پارگی کیسه آب جن در دوران حاملگی و پیش از زایمان
کیسه آمنیوتیک یک کُره مملو از مایعات است که وظیفه نگهداری و محافظت، تغذیه و اکسیژن‌رسانی به جنین را بر عهده دارد. از آنجا که حجم زیادی از این کیسه را آب تشکیل داده است و مایع درون این کیسه شفاف و بی‌بو است به کیسه آمنیوتیک، کیسه آب نیز گفته می‌شود. کیسه آب تا پایان دوره بارداری وظیفه حفاظت و مراقبت از جنین را بر عهده دارد اما گاهی به دلایل مختلف ممکن است این کیسه زودتر از موعد زایمان پاره شود. پارگی زودرس کیسه آب می‌تواند خطرات زیادی برای مادر و جنین به همراه داشته باشد. از آنجا که کیسه آب نقش حیاتی در حفظ و بقای جنین دارد در این مقاله به تشریح عواقب و علائم پاره شدن زود هنگام کیسه آمنیوتیک در دوران بارداری پرداخته‌ایم. تیم پینو بیبی را تا انتهای این مقاله مهم و کاربردی همراهی کنید.
پاره شدن زودرس کیسه آب جنین (Pprom) چیست؟
در دوران حاملگی، جنین درون یک کیسه پر از مایعات و آب غوطه‌ور است که از جنین در مقابل عفونت و ضربه محافظت میکند. به مایع درون این کیسه، مایع آمنیوتیک یا کیسه آب می‌گویند. مایع آمنیوتیک یک مایع شفاف و بدون بو است. کیسه آمنیوتیک در حین زایمان یا ساعاتی قبل از وضع حمل پاره می‌شود که این امر کاملاً طبیعی است اما گاهی پاره شدن این کیسه قبل از هفته ۳۷ بارداری اتفاق می‌افتد که می‌تواند شرایط خطرناکی را ایجاد کند و یک وضعیت اورژانسی در نظر گرفته می‌شود. در چنین شرایطی احتمال زایمان زودرس و گسترش عفونت در بدن مادر و کودک به شدت بالا می‌رود.
کیسه آمنیوتیک جنینی چیست؟
هنگامی که نوزاد در رحم است، در کیسه آمنیوتیک قرار دارد، کیسه‌ای از دو غشای آمنیون و کوریون تشکیل شده است. جنین در داخل این کیسه که توسط مایع آمنیوتیک احاطه شده است رشد و نمو میکند. در ابتدا، مایع از آب تولید شده توسط مادر تشکیل شده است. با این حال، در حدود هفته بیستم بارداری، ادرار جنین به طور کامل جایگزین آن می‌شود، زیرا جنین مایع را می‌بلعد و دفع میکند. هنگامی که مایع آمنیوتیک سبز یا قهوه‌ای است، این نشان می‌دهد که جنین قبل از تولد مکونیوم را دفع کرده است. مکونیوم نام ماده تولید شد در اثر اولین حرکت روده در جنین است. مکونیوم موجود در مایع می‌تواند مشکل‌ساز باشد و می‌تواند باعث ایجاد یک مشکل تنفسی به نام سندرم آسپیراسیون مکونیوم شود. آسپیراسیون مکونیوم زمانی رخ می‌دهد که مکونیوم وارد ریه‌های جنین می‌شود.
ترکیبات کیسه آب آمنیوتیک چیست؟
مایع آمنیوتیک یک مایع شفاف و زرد رنگ و نسبتاً بی‌بو است که ۱۲ روز اول پس از لقاح در کیسه آمنیوتیک یافت می‌شود. مایع آمنیوتیک مایعی که اساساً از آب تشکیل شده است اما ترکیب بسیار پیچیده‌ای دارد که عبارت است از:
- آب و الکترولیت ۹۹٪
- گلوکز
- لیپیدها
- پروتئین‌ها
- سلول‌های اپیتلیال
حجم مایع آمنیوتیک در دوران حاملگی چقدر است؟
حجم مایع آمنیوتیک در دوران مختلف بارداری تغییر میکند. این مایع از یک دروه حاملگی رو به افزایش دارد و سپس از زمان زایمان از حجم آن کاسته می‌شود.
