ناباروری به مدت زمانی گفته می‌شود که شما برای باردار شدن تلاش کرده‌اید و ناموفق بوده‌اید. با این که در ابتدا علائم هشدار دهنده احتمالی و همچنین عوامل خطر برای ناباروری وجود دارند (مسائلی که احتمال بروز مشکل در باردار شدن را افزایش می‌دهند)، برخی از زوج‌ها هیچ گونه علائم یا نشانه‌ای مبنی بر ناباروری ندارند. اگر علائم و نشانه‌های ناباروری را در خود مشاهده می‌کنید، مهم است که با یک متخصص باروری در این رابطه مشورت کنید.
در صورتی که یک سال بدون موفقیت (یا به مدت شش ماه، اگر ۳۵ سال یا بیش‌تر دارید) تلاش کرده‌اید که باردار شوید، به احتمال زیاد پزشک شما را نابارور تشخیص می‌دهد.
به دلیل این قانون کلی، بسیاری از زوج‌ها این سوال را دارند که آیا باید برای باردار شدن برای یک سال کامل تلاش کنند تا بتوانند تشخیص دهند که مشکلی وجود دارد یا خیر. با این حال، اگر مشکوک هستید که برای باردار شدن مشکل دارید، نیازی به صبر نیست. در این مقاله به چند سوال پاسخ داده‌ایم تا در صورتی که شما و همسرتان فکر می‌کنید ممکن است مشکل ناباروری داشته باشید، بتوانید آن‌ها را در نظر بگیرید. اگر پاسخ شما به هر یک از این سوالات مثبت باشد، توصیه می‌کنیم با پزشک خود صحبت کنید.
علائم ناباروری
در صورتی که به صورت فعال در حال تلاش برای بچه دار شدن هستید، علائم و نشانه‌هایی وجود دارند که باید به دنبال آن‌ها بگردید. وجود این علائم ممکن است به این معنی باشد که احتمال بارداری بدون کمک کمتر است.
با این که برخی از علائم مشکلات باروری قابل مشاهده نیستند، برخی از عوامل خطر مهم وجود دارند که ممکن است لقاح را چالش برانگیز تر کنند. این علائم و نشانه‌ها شامل موارد زیر می‌باشند:
- نامنظم بودن سیکل‌های قاعدگی
- خونریزی خفیف یا شدید و گرفتگی عضلات
- بالا بودن سن مادر (۳۵ یا بیش‌تر)
- ناباروری مردانه
- اضافه وزن یا کم وزن بودن
- سقط جنین مکرر
- بیماری مزمن
- سابقه سرطان
- سابقه ابتلا به عفونت‌های مقاربتی
- مصرف مواد مخدر، سیگار یا الکل
- قرار گرفتن در معرض مواد شیمیایی سمی
- بودن در دمای بالا
نامنظم بودن چرخه‌های قاعدگی
زمانی که عادت ماهانه تازه شروع می‌شود، نامنظم بودن قاعدگی می‌تواند طبیعی باشد و مدتی طول می‌کشد تا بدن تنظیم شود. با این حال پس از گذراندن دوران نوجوانی، سیکل‌های قاعدگی شما باید منظم باشند. داشتن یک چرخه قاعدگی نامنظم می‌تواند یکی از علائم و نشانه‌های خطر برای ناباروری محسوب شود؛ زیرا احتمال دارد که نشانه‌ای از مشکل در تخمک گذاری باشد.
در صورتی که چرخه‌های قاعدگی شما به طور غیر طبیعی کوتاه یا طولانی است (کمتر از ۲۴ روز یا بیش‌تر از ۳۵ روز)، به طور غیرقابل پیش بینی رخ می‌دهد یا اصلاً پریود نمی‌شوید، توصیه می‌کنیم که با پزشک خود در این رابطه صحبت کنید.
