تشخیص بلوغ زودرس در کودکان و درمان آن
بلوغ زودرس Precocious Puberty اصطلاحی در خصوص بلوغ است که خیلی زودتر از حد معمول شروع می‌شود. فرآیندی که در آن کودک ویژگی‌ها و صفات جسمی و جنسی یک بزرگسال را زودتر از زمان رشد کسب می‌کند. این بدان معناست که علائم فیزیکی بلوغ جنسی کودک خیلی زود ظاهر می‌شود. بلوغ زودرس قبل از ۸ سالگی در دختران و قبل از ۹ سالگی در پسران اتفاق می‌افتد. علائم می‌تواند شامل رشد سینه، موهای ناحیه تناسلی و تغییرات صدا باشد. این مقاله به بررسی علائم، تشخیص و درمان بلوغ زودهنگام می‌پردازد با پینو بیبی همراه باشید.
بلوغ زودرس چیست؟
بلوغ زودرس اصطلاحی برای بلوغی است که خیلی زودتر از حد معمول شروع می‌شود. بلوغ فرآیندی است که در آن کودک جهش رشدی دارد و ویژگی‌های جسمی و جنسی یک بزرگسال در بدن او ایجاد می‌شود.
در مغز، هیپوتالاموس مواد شیمیایی (هورمون) را آزاد می‌کند که باعث می‌شود غده هیپوفیز هورمون‌هایی به نام گنادوتروپین‌ها را ترشح کند. گنادوتروپین‌ها رشد غدد جنسی را تحریک می‌کنند که این غدد جنسی در پسرها بیضه‌ها و در دختران تخمدان‌ها هستند. در پسران، بیضه‌ها تستوسترون ترشح می‌کنند. در دختران، تخمدان‌ها استروژن آزاد می‌کنند. بلوغ معمولاً بین ۸ تا ۱۳ سالگی در دختران و ۹ تا ۱۴ سالگی در پسران شروع می‌شود.
کودکانی که دچار بلوغ زودهنگام می‌شوند خیلی زودتر تحت تاثیر این فرآیند قرار می‌گیرند: دختران قبل از ۸ سالگی ویژگی‌های جنسی ثانویه مانند بزرگ شدن پستان‌ها را تجربه می‌کنند و پسران دارای بلوغ زودرس قبل از ۹ سالگی تغییراتی دارند.
انواع بلوغ زودرس کدامند؟
سه نوع بلوغ زودرس وجود دارد که ممکن است کودک را تحت تاثیر قرار دهد: بلوغ زودرس مرکزی (شایع‌ترین نوع)، بلوغ زودرس محیطی و بلوغ ناقص.
- بلوغ زودرس مرکزی (Central Precocious Puberty): بلوغ زودرس مرکزی زمانی اتفاق می‌افتد که هورمون‌های جنسی خیلی زود ترشح شوند. بلوغ زودرس مرکزی می‌تواند ناشی از ضربه مغزی، تومورهای هیپوتالاموس یا عفونت‌های خاص مغز باشد. در بسیاری از موارد، به خصوص در دختران، دلیل ترشح زودهنگام هورمون‌های جنسی ناشناخته است.
- بلوغ زودرس محیطی (Peripheral Precocious Puberty): بلوغ زودهنگام محیطی در نتیجه مشکلاتی در اندام‌های تناسلی (تخمدان‌ها یا بیضه‌ها) یا غدد فوق کلیوی یا در اثر قرار گرفتن در معرض هورمون‌های محیطی رخ می‌دهد. غدد فوق کلیوی بخشی از سیستم غدد درون ریز هستند و هورمون‌هایی را تولید می‌کنند که بدن برای انجام وظایف روزانه به آن‌ها نیاز دارد. غدد فوق کلیوی در بالای هر کلیه قرار دارند و به اندازه یک انگشت شست هستند.
