.
پنومونی آسپیراسیون
در حین بلع غذا، غذا به مری و از آن جا به معده و روده وارد می‌گردد. چنانچه بخشی از این غذا و یا آب به ریه‌ها وارد شود، پنومونی آسپیراسیون رخ خواهد داد. به دنبال افت هوشیاری فرد، تهوع و استفراغ شدید، داروهای بیهوشی و یا مصرف بیش از اندازه نوشیدنی‌های الکلی ممکن است بخشی از بزاق فرد، ترشحات معده، آب یا غذای بلعیده شده به ریه‌ها وارد گردند و منجر به ایجاد عفونت در این عضو می‌گردند. درمان آنتی‌بیوتیکی برای پنومونی آسپیراسیون باید در اسرع وقت شروع شود.
پنومونی اکتسابی
گاهی افراد به دنبال بستری طولانی مدت در بیمارستان به این نوع پنومونی موسوم به پنومونی اکتسابی بیمارستانی مبتلا می‌شوند. علت بروز این بیمای اغلب دو دلیل مهم دارد برخورد با باکتری‌های مقاوم‌تر و همچنین سیستم ایمنی فرد که در طی این دوران ضعیف‌تر شده است. در افرادی که در بیمارستان‌ها تحت تهویه مصنوعی دستگاه ونتیلاتور قرار دارند بیشتر این نوع پنومونی بیمارستانی دیده می‌شود.
ذات الجنب (pleurisy)
این التهاب اغلب اوقات به وسیله عفونت به وجود آمده از ریه شروع می‌شود. به طور مثال به صورت ذاتالریه یا سل که پرده جنبی را نیز در بر می‌گیرد. گاهی اوقات ممکن است عفونت از خارج سرایت کند. ین التهاب همچنین ممکن است هیچ علت خارجی نداشته باشد مانند ریشه سرطانی در داخل پرده و یا نوع متداول‌تر آن آمبولی ریوی. عوارض التهاب غشاء جنبی ممکن است نوعی چرک بین لایه پوشاننده ریه (جنب) با لایه‌ای که قفسه سینه را پوشانده را سبب شود و یا ممکن است به صورت نشت باشد (جمع شدن مایع بین دو لایه)؛ در هر دو صورت لازم است که چرک بیرون آورده شود و معالجه با آنتی‌بیوتیک شروع شود.
اغلب اوقات التهاب غشاء جنبی ممکن است باعث پلوزی خشک شود. این بیماری باعث دردی می‌شود که با نفس کشیدن بیشتر می‌شود. پزشک هنگامی‌که گوشی را روی محل غشاء قرار می‌دهد صدایی شبیه صدای کشیدن پرده را می‌شنود. زمانی‌که عفونت وجود داشته باشد معالجه از طریق انتخاب نوع مناسبی از آنتی‌بیوتیک‌ها از طریق آنتی‌بیوگرام (آزمایش‌های حساسیت دارویی) صورت می‌گیرد.
علائم کلی انواع پنومونی
علائم رایج در پنومونی عفونی عبارتند از: سرفه همراه با خلط، درد قفسه سینه (به صورت گزنده یا شدید در حین نفس کشیدن)، تب و لرز و اشکال در تنفس و افزایش تعداد تنفس. در افراد مسن ممکن است با حالت گیجی نیز همرا باشد و در کودکان زیر پنج سال متداول‌ترین علائم عبارتند از: تب، سرفه و تنفس سریع یا اشکال در تنفس. راه تشخیص عکس‌برداری از ریه با اشعه ایکس X و کشت خلط ریه فرد مبتلا است تا چنانچه پنومونی از نوع باکتریایی است از بروز سایر ذات‌الریه‌ها جلوگیری شود. با تجویز آنتی‌بیوتیک درمان آغاز می‌شود و اگر بیماری شدید باشد فرد مبتلا در بیمارستان بستری خواهد شد.