نامنظم بودن عادت ماهانه می‌تواند دلایل مختلفی داشته باشد. یکی از شایع ترین علل سیکل‌های نامنظم و ناباروری ناشی از تخمک گذاری، سندرم تخمدان پلی کیستیک (PCOS) است. سایر دلایل احتمالی برای نامنظم بودن عادت ماهانه عبارتند از:
- اضافه وزن یا کم وزن بودن
- ورزش بیش از حد
- هیپرپرولاکتینمی
- ذخیره کم تخمدان
- نارسایی اولیه تخمدان
- اختلال عملکرد تیروئید
خونریزی خفیف یا شدید و گرفتگی قاعدگی
خونریزی بین سه تا هفت روز را می‌توان طبیعی در نظر گرفت. با این حال، اگر خونریزی شما بسیار سبک یا بسیار سخت و شدید است، لازم است به پزشک خود اطلاع دهید. همچنین علائم دیگری مرتبط با پریود وجود دارند که می‌توانند نشان دهنده ناباروری باشند. این علائم شامل موارد زیر می‌باشند:
- درد شدید در عادت ماهانه
- تغییر قابل توجه در شدت خونریزی
- تغییر قابل توجه در طول روزهای خونریزی
- لکه بینی غیر معمول بین چرخه‌ها
دردهای قاعدگی که به قدری شدید هستند که در زندگی روزمره شما اختلال ایجاد می‌کنند، ممکن است جزو علائم و نشانه‌های اندومتریوز یا بیماری التهابی لگن (PID) باشند. هر دو این بیماری‌ها می‌توانند باعث ناباروری شوند.
اندومتریوز و بیماری التهابی لگن امکان دارد که با گذشت زمان بدتر شوند. بنابراین مهم است که اگر دارای علائم هر یک از این بیماری‌ها هستید، هر چه سریع‌تر به پزشک مراجعه کنید و آن را تاخیر نیندازید.
سن (بیش از ۳۵ سال)
با افزایش سن، باروری زنان و مردان کاهش پیدا می‌کند. خطر ناباروری در سن ۳۵ سالگی برای زنان افزایش می‌یابد و با گذشت زمان احتمال آن نیز کمتر می‌شود. یک زن ۳۰ ساله در هر ماه ۲۰٪ شانس باردار شدن دارد، در حالی که یک زن ۴۰ ساله فقط ۵٪ شانس بارداری دارد. همچنین زنان بالای ۳۵ سال بیش‌تر در معرض خطر سقط جنین و به دنیا آوردن فرزندی دارای بیماری و ناهنجاری مادرزادی هستند.
باروری مردان نیز تحت تاثیر سن قرار دارد، البته نه به شدت زنان. اما به طور کلی تحقیقات نشان داده است که با افزایش سن، باروری مردان و سلامت اسپرم نیز کاهش پیدا می‌کند و با علائم ناباروری از جمله بالا رفتن تعداد اسپرم‌های آسیب دیده توسط DNA قابل تشخیص است.
بالا رفتن سن مرد با افزایش خطر سقط جنین، انتقال مشکلات ژنتیکی و برخی بیماری‌ها و ناهنجاری‌های مادرزادی مرتبط است. همچنین بارداری سن بالاتر شریک مرد با افزایش احتمال ایجاد اوتیسم و اسکیزوفرنی نیز همراه است.
بررسی‌ها و مطالعات تحقیقاتی نشان می‌دهند که بسیاری از مردم از میزان کاهش باروری زنان با افزایش سن بی‌اطلاع هستند. افراد اغلب شانس خود را برای باردار شدن در سن ۴۰ یا ۴۴ سالگی بیش از حد تخمین می‌زنند. همچنین ممکن است تصور کنند که درمان IVF به تنهایی می‌تواند مشکلات باروری را حل کند که این تصور درست نیست، زیرا ممکن است نتواند.
یک مطالعه جالب به بررسی این موضوع پرداخته است که یک زوج بر اساس تعداد فرزندانی که در نهایت می‌خواهند داشته باشند، باید از چه سنی شروع به تشکیل خانواده کنند و این که آیا برای درمان IVF آماده هستند یا خیر:
بدون استفاده از روش IVF
- برای داشتن یک کودک، از ۳۲ سالگی شروع به تلاش برای باردار شدن کنید. (۹۰٪ شانس)
- برای داشتن دو فرزند، از ۲۷ سالگی شروع به تلاش برای باردار شدن کنید.