- بلوغ ناقص (Incomplete Puberty): بلوغ ناقص وضعیتی است که در آن کودک فقط چند نشانه از بلوغ زودهنگام دارد، مانند رشد پستان در دختران بسیار جوان و رشد موهای بدن در دختران یا پسران. زمانی که غدد فوق کلیوی آندروژن اضافی تولید می‌کنند، موهای اولیه بدن ظاهر می‌شوند.
بلوغ زودرس چه کسانی را تحت تاثیر قرار می‌دهد؟
هر کودکی می‌تواند به بلوغ زودرس مبتلا شود. این بیماری در دختران بیشتر از پسرها اتفاق می‌افتد. با این حال، کودکان سیاهپوست، اسپانیایی تبار و بومیان آمریکا به طور طبیعی ممکن است زودتر به بلوغ برسند. بلوغ زودرس زمانی است که نشانه‌های بلوغ برای کودکی که هنوز دوران خردسالی را طی می‌کند، خیلی زود شروع می‌شود.
بلوغ زودرس چقدر شایع است؟
بلوغ زودرس از هر ۵۰۰۰ تا ۱۰۰۰۰ دختر یک نفر را تحت تاثیر قرار می‌دهد. بروز بلوغ زودرس در پسران ناشناخته است.
چه چیزی باعث بلوغ زودرس می‌شود؟
بلوغ زودرس بسته به جنسیت کودک، سن شروع و عوامل دیگر می‌تواند دلایل مختلفی داشته باشد. در بیشتر موارد، علل بلوغ زودرس مرکزی در دختران ناشناخته است، اما می‌توان آن را به طور موثر درمان کرد.
شروع بلوغ معمولاً توسط هیپوتالاموس آغاز می‌شود. این ناحیه از مغز به غده هیپوفیز (غده‌ای به اندازه نخود در نزدیکی قاعده مغز) سیگنال می‌دهد تا هورمون‌هایی ترشح کند که تخمدان‌ها (در دختران) یا بیضه‌ها (در پسران) را برای تولید هورمون‌های جنسی تحریک می‌کنند.
به طور معمول، به خصوص در دختران، بلوغ زودهنگام به این دلیل است که مغز سیگنال‌ها را زودتر از آن چه باید ارسال می‌کند. هیچ مشکل پزشکی یا محرک دیگری وجود ندارد. در موارد کمتری، بلوغ زودرس ناشی از یک مشکل جدی‌تر، مانند تومور یا ضربه است. مشکلات تیروئید یا تخمدان نیز می‌تواند باعث بلوغ زودهنگام شود. در این موارد، معمولاً علائم دیگری رخ می‌دهد که به مشکل جدی‌تری اشاره می‌کند.
بلوغ زودرس در پسران کمتر شایع است و بیشتر به مشکل پزشکی دیگری مربوط می‌شود. برای حدود ۵ درصد از پسران، این بیماری ارثی است.
برخی از دختران بسیار جوان (معمولاً از ۶ ماهگی تا ۳ سالگی) ممکن است رشد پستان را نشان دهند که بعداً ناپدید می‌شود یا ممکن است بدون سایر تغییرات فیزیکی بلوغ ادامه یابد. به این حالت تلارش زودرس (thee-LAR-kee) می‌گویند و معمولاً مشکلات پایداری ایجاد نمی‌کند. لرک زودرس دخترانی را توصیف می‌کند که مقدار کمی از بافت پستان (عموماً ۲،۵ سانتی‌متر یا کمتر) معمولاً قبل از ۳ سالگی ایجاد می‌شود. پستان‌ها بزرگتر نمی‌شوند و دختر جهش رشدی ندارد.
به طور مشابه، برخی از دختران و پسران ممکن است رشد اولیه موهای ناحیه تناسلی و یا زیر بغل یا بوی بدن داشته باشند که به سایر تغییرات در رشد جنسی مرتبط نیست. این عارضه آدرنارک زودرس (ah-druh-NAR-kee) نامیده می‌شود. ممکن است نیاز باشد این کودکان برای رد کردن بلوغ زودهنگام «واقعی» به پزشک خود مراجعه کنند. اما اکثر آن‌ها نیازی به درمان ندارند و سایر علائم مورد انتظار بلوغ را در سن معمول نشان می‌دهند.