- در هفته هفتم ۲۰ میلی لیتر
- هفته بیست و پنجم ۶۰۰ میلی لیتر
- بین هفته‌های سی تا سی و چهارم بارداری ۱۰۰۰ میلی لیتر
- بین هفته‌های سی و هفتم تا چهلم بارداری (ترم بارداری) ۸۰۰ میلی لیتر
از حدود ماه پنجم، جنین مایع آمنیوتیک را با سرعت حدود ۴۰۰ میلی لیتر در روز می‌بلعد از این رو نیاز به تجدید فیزیولوژیکی مایع آمنیوتیک است. در دوران جنینی تقریباً هر سه ساعت یکبار این مایع تجدید می‌شود. در برخی موارد، نوزادان با کیسه آب سالم به دنیا می‌آیند. گاهی اوقات تیم پزشکی برای تسریع زایمان کیسه آب را به طور مصنوعی پاره میکند که به آن آمنیوتومی می‌گویند.
وقایع بعد از پاره شدن کیسه آب و وضع حمل
به طور معمول کیسه آب در پایان وضع حمل پاره می‌شود (Prelabor Rupture of Membranes). مدت زمان زایمان در زنان مختلف متفاوت است. وضع حمل در ۵۰ درصد زنان در مدت زمان ۵ ساعت انجام میگیرد و در ۹۵ درصد دیگر زنان طی ۲۸ ساعت انجام می‌شود. بنابراین پاره شدن کیسه آمنیوتیک نیز می‌تواند در هر دقیقه از این بازه زمانی رخ دهد. پارگی غشاها در ترم بارداری (هفته‌های آخر بارداری) منجر به از دست دادن ناگهانی حجم نسبتاً زیادی از مایع آمنیوتیک در حدود ۵۰۰ میلی‌لیتر می‌شود. مایع آمنیوتیک تا زمان تولد به جریان طبیعی خود ادامه می‌دهد، زیرا مکانیسم‌های فیزیولوژیکی تجدید مایع آمنیوتیک ادامه دارد.
بانوی باردار با پاره شدن کیسه آب نیاز به مراجعه سریع به زایشگاه دارد. پاره شدن کیسه آب اغلب جرقه شروع زایمان است و اگر فرایند زایمان از قبل شروع شده باشد زایمان را تسریع میکند. اگر پاره شدن کیسه آب خود به خود منجر به شروع زایمان نشود، با تصمیم تیم پزشکی در مدت زمان ۲۴ تا ۴۸ ساعت پس از پاره شدن کیسه آب، القاء زایمان را انتخاب می‌کنند. درمان آنتی بیوتیکی نیز ممکن است برای جلوگیری از عفونت در این مدت زمان تجویز شود.
پارگی زودرس کیسه آب چیست؟
پارگی زودرس کیسه آب (Pprom) از مشکلات نسبتاً شایع بارداری است. پاره شدن زودرس کیسه آب (Pprom) هیچ علامتی مشخصی ندارد و به یکباره و بی‌خبر خودش را نشان می‌دهد. در این شرایط بانوی باردار ممکن است هیچ گونه دردی هم حس نکند. اگر کیسه آب در موعد وضع حمل یعنی در فاصله هفته سی و هفتم تا چهلم بارداری، پاره شود، مشکلی پیش نخواهد آمد. اما اگر پیش از زمان وضع حمل (زایمان) این اتفاق بیفتد، به آن پارگی زودرس کیسه آب جنین می‌گویند که وضعیتی اورژانسی است و نیاز است تا بانوی باردار فوراً به بیمارستان مراجعه کند. پاره شدن کیسه آب خطر ابتلا به عفونت را افزایش می‌دهد و همچنین ریسک وقوع زایمان زودرس را نیز بالا می‌برد. طبق مطالعات انجام گرفته؛ پارگی کیسه آب جنین، در حدود ۱۰ درصد از بارداری‌ها رخ می‌دهد و دلایل مختلفی دارد.
