افسردگی بعد از زایمان: از نشانه‌ها تا درمان
حتماً در مورد نوسانات خلقی دوران بارداری زیاد شنیده‌اید، اما مشکلات روحی فقط مربوط به دوران بارداری نمی‌شود. برخی بانوان بعد از زایمان دچار افسردگی می‌شوند. افسردگی پس از زایمان یک سندرم رایج بین بانوان است. احساس ترس از پذیرش مسئولیت مادری، اضطراب نسبت به آینده کودک، بی‌توجهی اطرافیان، حجم زیاد فعالیت‌ها و خستگی مفرط مادر، کم‌خوابی، ضعف ناشی از دوران بارداری و زایمان و بسیاری عوامل دیگر سبب می‌شود که مادران پس از تولد نوزاد درجات متفاوتی از افسردگی، ناامیدی، غم و نگرانی را تجربه کنند. تیم پینو بیبی در این مقاله به تحلیل افسردگی بعد از زایمان می‌پردازد و راهکارهای درمانی را برای شما خوانندگان گرامی تشریح می‌کند.
نکاتی برای مقابله با افسردگی پس از زایمان
بسیاری از افراد گمان می‌کنند، مشکلات خلقی و نوسانات روحی بانوان مربوط به دوران بارداری است و با تولد نوزاد و زایمان تمام مشکلات برطرف خواهد شد و با این ذهنیت بعد از تولد نوزاد همه توجه خود را معطوف به نوزاد می‌کنند و از توجه به مادر بازمی‌مانند. تحقیقات نشان داده است که درصد قابل توجهی از بانوان حتی بعد از زایمان هم از مشکلات روحی و روانی رنج می‌برند و برخی نوسانات روحی که در دوران بارداری تجربه کرده بودند را تا مدت‌ها بعد از زایمان با خود دارند. شایع‌ترین مشکل روحی بانوان بعد از زایمان، افسردگی است که از آن به عنوان افسردگی پس از زایمان یا افسردگی پریناتال نام برده می‌شود. افسردگی پس از زایمان یک اختلال خلقی است که با حس غم، اضطراب و خستگی توام است. افسردگی پس از زایمان در برخی بانوان خفیف و در برخی دیگر شدید است و ممکن است باعث شود که شخص از انجام کارهای روزمره خود نیز عاجز شود. گاهی افسردگی به قدری شدید است که سلامت مادر و نوزاد ار به خطر می‌اندازد. گاهی مادر از توجه به نوزاد نیز غافل می‌شود و این ممکن است برای نوزاد بسیار خطرناک باشد.
بیبی بلو یا گرفتگی خلقی پس از زایمان
پس از زایمان و گذران دوره بارداری برخی از بانوان دچار نوعی گرفتگی خلق می‌شوند که به آن بیبی بلو و یا گرفتگی خلقی می‌گویند. در چنین شرایطی مادر دچار ناراحتی‌های روحی می‌شود که با نگرانی، غم و افکار منفی همراه است و برخی معتقدند بخاطر خستگی بعد از زایمان است و چون علائم شدت زیادی ندارند بعد از مدتی برطرف می‌شود. بیبی بلو در واقع احساس غم و اندوهی که در مدت کوتاهی (بین چند روز تا ۲ هفته) پس از زایمان توسط یک زن تجربه می‌شود و معمولاً با علائم دیگری مانند نوسانات خلقی، گریه و بی‌خوابی همراه است و معمولاً کمتر از دو هفته طول می‌کشد. بیبی بلو در واقع نوع خفیف‌تر افسردگی پس از زایمان است که ممکن است ماه‌ها بعد از تولد نوزاد دوام داشته باشد.
افسردگی پس از زایمان چه مدت طول می‌کشد؟
همانطور که پیشتر گفتیم بسیاری از بانوان بعد از زایمان درجاتی از افسردگی را تجربه می‌کنند. خستگی دوران بارداری، فشار و اضطراب زایمان و نگرانی از آینده باعث می‌شود تا مادران دچار ناراحتی‌های روحی شوند. معمولاً علائم افسردگی و ناراحتی چند روز بعد از زایمان از بین می‌رود اما در برخی بانوان این علائم تا دو هفته بعد از زایمان همچنان ادامه دارد. به طور کلی معمولاً بعد از گذشت ۱۵ روز مادر به شرایط طبیعی برمی‌گردد و به زندگی جدید در کنار فرزندش خو می‌کند. اگر این افسردگی ادامه یابد و بیش از دو هفته مادر را درگیر کند به آن افسردگی پس از زایمان می‌گویند. افسردگی پس از زایمان گاهی تا چند ماه پس از تولد نوزاد همچنان ادامه دارد و به صورت خودبه‌خودی رفع و درمان نمی‌شود و نیاز به درمان پزشکی دارد.