بلوغ زودرس در سنین پایین‌تر و در پسران ممکن است علت قابل شناسایی بیشتری داشته باشد. به عنوان مثال، اگر کودکان در معرض هورمون‌های تولید مثلی از منابع خارج از بدن، مانند محصولاتی نظیر استروژن یا کرم‌های حاوی تستوسترون یا سایر مواد شیمیایی موجود در محیط باشند.
بلوغ زودرس چه علائمی دارد؟
علائم و نشانه‌های بلوغ زودرس در پسران و دختران شامل آکنه، بوی بدن و جهش رشد است. بلوغ زودهنگام نیز باعث می‌شود که ویژگی‌های جنسی زودرس ایجاد شود.
- در دختران، علائم بلوغ زودهنگام (prih-KOE-shiss) عبارت هستند از:
- رشد پستان قبل از ۷ یا ۸ سالگی
- شروع قاعدگی (سیکل پریودی) قبل از ۱۰ سالگی
- رشد سریع قد (یک جهش رشد) قبل از ۷ یا ۸ سالگی
- در پسران، علائم بلوغ زودهنگام قبل از ۹ سالگی عبارت هستند از:
- بزرگ شدن بیضه‌ها یا آلت تناسلی
- رشد سریع قد (یک جهش رشد)
در دختران و پسران، برخی از این موارد می‌توانند نشانه‌های بلوغ زودهنگام احتمالی باشند، اما گاهی اوقات طبیعی هستند:
- رشد موهای ناحیه تناسلی، زیر بغل یا صورت
- بم شدن صدا
- آکنه
- بوی بدن
عوارض بلوغ زودرس بر کودکان چیست؟
وقتی بلوغ به پایان می‌رسد، رشد قد متوقف می‌شود. از آنجایی که اسکلت‌های چنین کودکانی بالغ می‌شود و رشد استخوان‌ها در سنین پایین‌تر از حد طبیعی متوقف می‌شود، بچه‌هایی که بلوغ زودرس دارند و درمان نمی‌شوند معمولاً به پتانسیل کامل قد بالغ خود نمی‌رسند. جهش رشد اولیه آن‌ها ممکن است در مقایسه با همسالان خود در ابتدا آن‌ها را قد بلند کند. اما ممکن است رشد آن‌ها خیلی زود متوقف شود و در نهایت در اندازه (قامت) کوتاه‌تری نسبت به همسالان خود قرار گیرند.
بلوغ زودهنگام همچنین می‌تواند از نظر عاطفی و اجتماعی برای کودکان سخت باشد. برای مثال، دخترانی که دچار بلوغ زودهنگام هستند، ممکن است در مورد پریود شدن یا بزرگ شدن پستان‌های خود قبل از هر یک از همسالان خود سردرگم شوند یا خجالت بکشند. ممکن است به دلیل این که مسن‌تر به نظر می‌رسند با آن‌ها متفاوت رفتار شود.
حتی ممکن است احساسات و رفتار در کودکان با بلوغ زودرس تغییر کند. دختران ممکن است بدخلق و تحریک‌پذیر شوند. پسرها می‌توانند تهاجمی‌تر شوند و همچنین میل جنسی نامتناسب با سن خود را بروز دهند.
بلوغ زودرس چگونه تشخیص داده می‌شود؟
اگر کودک علائم بلوغ زودرس جنسی (قبل از ۷ یا ۸ سالگی در دختران یا ۹ سالگی در پسران) را نشان داد، باید با پزشک مشورت شود این علائم عبارت هستنداز:
- رشد پستان‌ها
- رشد سریع قد
- قاعدگی زودتر از موعد
- آکنه
- بزرگ شدن بیضه یا آلت تناسلی
- رشد موهای ناحیه تناسلی یا زیر بغل
پزشک معاینه فیزیکی انجام می‌دهد و سابقه پزشکی کودک را بررسی می‌کند. پزشک ممکن است برای بررسی میزان رشد استخوان‌های کودک، عکس‌برداری با اشعه ایکس از دست را تجویز کند. تولید بیش از حد هورمون‌های تولیدمثلی باعث می‌شود که استخوان‌ها زودتر از حد طبیعی بالغ شوند که نشان دهنده بلوغ زودهنگام است.