- برای داشتن سه فرزند، از ۲۳ سالگی شروع به تلاش برای باردار شدن کنید.
با کمک روش IVF
- برای داشتن یک کودک، از ۳۵ سالگی شروع به تلاش برای باردار شدن کنید. (۹۰٪ شانس)
- برای داشتن دو فرزند، از ۳۱ سالگی شروع به تلاش برای باردار شدن کنید.
- برای داشتن سه فرزند، از ۲۸ سالگی شروع به تلاش برای باردار شدن کنید.
درمان IVF نیز تحت تاثیر سن شریک مرد است. یک مطالعه اثبات کرد که هر سالی که سن پدر بیش‌تر شود، ۱۱ درصد احتمال ناباروری و ۱۲ درصد افزایش احتمال عدم تولد نوزاد زنده یا مرده زایی وجود دارد.
با این که زوج‌های جوان‌تر از نظر آماری شانس بیش‌تری برای باردار شدن نسبت به همتایان مسن‌تر خود دارند، مردان و زنان جوان نیز ممکن است که ناباروری را تجربه کنند.
ناباروری مردانه
ناباروری مردانه همیشه واضح نیست، زیرا به ندرت علائم و نشانه‌هایی در آن وجود دارد (اگرچه اختلال عملکرد جنسی می تواند جزو علائم خطر ناباروری باشد). معمولاً تعداد کم اسپرم یا تحرک کم اسپرم با غربالگری اسپرم مشخص می‌شود.
به عبارت دیگر، برای کشف مشکل ناباروری مردان لازم است آزمایش تشخیص ناباروری را انجام دهید.
وزن
وزن شما نقش مهمی در باروری شما دارد. اضافه وزن یا کم وزنی ممکن است باعث ایجاد مشکل در بارداری شود. در واقع، اعتقاد بر این است که چاقی یکی از شایع ترین علل ناباروری قابل پیشگیری است.
تحقیقات نشان داده است که کاهش ۵ تا ۱۰ درصد وزن بدن می‌تواند تخمک گذاری را در زنان چاق شروع کند.
اضافه وزن یا کمبود وزن همچنین می تواند اثر نامطلوبی بر باروری مردان داشته باشد. یک تحقیق نشان داد که مردان دارای BMI کمتر از ۲۰ امکان دارد که در معرض خطر غلظت اسپرم کم و تعداد اسپرم کمتر باشند. همینطور مشخص شده است که مردان چاق سطح پایین‌تری از تستوسترون و تعداد اسپرم کم‌تری را دارند.
البته شاخص توده بدنی (BMI) یک معیار قدیمی و جهت دار است که فاکتورهای متعددی مانند ترکیب بدن، قومیت، نژاد، جنسیت و سن در آن در نظر گرفته نمی‌شود. اما با وجود این که BMI یک معیار ناقص است، امروزه به طور گسترده در جامعه پزشکی مورد استفاده قرار می‌گیرد، زیرا روشی ارزان و سریع برای تجزیه و تحلیل وضعیت سلامت و علائم احتمالی است.
اگر در کاهش وزن اضافی مشکل دارید، بهتر است با پزشک خود مشورت کنید. برخی از مشکلات هورمونی ناباروری می‌تواند منجر به مشکلات وزن شود. به عنوان مثال، سندرم تخمدان پلی کیستیک خطر چاقی را در زنان افزایش می‌دهد و همچنین عامل ناباروری است.
سقط جنین مکرر
ناباروری معمولاً با ناتوانی در باردار شدن همراه است. با این حال، زنی که سقط جنین مکرر را تجربه می‌کند، ممکن است برای باردار شدن نیز به کمک نیاز داشته باشد.