علل افسردگی پس از زایمان
اولین سوالی که در این خصوص ممکن است در ذهن شما ایجاد شود این است که چرا بانوان دچار افسردگی بعد از زایمان می‌شوند؟ جالب است بدانید افسردگی پس از زایمان یک بیماری همه‌گیر است و همه بانوانی که به تازگی زایمان کرده‌اند ممکن است به آن دچار شوند و سن مادر، نژاد، نوع فرهنگ، سطح درآمد و تحصیلات تأثیر چندانی در بروز یا عدم بروز آن ندارد. طبق تحقیقات به عمل آمده عوامل بروز افسردگی پس از زایمان ترکیبی از عوامل وراثتی و زیست محیطی است. تغییرات فیزیولوژیک و روحی زیادی در دوران بارداری و پس از زایمان رخ می‌دهد که ناگهانی، شدید و در بازه زمانی کوتاهی به وقوع می‌پیوندند. تغییر در ترشح سطح هورمون، تحمل دردهای عضلانی دوران بارداری، نگرانی‌ها و ترس‌های دوران زایمان همه و همه در بروز افسردگی زایمان موثر هستند.
چه بانوانی بیشتر در معرض ابتلا به افسردگی بعد از زایمان هستند؟
معمولاً وجود برخی مشکلات و معضلات بانوی باردار را در معرض بیشتر ابتلا به افسردگی پس از زایمان قرار می‌دهد. قطعاً شخصی که دوران بارداری پراسترسی داشته و یا زندگی نرمالی ندارد و در برقراری ارتباط با همسر و اطرافیان خود مشکلاتی دارد، احتمال درگیر شدن با افسردگی را بیش از سایرین خواهد داشت. به طور کلی عوامل زیر بانوان را مستعد ابتلا به افسردگی بعد از زایمان می‌کنند.
- تولد نوزاد با نقص مادرزادی و یا مشکلات جسمی
- بارداری ناخواسته
- داشتن افسردگی در بارداری قبلی
- سابقه قبلی افسردگی مادر و یا سابقه اختلال دوقطبی بین خویشاوندان نزدیک
- تجربه استرس شدید یا تروما در دوران بارداری مانند فوت عزیران یا از دست دادن شغل
- مشکلات شیردهی
- مشکلات مادی و مالی
- مشکلات خانوادگی به خصوص بین زن و شوهر
- عدم حمایت از مادر پس از زایمان
علائم افسردگی پس از زایمان
نشانه‌های افسردگی پس از زایمان می‌تواند بسیار متنوع باشد و طیف وسیعی از اختلالات خلق و خو را شامل شود. در برخی بانوان یک یا چند علامت به صورت خفیف بروز پیدا می‌کند و در برخی دیگر علائم ممکن است شدید و متنوع باشد. از جمله نشانه‌ها و علائم افسردگی بعد از زایمان می‌توان به موارد زیر اشاره نمود:
- احساس غم
- مضطرب بودن
- تحریک‌پذیری
- احساس ناامیدی و درماندگی
- احساس بی‌ارزش بودن و بی‌پناهی
- کاهش غیرطبیعی انرژی و خستگی مفرط
- بی‌قراری
- اختلالات خواب
- بی‌علاقگی نسبت به سرگرمی‌ها و فعالیت‌های قبلی که در گذشته جزو فعالیت‌های مورد علاقه شخص بوده‌اند.
- احساس سردرد یا مشکلات گوارشی که علت جسمی ندارند و یا با درمان پزشکی بهبود پیدا نمی‌کنند.