همچنین ممکن است پزشک برای اندازه‌گیری سطح هورمون‌ها آزمایش خون را تجویز کند. اشعه ایکس از مچ دست و ساعد دست کودک می‌تواند نشان دهد که آیا استخوان‌ها خیلی زود بالغ شده‌اند یا خیر.
اگر آزمایشات بیشتری نیاز باشد، به ندرت، آزمایش‌های تصویربرداری مانند MRI و مطالعات اولتراسوند برای رد علل غیر معمول بلوغ زودرس مانند تومور در مغز، تخمدان یا بیضه انجام می‌شود.
سونوگرافی لگن (آزمایشی که امواج صوتی با فرکانس بالا را از طریق بافت‌های بدن می‌فرستد تا تصاویری از ساختارهای داخلی بدن ایجاد کند) می‌تواند کیست یا تومور روی تخمدان‌ها را نشان دهد. رشد کیست‌ها گاهی اوقات باعث بلوغ زودهنگام در دختران می‌شود.
بلوغ زودرس چگونه درمان می‌شود؟
اگر کودک بلوغ زودهنگام داشته باشد، پزشک ممکن است کودک را برای درمان به یک متخصص غدد اطفال (پزشکی که در زمینه اختلالات رشد و هورمونی در کودکان تخصص دارد) ارجاع دهد.
اهداف درمان عبارت هستند از:
- متوقف کردن یا حتی معکوس کردن رشد جنسی
- توقف رشد سریع و بلوغ استخوانی که می‌تواند منجر به کوتاهی قد بزرگسالان یا شروع زودرس پریودی شود.
بسته به علت، دو روش ممکن برای درمان وجود دارد:
- درمان علت یا بیماری زمینه‌ای
- کاهش سطح بالای هورمون‌های جنسی با دارو برای جلوگیری از رشد جنسی
گاهی اوقات، درمانِ یک مشکل بهداشتی مرتبط، می‌تواند بلوغ زودرس را متوقف کند. اما در بیشتر موارد، بیماری دیگری وجود ندارد، بنابراین درمان معمولاً شامل هورمون درمانی برای توقف رشد جنسی است.
برای بسیاری از کودکان، داروها می‌توانند بلوغ زودهنگام را مدیریت کنند. درمان هورمونی تایید شده در حال حاضر با داروهایی به نام آنالوگ‌های LHRH است. این هورمون‌های مصنوعی (ساخت انسان) تولید هورمون‌های جنسی در بدن را که باعث بلوغ زودهنگام می‌شوند، مسدود می‌کنند. نتایج مثبت معمولاً در عرض یک سال پس از شروع درمان مشاهده می‌شود. آنالوگ‌های LHRH به طور کلی بی‌خطر هستند و معمولاً عوارض جانبی در کودکان ایجاد نمی‌کنند.
در دختران، اندازه پستان ممکن است کاهش یابد. در پسران، آلت تناسلی و بیضه‌ها ممکن است به اندازه مورد انتظار برای سن آن‌ها کوچک شود. رشد قد نیز به میزان مورد انتظار برای کودکان قبل از بلوغ کاهش می‌یابد و معمولاً رفتار کودک نیز متناسب با سن او می‌شود.
برخی از کودکان برای برداشتن تومور یا توده دیگری که ممکن است باعث علائم بلوغ زودهنگام شود نیاز به جراحی دارند. حذف یک منبع خارجی از هورمون‌های تولیدمثل، مانند کرم‌های استروژن، برای متوقف کردن بلوغ زودرس کافی است. برخی موارد شیمیایی نظیر بیسفنول A، فتالت‌ها، مواد شیمیایی پرفلورینه نیز بر بلوغ زودهنگام تاثیر می‌گذارند. برای کسب آگاهی بیشتر در این خصوص مقاله اثرات رژیم غذایی و مواد شیمیایی بر بلوغ زودرس را مطالعه نمایید.