فواید کیسه آب برای جنین چیست؟
مایع آمنیوتیک یا کیسه آب، جنین را در رحم احاطه کرده و از آن محافظت میکند. این کیسه و مایع درون آن مانند یک سد محافظ عمل کرده و جنین را در برابر آسیب‌های احتمالی محیط بیرون حفظ و نگهداری میکند. هنگامی که کیسه آب پاره می‌شود، باکتری‌ها می‌توانند از طریق واژن مادر وارد رحم شوند. ورود باکتری‌ها می‌تواند باعث بروز عفونت در جنین، مادر یا هر دوی آن‌ها شود. بنابراین به بانوان باردار اکیداً توصیه می‌شود تا پس از پاره شدن کیسه آب از دوش گرفتن و آمیزش جداً خودداری کنند.
در ابتدا دوران حاملگی، مایع آمنیوتیک از آب بدن مادر تشکیل شده است، اما به تدریج، بیشترین مقدار مایع تشکیل دهنده مایع آمنیوتیک از ادرار جنین تشکیل می‌شود. این مایع حاوی مواد مغذی، هورمون‌ها و آنتی‌بادی‌های مهمی است و به محافظت از جنین در برابر ضربه و آسیب کمک میکند. اگر سطح مایع آمنیوتیک خیلی کم یا خیلی زیاد باشد، می‌تواند مشکلاتی را برای جنین ایجاد کند. مایع آمنیوتیک نقش بسیار مهمی در رشد و تکامل کودک دارد. همچنین به عنوان یک بافر برای محافظت از جنین در برابر نیروهای خارجی و آسیب‌ها عمل میکند.
مایع آمنیوتیک به چند دلیل مهم است، از جمله:
- سطح آب: فضای کافی برای حرکت جنین را فراهم میکند.
- دما: دمای ثابتی را برای ایجاد یک نوزاد سالم حفظ میکند.
- به رشد سالم کمک میکند: رشد صحیح استخوان، ماهیچه و اندام را امکان‌پذیر میکند. جنین این مایع تنفس میکند و آن را به داخل و خارج ریه‌های راه می‌دهد. این مایع به جنین اجازه می‌دهد تا تنفس را تمرین کند و به رشد ریه او کمک شایانی میکند.
- تبادل مواد مغذی: مایع آمنیوتیک امکان تبادل مواد مغذی حیاتی بین مادر و جنین از جمله اکسیژن را از طریق بند ناف فراهم میکند. اگر سطح مایع تغییر کند، سلامت بند ناف می‌تواند به خطر بیفتد.
- این کیسه با توزیع هر گونه نیرویی که ممکن است به رحم مادر فشار بیاورد مانند یک ضربه‌گیر مایع برای جنین عمل میکند.
- کیسه آب حاوی برخی از سلول‌های جنینی و سایر مواد است. نمونه‌هایی از مایع آمنیوتیک ممکن است برای بررسی سلامت جنین و آزمایش تغییرات ژنتیکی مورد بهره‌برداری قرار گیرد. این نمونه‌ها ممکن است نشانه یک بیماری به خصوص بیماری‌های ژنتیکی را آشکار کند و پزشک متخصص را در تشخیص و شروع درمان مربوطه یاری می‌رساند.
- برای تعیین جنسیت جنین (در مواقع اضطراری) استفاده شود.
- پس از ماه چهارم، ادرار جنین در کیسه آمنیوتیک مایع اصلی تخلیه می‌شود و کاملاً بی‌ضرر است. نوزاد مایع آمنیوتیک را می‌بلعد، که سپس از طریق سیستم گوارشی او به کلیه‌هایش می‌رود و به عنوان ادرار به کیسه آمنیوتیک باز می‌گردد.
- پزشکان می‌توانند از روی مقدار مایع آمنیوتیک تشخیص دهند که آیا جنین در رفلکس بلع خود مشکل دارد یا خیر. تا زمان تولد نوزاد، جنین تا ۳۶۹ گرم مایع آمنیوتیک در روز مصرف می‌کنند.