- اختلالات در اشتها (چه پرخوری و چه کم اشتهایی)
- داشتن افکار خودکشی یا آسیب رساندن به نوزاد
- عدم برقراری ارتباط عاطفی با نوزاد
- ترس از پذیرش مسئولیت مادری و نگرانی از عدم توانایی از نگهداری و مراقبت از نوزاد
راه‌های درمان افسردگی پس از زایمان
لازم است بدانید که همه بانوان در دوران بارداری و پس از زایمان دچار افسردگی می‌شوند و به نحوی نوسانات خلقی را تجربه می‌کنند. تحقیقات نشان داده است که ۵۰ درصد بانوان دچار افسردگی بعد از زایمان می‌شوند و ۵۰ درصد دیگر افسردگی و نوسانات خلقی قبل از زایمان را تجربه کرده‌اند. بنابراین هرگز خودتان را در این زمینه مقصر ندادید و هرگز نباید مادران را به این دلیل سرزنش کرد. به طور معمول برای درمان افسردگی بعد از زایمان از روش‌های روانشناسی و دارو درمانی و یا ترکیبی از هر دو استفاده می‌شود. پزشک برای تعیین نوع درمان در اولین قدم باید شدت بروز علائم افسردگی را بررسی کند. بررسی سوابق پزشکی مادر و اطلاع از سبک زندگی پیش از بارداری اطلاعات مفیدی به پزشک برای درمان بیماری خواهد داد. روانشناسان برای درمان افسردگی بعد از زایمان از تکنیک‌های درمان رفتاری – شناختی بهره می‌برند. مدت درمان بستگی به شدت بیماری و نوع درمان آن دارد. برخی از بانوان نیاز به جلسات مشاوره طولانی مدت دارند. برای برخی از بیماران داروها یا مکمل‌های ضدافسردگی تجویز می‌شود. این داروها ترکیبی از برخی ویتامین‌ها، املاح و عناصر معدنی هستند. منیزیم، روی، ویتامین‌های گروه ب از جمله ترکیباتی هستند که در این داروها به کار می‌روند.
پیشگیری از افسردگی پس از زایمان
افسردگی بعد از زایمان زندگی مادر، نوزاد و کلیه اعضای خانواده را تحت‌تاثیر قرار می‌دهد. اطلاع از شرایط سخت مادر در طول دوران بارداری و زایمان می‌تواند به اطرافیان یاداوری شود تا در کمک و همراهی بانوی باردار فعال‌تر عمل کنند. بانوی باردار به مراقبت‌های حمایتی بسیاری نیاز دارد که برخی از آن‌ها مربوط به مراقبت‌های روحی است. متخصصان معتقدند مادرانی که در دوران بارداری از حمایت‌ها و پشتیبانی خانواده و همسر خود برخوردار بودند کمتر از سایرین دچار افسردگی بعد از زایمان شده‌اند و زایمان موفق‌تری را تجربه می‌کنند. علاوه بر اطرافیان خود شما نیز می‌توانید با چند راهکار ساده دوران بارداری و پس از زایمان را برای خود به یک دوره خاطره‌انگیز و شاد در زندگی‌تان بدل کنید.
بیشتر به خودتان توجه کنید
مراقب خود باشید. به خواب و غذایی که می‌خورید توجه داشته باشید. سعی کنید برنامه غذایی سالم و مقوی داشته باشید. غذاها و خوراکی‌های بی‌ارزش را از رژیم غذایی خود حذف کنید. سعی کنید با انجام تکنیک‌های مربوط به خواب، کیفیت خواب خود را افزایش دهید. اگر افسرده و بی‌حوصله هستید خودتان را سرزنش نکنید به جای آن به دنبال روشی باشید تا از این وضعیت خارج شوید. کارهایی که ممکن است افسردگی‌تان را تشدید کند خودداری کنید. به عنوان مثال وقتی ناراحت و اندوهگین هستید سراغ موسیقی‌های غمگین نروید. اگر افکار ناامیدی و پوچی به سراغ‌تان آمد فوراً ذهن خود را معطوف به انجام یک فعالیت کنید تا سرگرم شوید؛ فرقی نمی‌کند کیک بپزید و یا به یکی از دوستان خود تلفن کنید مهم این است که اجازه غرق شدن در این افکار منفی را به خود ندهید.
نسبت به توانایی‌های خودتان اغراق نکنید
هر شخصی توانایی‌های خودش را دارد، همانطور که آدم‌ها استعدادهای مختلفی دارند. خودتان را با دیگران مقایسه نکنید. قرار نیست تمام وظایف مادری را در همان ماه‌های اول تولد فرزندتان مو به مو انجام دهید. فرصت بهتر شدن و برنامه‌ریزی را به خودتان بدهید و مطمئن باشید با گذران زمان همه چیز بهتر خواهد شد.