آیا می‌توان از بلوغ زودرس پیشگیری کرد؟
بیشتر موارد بلوغ زودرس قابل پیشگیری نیستند. محدود کردن قرار گرفتن کودک در معرض هورمون‌های تولیدمثلی از منابع بیرونی ممکن است از بلوغ زودرس جلوگیری کند. این منابع ممکن است شامل کرم‌های استروژن یا تستوسترون، لوسیون‌ها یا سایر داروها باشد.
پیش آگهی (چشم انداز) برای افرادی که بلوغ زودهنگام دارند چیست؟
درمان با دارو یا جراحی معمولاً بلوغ زودرس را متوقف می‌کند. این درمان به کودک اجازه می‌دهد تا به طور طبیعی رشد کند.
چه زمانی باید در مورد بلوغ زودهنگام با پزشک تماس گرفت؟
اگر کودک علائم بلوغ زودرس را نشان داد، به خصوص اگر کودک کمتر از ۱۰ سال است، با پزشک متخصص اطفال مشورت کنید.
چگونه والدین می‌توانند به کودک مبتلا به بلوغ زودهنگام کمک کنند؟
به کودک خود توضیحی ساده و واقعی در مورد آن چه اتفاق می‌افتد بدهید. توضیح دهید که این تغییرات برای بچه‌های بزرگتر و نوجوانان طبیعی است، اما بدن او کمی زود شروع به رشد کرده است. فرزند خود را در مورد درمان و آن چه در طول مسیر معالجه مورد انتظار است، آگاه کنید.
همچنین مراقب علائم این عارضه باشید؛ مورد اذیت و تمسخر قرار گرفتن از سوی اطرافیان و یا سایر مشکلات ممکن است از نظر عاطفی بر فرزند شما تأثیر بگذارد. علائم هشدار دهنده رایجی که باید با پزشک خود در میان بگذارید عبارت هستند از:
- کسب نمرات ضعیف در مدرسه
- مشکلات و ناسازگاری در محیط مدرسه
- از دست دادن علاقه به فعالیت‌های روزانه
- افسردگی
نحوه واکنش والدین می‌تواند بر میزان رفتار درست کودکان تأثیر بگذارد. برای ترویج تصویر بدنی سالم و عزت نفس قوی:
- از اظهار نظر در مورد ظاهر کودک خودداری کنید.
- برای موفقیت در مدرسه یا ورزش او را ستایش کنید.
- از علایق فرزندتان حمایت کنید.
نکته مهم این است که پزشکان می‌توانند بلوغ زودهنگام را درمان کنند. آن‌ها می‌توانند به بچه‌ها کمک کنند تا پتانسیل قد بزرگسالی خود را حفظ کنند و استرس عاطفی و اجتماعی را که ممکن است بچه‌ها از بلوغ زودرس با آن مواجه شوند، محدود کنند.
سخن آخر
بلوغ زودرس زمانی است که بدن کودکان خیلی زود به بدن بزرگسالان تبدیل می‌شود. این تغییر به عنوان بلوغ شناخته می‌شود. بیشتر اوقات بلوغ بعد از ۸ سالگی در دختران و بعد از ۹ سالگی در پسران اتفاق می‌افتد.
در دوران بلوغ ماهیچه‌ها و استخوان‌ها به سرعت رشد می‌کنند. شکل و اندازه بدن تغییر می‌کند. فرد بارور و قادر به بچه‌دار شدن می‌شود.
علت بلوغ زودهنگام را اغلب نمی‌توان یافت. به ندرت، شرایط خاصی مانند عفونت، مشکلات هورمونی، تومورها، مشکلات مغزی یا صدمات ممکن است باعث بلوغ زودهنگام شود. درمان بلوغ زودرس معمولاً شامل داروهایی برای به تاخیر انداختن بلوغ است.