سقط جنین غیر معمول نیست و تقریباً در ۲۰ درصد از بارداری‌ها اتفاق می‌افتد. تنها ۱ درصد از زنان پس از سه بار بارداری متوالی سقط جنین را تجربه می‌کنند. در صورتی که دو سقط جنین متوالی داشته‌اید، توصیه می‌کنیم با پزشک خود در این رابطه صحبت کنید.
بیماری‌های مزمن
ابتلا به بیماری‌های مزمن و همچنین درمان آن‌ها می‌تواند منجر به ایجاد مشکلات باروری شود. برای مثال، دیابت، بیماری سلیاک که درمان نشده باشد، بیماری پریودنتال و کم کاری تیروئید می‌توانند خطر ناباروری را افزایش دهد.
گاهی اوقات، درمان بیماری‌های مزمن می‌تواند بر باروری اثر منفی بگذارد. انسولین، داروهای ضد افسردگی و هورمون های تیروئید ممکن است منجر به نامنظم شدن چرخه‌های قاعدگی شوند.
مصرف تاگامت (سایمتیدین)، دارویی که برای درمان زخم‌های گوارشی استفاده می‌شود، و همچنین برخی از داروهای فشار خون بالا می‌توانند باعث ناباروری مردانه شوند.
سابقه سرطان
برخی از درمان‌های سرطان می‌تواند باعث ایجاد مشکلات باروری شود. اگر شما یا همسر شما تحت درمان‌های سرطان بوده‌اید و آن‌ها را انجام داده‌اید، به خصوص پرتو درمانی که در نزدیکی اندام‌های تناسلی باشد، توصیه می‌کنیم که در مورد اثر احتمالی این درمان‌ها بر باروری خود با پزشک صحبت کنید.
سابقه ابتلا به بیماری‌های مقاربتی
عفونت‌های مقاربتی (STIs) نیز می‌توانند باعث ناباروری شوند. عفونت و التهاب ناشی از کلامیدیا یا سوزاک می‌تواند باعث انسداد لوله‌های فالوپ شود.
این اتفاق نه تنها می‌تواند حاملگی بدون فناوری کمک بارداری را غیر ممکن کند، بلکه زن را در معرض خطر بیش‌تری برای حاملگی خارج از رحم نیز قرار می‌دهد.
کلامیدیا و سوزاک در صورت عدم درمان می‌توانند منجر به ایجاد یک بیماری به نام بیماری التهابی لگن (PID) شوند. با توجه به مراکز کنترل و پیشگیری از بیماری (CDC)، از هر ۸ زن مبتلا به این بیماری، ۱ نفر ناباروری را تجربه می‌کند.
عفونت های مقاربتی درمان نشده همچنین می‌توانند باعث بروز مشکلات باروری در مردان شوند. بافت اسکار در دستگاه تناسلی مردان می‌تواند انتقال مایع منی را بی اثر یا حتی غیر ممکن کند.
کلامیدیا و سوزاک معمولاً علائم قابل توجهی در زنان ایجاد نمی‌کنند، به همین دلیل غربالگری برای بیماری‌های مقاربتی مهم است. بسیاری از عفونت‌های مقاربتی در زنان بدون علامت هستند، اما بدون نشانه خاصی بر اندام‌های تناسلی تاثیر منفی می‌گذارند.
اگر علائم و نشانه‌هایی از عفونت‌های مقاربتی دارید، فوراً به پزشک خود مراجعه کنید. اگر در معرض خطر ابتلا به یک بیماری مقاربتی هستید، حتی اگر علامتی وجود نداشته باشد، اطمینان حاصل کنید که معاینات منظم را انجام می‌دهید.
استعمال دخانیات و الکل
در حالی که بیش‌تر افراد از خطرات استفاده از تنباکو و الکل در دوران بارداری آگاه هستند، سیگار کشیدن و نوشیدن الکل در حین تلاش برای باردار شدن نیز ممکن است باعث ایجاد مشکلاتی شود.