سرگرمی جدیدی را امتحان کنید
به خودتان پاداش دهید. شما ۹ ماه یک انسان را در بطن وجود خود پرورش داده‌اید و از پس فرایند پیچیده زایمان برآمده‌اید. به خودتان افتخار کنید که مادر شده‌اید. پس برای خودتان وقت صرف کنید و برای این که مادر بهتری باشید برنامه‌ریزی کنید. شاید بد نباشد مهارت رانندگی کردن را در خود پرروش دهید. یا شاید دوست باشید نقاشی کردن را امتحان کنید. به هر صورت شاید مشغله شما با آمدن نوزادتان بیشتر شده است اما نباید خودتان را فراموش کنید و نسبت به تقویت روحیه و تفریح خود غافل باشید. کتاب بخوانید و موسیقی گوش کنید. زندگی شاد نوزاد شما وابسته با شادی شماست.
با دوستان و نزدیکان خود گفتگو کنید
خجالت نکشید و در مورد احساسات و عواطف خود با اطرافیان و نزدیکان خود صحبت کنید. گاهی یک مصاحبت دوستانه می‌تواند بسیاری از دغدغه‌های ذهنی شما را رفع کند پس بدون ترس با کسانی که اعتماد دارید درددل کنید. از مشکلات و افکاری که ذهن‌تان را درگیر کرده‌اند صحبت کنید تا ذهن خود را از این افکار منفی پاک کنید. گاهی گفتن و به زبان آوردن مشکلات از لحاظ روحی کمک زیادی به شما خواهد کرد. می‌توانید از تجربیات سایر مادرها در زمینه کودک‌پروری و مراقبت از نوزاد استفاده کنید و از راهنما‌یی‌های آن‌ها استفاده کنید.
از دیگران کمک بگیرید
قرار نیست همه کارها را خودتان به تنهایی انجام دهید. اشتباه نکنید شما برای تبدیل شدن به یک مادر نمونه به فداکاری‌های افسارگسیخته و تحمل حجم بالای مسئولیت‌های خانه نیاز ندارید. کسی قرار نیست بابت کمک گرفتن از دیگران شما را قضاوت کند. فراموش نکنید اولویت زندگی شما باید وجود خودتان باشد.
از خانه خارج شوید
قرار نیست حالا که مادر شده‌اید زندگی خود را تعطیل کنید. با نوزاد خود به یک پیاده‌روی کوتاه بروید. می‌توانید نوزاد را داخل کلاسکه گذاشته و با هم به پارک و زمین بازی بچه‌ها بروید. مدتی با نوزادتان در فضای آزاد بنشینید و از آفتاب لذت ببرید.
ورزش کنید
داشتن فعالیت جسمی کمک بسزایی در درمان نوسانات خلقی و افسردگی دارد. بسیاری از مکشلات روحی با ورزش قابل درمان است. درست است که شما زایمان کرده‌اید و انرژی زیادی از دست داده‌اید و با تولد نوزاد، مشغله‌های زندگی‌تان چند برابر شده است اما این دلیل نمی‌شود که از ورزش کردن غافل شوید. می‌توانید ورزش‌های ساده ماننده پیاده‌روی، شنا یا یوگا را امتحان کنید. ورزش سطح ترشح هورمون‌ها را متعادل می‌کند و مشکلات جسمی بعد از زایمان را تا حدود زیادی برطرف می‌کند. ورزش کمک می‌کند تا زودتر تناسب اندام خود را کسب کنید و اعتماد به نفس خود را بدست آورید.
پدران و افسردگی پس از زایمان
شاید برای شما عجیب باشد اما برخی پدران نیز بعد از زایمان درجاتی از افسردگی را تجربه می‌کنند که متأسفانه کمتر به آن توجه می‌شود. تحقیقات نشان داده است که در حدود ۱۰ درصد پدران بعد از تولد فرزندشان دچار افسردگی می‌شوند. علائم و نشانه‌های این افسردگی متنوع است و برخی از آن‌ها عبارتند از: تغییر در خلق و خو، احساس خستگی، اختلالات خواب، اختلالات اشتها، غم و اضطراب. افسردگی بین پدران جوان بیشتر از پدرانی است که سابقه فرزنددار شدن را داشته‌اند. همچنین پدرانی که بیکار هستند و یا شغل مناسبی ندارند نیز بیشتر دیده می‌شود. افسردگی در پدران معمولاً تا چند روز ادامه پیدا می‌کند و بتدریج رفع می‌شود اما در برخی موارد نیاز به درمان و مراجعه به متخصص دارد.