در موارد حاد و شدید بیماری ذاتالریه کبودی پوست، تشنج، استفراغ مداوم، افزایش یا کاهش شدید دمای بدن، یا کاهش سطح هوشیاری نیز مشاهده می‌شود. تشخیص نوع میکروارگانسیم ایجاد کننده ذاتالریه را از نوع خلط و کشت خلط می‌توان تشخیص داد. البته باید توجه کرد در اکثر موارد به علت اینک ه چندین فاکتور در ایجاد ذاتالریه نقش دارند امکان این که عامل اصلی شناسایی شود بسیار کم خواهد بود. با تصویربرداری اشعه ایکس از سینه پهلو می‌توان سینه پهلو لخته‌ای و سینه پهلو برونشی را از سینه پهلو بینابینی تشخیص داد.
عوامل کمک کننده به ایجاد ذاتالریه
هر عاملی که سلامت ریه‌ها را به خطر بیندازد می‌تواند زمینه‌ساز بیماری ذاتالریه شود مانند مصرف دخانیات، نوشیدن اعتیادوار الکل، ابتلا به بیماری‌های ریه مانند آسم، انسدادی مزمن ریه (COPD)و سیستیک فیبروزیس، نقص سیستم ایمنی مانند افراد مبتلا به ایدز، پیوند عضو، افراد تحت درمان طولانی مدت با کورتون و افرادی که شیمی درمانی می‌شوند، مصرف داروهای سرکوب کننده سیستم ایمنی، بیماری انسداد مزمن ریوی، بیماری مزمن کلیوی و بیماری کبد، قرار گرفتن طولانی مدت در معرض هوای آلوده به ذرات و گرد غبارهای نظیر سیلیس، ذغال و سرب، استفاده از داروهای سرکوب‌کننده اسید مانند مهارکننده‌های پمپ پروتون و … احتمال ابتلا به بیماری ذاتالریه را افزایش می‌دهند.
اقدامات درمانی در زمان ابتلا به ذاتالریه
به طور کلی درمان پنومونی به چهار طریق انجام می‌گیرد:
- درمان با آنتی‌بیوتیک،
- داروهای ضد ویروس،
- داروهای ضد سرفه و خلط‌آور،
- داروهای تب‌بر و مسکن‌ها.
رعایت نکات زیر در پیشگیری و معالجه بیماری ذاتالریه موثر هستند:
- چنانچه پزشک آنتی‌بیوتیک تجویز می‌کنند دوره درمان را کامل کنید و آنتی‌بیوتیک را سر ساعت مصرف نمایید.
- اگر محدودیت مصرف در مصرف مایعات را ندارید حتماً ۶ تا ۸ لیوان آب مصرف کنید زیرا مایعات به رقیق شدن ترشحات و خروح آن کمک می‌کند. توصیه می‌شود مایعات سالم و بدون مواد نگهدارند استفاده کنید، مانند آبمیوه‌های طبیعی. در نوشیدن مایعات دقت کنید که مایعات دمای مناسبی داشته باشند و سرد نباشند.
- به میزان کافی استراحت کنید اما در حین استراحت وضعیت خود را تغییر دهید.
- هنگام آلودگی هوا از منزل خارح نشوید.
- سیگار نکشید و از ورود به محیطی که دخانیانت در آن مصرف می‌شود خودداری کنید.
- از دستگاه بخور جهت مرطوب نگه داشتن هوای استنشاقی استفاده کنید.
- از مواد محرک دستگاه تنفسی مثل شوینده‌ها، اسپری‌ها و عطرها دوری کنید.
- در طی دوران بیماری از مصرف نوشیدنی‌های الکلی خودداری کنید.
- مانع سرفه کردن طبیعی خود نشوید زیرا به خروج ترشحات عفونی کمک می‌کند. شربت‌های خلط‌آور را با تجویز پزشک حتماً مصرف نمائید.
- بیشتر علائم مثل درد قفسه سینه و تب طی چند روز از بعد از درمان تخفیف می‌یابد، سرفه معمولاً دو یا سه هفته زمان می‌برد اما خستگی و ضعف ناشی از این بیماری ممکن است ماه‌ها فرد مبتلا را درگیر کند.
- چنانچه علائم شما بهبود نیافته و یا بیماری عود کرد به پزشک خود جهت بررسی بیشتر مراجعه کنید.
چه جالب بود بعضی ها از ذات الریه ها بخاطر نوع مشاغل بود تو دو مقاله دیگر خوندم اصلا اشاره ای به ای موضوع نشده بود.
چقدر تنوع بود عوامل پنومونی
عالی