سیگار کشیدن بر تعداد اسپرم، شکل اسپرم و حرکت اسپرم تاثیر منفی می‌گذارد که همه این‌ها عوامل مهمی برای لقاح محسوب می‌شوند. موفقیت درمان IVF نیز در زوج‌های مرد سیگاری بدتر است، حتی زمانی که از روش کمک درمانی IVF با ICSI (گرفتن یک اسپرم و تزریق مستقیم آن به تخمک) استفاده می‌شود.
سیگار کشیدن همینطور با اختلال نعوظ مرتبط است. ترک سیگار ممکن است بتواند این اثر را خنثی و برعکس کند.
در زنان، سیگار کشیدن می‌تواند روند پیری تخمدان را تسریع کند و یائسگی زودتر را به همراه داشته باشد. اگر به اندازه کافی زود ترک کنید، ممکن است بتوانید بخشی از آسیب را جبران کنید.
همچنین مصرف زیاد الکل می‌تواند باعث ایجاد مشکلات باروری در مردان و زنان شود. در حالی که اکثر مطالعات نشان داده‌اند که چند نوشیدنی در هفته به طور عادی به باروری آسیب نمی رساند، اما نوشیدن بیش از حد الکل با تعداد کمتر اسپرم، حرکت ضعیف اسپرم و شکل نامنظم اسپرم همراه است.
یک مطالعه نشان داد که با هر نوشیدنی الکلی اضافی که در هفته مصرف =شود، میزان موفقیت روش IVF کاهش پیدا می‌کند.
ترک سیگار و کاهش مصرف الکل ممکن است تاثیر مثبتی بر باروری داشته باشند و سلامتی را بهبود دهند، اما تحقیقات نشان داده است که برخی از آسیب‌های وارد شده به بدن (از جمله سیستم تولید مثل) ناشی از سیگار کشیدن ممکن است به خصوص در مردان برگشت ناپذیر باشد.
قرار گرفتن در معرض مواد شیمیایی سمی
اگر شغل شما مستلزم تماس نزدیک با مواد شیمیایی سمی باشد، احتمال دارد خطر ناباروری و کاهش سلامت اسپرم شما را تهدید کند. کشاورزان، نقاشان، کارگران در زمینه فلز و جوشکاران همگی در معرض خطر کاهش باروری هستند. اگر شغل شما شامل تماس با مواد شیمیایی سمی یا محیط با گرمای بالا است، از پزشک خود در مورد اقداماتی که می توانید برای محافظت از خود انجام دهید سوال بپرسید.
دمای بالا
ممکن است این ادعا را شنیده باشید که دمای بالا برای اسپرم مضر است. تصور این بود که چون شرت‌های پادار مردانه محدودیت کم‌تری دارند و جریان هوای بیش‌تری در آن‌ها وجود دارد که منجر به سردتر شدن دمای بیضه و سالم‌تر اسپرم می‌شوند.
با این که تحقیقات در مورد این که آیا شورت پادار یا شورت تنگ مردانه به باروری ارتباط دارد یا نه مشخص نیست، آنچه شناخته شده است این است که پوشیدن شورت یا لباس زیر بسیار تنگ (به ویژه زمانی که از پارچه غیر قابل تنفس ساخته شده باشد) احتمال دارد که بر سلامت اسپرم اثر منفی بگذارد.
همچنین منابع دیگری از گرما وجود دارد که می تواند برای سلامت اسپرم مشکل ساز باشد:
- گرمکن صندلی‌های ماشین
- وان آب گرم و حمام آب گرم طولانی
- نشستن برای مدت طولانی با پاهای کنار هم (مثل پشت میز کار یا هنگام رانندگی در مسافت‌های طولانی)
- نشستن با لپ تاپ روی بغل
در بیش‌تر این موارد، اثر مخرب گرما بر روی بدن برگشت پذیر و قابل جبران است. شواهد نشان می‌دهد که گرمای مرطوب (مانند قرار گرفتن در معرض وان آب گرم) باعث ناباروری نمی‌شود. البته با این وجود، تحقیقات نشان داده است که عدم قرار گرفتن در معرض گرما باعث بهبود حرکت اسپرم می‌شود.