چه عواملی سبب افزایش ریسک پارگی زودرس کیسه آب می‌شوند؟
عوارض دوران حاملگی نمی‌توان پیش‌بینی کرد این که در طی دوران بارداری چه اتفاقی خواهد افتاد غیرقابل پیش‌بینی است. اما برخی از عوامل هستند که باعث تشدید انجام یک فرایند می‌شوند. پارگی غشاها در اواخر بارداری ممکن است در اثر ضعیف شدن طبیعی غشاها یا نیروی انقباضات ایجاد شده توسط رحم باشد. قبل از پایان دوران حاملگی، پارگی زودرس کیسه آب اغلب به دلیل عفونت در رحم است. در مورد پارگی زودرس کیسه آب نیز عواملی که ریسک ایجاد این عارضه را افزایش می‌دهد عبارت هستند از:
- زایمان زودرس در بارداری قبلی
- داشتن عفونت در دستگاه تناسلی
- بالا بودن فشار خون
- دیابت
- جدا شدن جفت
- خونریزی واژینال در دوران بارداری
- سیگار کشیدن در دوران بارداری
- عفونت‌های مقاربتی مانند کلامیدیا و سوزاک
- بارداری چند قلویی
- سابقه پارگی کیسه آب در بارداری‌های قبلی
- شرایط اجتماعی – اقتصادی پایین (زنان در شرایط اجتماعی – اقتصادی پایین‌تر احتمال کمتری دارند که مراقبت‌های مناسب دوران بارداری را دریافت کنند)
- علل ناشناخته و نامعلوم
علائم پارگی زودرس چیست؟
علائم ممکن است در هر زن باردار با زن دیگر کمی متفاوت باشد. علائم می‌توانند شامل موارد زیر باشند:
- فوران ناگهانی مایع از واژن
- نشت مایع از واژن
- احساس خیسی در واژن یا لباس زیر
در صورت مشاهده هر یک از این علائم باید فوراً با پزشک تماس گرفته شود. علائم پارگی زودرس کیسه آب ممکن است شبیه به علائم سایر مشکلات دیگر دوران بارداری باشد لذا لازم است برای تشخیص به پزشک متخصص مراجعه شود.
پارگی زودرس کیسه آب چگونه تشخیص داده می‌شود؟
ارائه دهندگان مراقبت‌های بهداشتی با سوالاتی در مورد بارداری بررسی علائم احتمال پارگی زودرس کیسه آب را بررسی می‌کنند.
معاینه با ابزاری (اسکوپولوم) جهت بررسی داخل واژن صورت میگیرد. ارائه دهندگان مراقبت‌های بهداشتی و زایمان به دنبال نشت مایعات از دهانه رحم خواهند بود. آن‌ها همچنین مقداری از مایع خارج شده را برای آزمایش به آزمایشگاه می‌فرستند. این مایع جهت بررسی این که ماهیت مایع خارج شده چیست مورد استفاده قرار میگیرد چرا که این مایع ممکن است مایع آمنیوتیک، ترشحات واژن و یا ادرار باشد. بررسی و معاینات مربوط به پارگی کیسه آمنیوتیک ممکن است شامل موارد زیر باشد:
- معاینه دهانه رحم (ممکن است نشت مایع از دهانه رحم را نشان دهد)
- تست تعادل pH (اسید – باز). تعادل مایع آمنیوتیک با مایع واژن و ادرار متفاوت است. متخصص این مایع را روی یک نوار تست (مانند کاغذ تورنسل) قرار می‌دهد تا میزان pH مایع را مشخص کند.
- نگاه کردن به نمونه زیر میکروسکوپ: زمانی که مایع آمنیوتیک خشک است، در زیر لنز میکروسکوپ الگوی سرخس مانند دارد.
- آزمایش نیترازین می‌تواند از دست دادن مایع آمنیوتیک را تأیید کند.
- معاینه سونوگرافی؛ این کار برای بررسی میزان مایع آمنیوتیک اطراف جنین انجام می‌شود.
پارگی زودرس کیسه آب چگونه درمان می‌شود؟
درمان به علائم، سن بارداری و سلامت عمومی بانوی باردار بستگی دارد. همچنین شدت پارگی ایجاد شده در کیسه آب اطراف جنین نیز در مورد اتخاذ روش درمانی مناسب موثر است. روش‌های درمان شامل موارد زیر هستند:
- بستری شدن در بیمارستان و استراحت در بستر
با بستری شدن خانم حامله در بیمارستان متخصص زنان و زایمان بیمار را از نزدیک زیر نظر خواهند گرفت. کادر پزشکی فاکتورهای و علائم ذیل را مورد توجه قرار می‌دهند:
- علائم زایمان یا انقباضات زایمانی
- حرکات، ضربان قلب جنین و سایر شاخص‌های جنینی
- علائم عفونت شامل تب و درد در مادر و یا افزایش ضربان قلب جنین
- دارو درمانی
گاهی برخی از پزشکان برای پارگی زودرس کیسه آب با توجه به شدت پارگی و شرایط جنین و زن آبستن تجویز دارو را گزینه مناسبی برای مدیریت شرایط پیش آمده می‌دانند و در این شرایط ممکن است این داروها تجویز شود:
- کورتیکواستروئیدها این داروها می‌توانند به رشد و بلوغ ریه‌های جنین کمک کنند. اگر جنین زود به دنیا بیاید، ریه‌های جنین ممکن است نتوانند به تنهایی کار کنند.
- آنتی بیوتیک‌ها ممکن است برای پیشگیری یا درمان عفونت مورد نیاز باشند.
- داروهای توکولیتیک که برای توقف زایمان زودرس استفاده می‌شوند.
- القای زایمان
ممکن است پزشک برای شروع زایمان دارویی تجویز کند و یا ممکن است که مصرف داروی توکولیتیک را متوقف کند. به طور معمول وضع حمل حداقل تا هفته سی و چهارم بارداری القا نمی‌شود. اما در صورت وجود مشکل، ممکن است لازم باشد زودتر القای زایمان انجام شود.
چرا پارگی زودرس کیسه آب نگران‌کننده است؟
پارگی زودرس کیسه آب یک عامل پیچیده در یک سوم زایمان‌های زودرس (نارس) است. نوزادی که خیلی زود به دنیا می‌آید ممکن است مشکلات جدی زیادی داشته باشد. خطر قابل توجه پارگی زودرس کیسه آب این است که احتمال تولد جنین در عرض چند روز پس از پارگی غشا بسیار زیاد است. سایر عوارض پارگی زودرس کیسه آب عبارت هستند از:
- عفونت، مانند عفونت مایع آمنیوتیک و غشاء مانند عفونت جدی در بافت‌های جفت به نام کوریوآمنیونیت که می‌تواند برای مادر و جنین بسیار خطرناک باشد.
- عفونت پس از زایمان
- جدا شدن جفت از رحم (جدا شدن زود هنگام جفت از رحم)
- مشکلات بند ناف مانند فشرده شدن بند ناف
- زایمان با جراحی یا سزارین
برای جلوگیری از پارگی زودرس کیسه آب چه کاری می‌توان انجام داد؟
علت پارگی زودرس کیسه آب اغلب ناشناخته است. هیچ راهی برای جلوگیری از این اتفاق در اکثر بارداری‌ها وجود ندارد. مراقبت مناسب و درست در دوران بارداری تا حدودی ریسک خطر پارگی زودرس کیسه آب را کاهش می‌دهد. به محض این که بانویی متوجه حاملگی خود شد باید به پزشک مراجعه کند. هر بانوی بارداری با معاینات قبل از تولد و مشاوره‌های پزشکی و رعایت نکات ذکر شده توسط متخصص می‌تواند مسیر دوران بارداری را به راحتی و سهولت طی کند. یافته‌های پژوهش‌های علمی ارتباط قوی بین سیگار کشیدن مادران با پارگی زودرس کیسه آب یافته‌اند لذا ترک سیگار و عدم استعمال دخانیات می‌تواند ریسک این عارضه را تا حدود زیادی کاهش دهد.
چه زمانی باید با به پزشک مراجعه کرد؟
در صورت مشاهده علائم پارگی زودرس کیسه آب فوراً باید با پزشک تماس گرفت. علائمی نظیر فوران ناگهانی مایع از واژن، نشت مایعات یا احساس خیس بودن در واژن یا لباس علائم و نشانه‌های هستند که باید سریعاً در مورد آن‌ها با پزشک متخصص مشورت شود.