خلاقیت پلی برای یادگیری است. وقتی کودکی خلاق و کنجکاو است، می‌تواند برای مشکلاتی که با آن روبرو می‌شود پاسخ پیدا کند؛ مانند این که چگونه از سقوط از جای بلند جلوگیری کند. خلاقیت به کودک کمک می‌کند تا بعداً با شروع مدرسه به یک فرد متفکر، کنجکاو و با اعتماد به نفس تبدیل شود. یکی از مهم‌ترین راه‌هایی که کودک خردسال می‌تواند خلاقیت خود را تقویت کند، کار کردن با ابزار و وسایل هنری است. وقتی که او مداد رنگی را در دست می‌گیرد و مشغول کار با آن می‌شود، شما می‌توانید به مرور زمان ببینید که نوشتن و نقاشی کردن کودک به مرور تغییر می‌کند و با رشد او کنترل بیشتری نیز پیدا می‌کند و کارهای پیچیده‌تری را انجام می‌دهد.
برای کودکان خردسال، هنر و مهارت‌های نوشتن در ابتدا یکی هستند. در ابتدا، همه چیز برای کودک در مورد این است که بفهمد وسایل جالبی به نام مداد رنگی چه کاری می‌توانند انجام دهند. سپس کودک ارتباط بین دست خود را که مداد رنگی را در دست گرفته و خطی که در صفحه کشیده است را کشف می‌کند. او قدرت علت و معلول را تجربه می‌کند. تصور کنید که این موضوع چقدر باید برای او هیجان انگیز باشد. او اکنون می‌تواند یک تاثیر واقعی در جهان بگذارد. این مرحله از رشد کودک به رشد مهارت‌های تفکر او در کنار توانایی نگه داشتن اشیا در دست‌ها و انگشتانش کمک می‌کند. افزایش کنترل کودک بر روی ماهیچه‌های دستش به او این امکان را می‌دهد تا یک ماژیک یا قلم مو را مطابق با هدفی که در ذهن خود دارد، حرکت دهد.
مهارت‌های رشدی لازم برای آمادگی نوشتن یا پیش از نوشتن کودکان چیست؟
- قدرت دست و انگشتان: توانایی اعمال نیرو با استفاده از دست‌ها و انگشتان که قدرت عضلانی مناسب برای حرکت کنترل شده مداد را امکان پذیر می‌کند.
- تصور خط وسط: توانایی تصور خط خیالی از بینی یک فرد تا لگن او که بدن را به دو بخش چپ و راست تقسیم می‌کند.
- گرفتن مداد: نحوه نگه داشتن مداد، که امکان ایجاد حرکت مناسب مداد را فراهم می‌کند.
- هماهنگی چشم و دست: توانایی پردازش اطلاعات دریافتی از چشم‌ها برای کنترل، هدایت و حرکت دست‌ها در انجام کاری مانند نقاشی کشیدن و دست خط.
- استفاده از دو دست: استفاده از دو دست با هم در حالی که یک دست هدایت را بر عهده دارد. (مثلاً نگه داشتن و حرکت دادن مداد با دست غالب در حالی که دست دیگر با نگه داشتن کاغذ تحریر به آنکمک می‌کند).
- قدرت بالا تنه: استحکام و ثباتی که توسط شانه ایجاد می‌شود تا امکان حرکت کنترل شده دست را برای کنترل خوب مداد فراهم کند.
- استفاده از اشیا: توانایی استفاده ماهرانه از ابزار و وسایل هنری (از جمله نگه داشتن و حرکت دادن مداد و قیچی) و استفاده کنترل شده از وسایل روزمره (مانند مسواک، شانه، کارد و چنگال).
- ادراک بصری: توانایی مغز برای تفسیر و درک تصاویر دیده شده با چشم مانند حروف و اعداد.
- تسلط دست: استفاده مداوم از یک دست برای انجام کار، که اجازه می‌دهد مهارت‌های موجود بهبود پیدا کنند و رشد یابند.
- تقسیم دست: در حین نوشتن و نقاشی کردن کودک، از انگشت شست، اشاره و انگشت میانی برای کنترل ابزار استفاده می‌شود، انگشت چهارم و انگشت کوچک در کف دست قرار دارند تا انگشتان دیگر را حمایت کنند، اما در خود پروسه نوشتن و نقاشی شرکت ندارند.
برای هر کودک خردسال، چهار مرحله رشدی نوشتن و نقاشی کردن کودک وجود دارد که ممکن است هنگام رشد کودک، از ۱۵ ماهگی تا ۳ سالگی، پیشرفت آن را مشاهده کنید. توجه داشته باشید که جدول زمانی ذکر شده در این مقاله حدودی است. بنابراین ممکن است کودک سریع‌تر یا آهسته‌تر به این مهارت‌ها تسلط پیدا کند و مشکلی در رشد نیز نداشته باشد. رشد برای هر کودکی با سرعت یکسانی اتفاق نمی‌افتد؛ اما با فراهم کردن تجربیات مکرر و سرگرم کننده با انواع هنر و وسایل نوشتن، پیشرفت رو به جلوی کودک خود را در طول زمان مشاهده خواهید کرد.
مرحله ۱: خط خطی کردن بی هدف (۱۵ ماه تا ۲ سال و نیم)
این دوره زمانی است که کودکان خردسال تازه در حال کشف این هستند که حرکات دست آنها منجر به ایجاد خطوط و خط خطی‌هایی می شود که روی صفحه می‌بینند. این خط خطی‌ها معمولاً در نتیجه حرکات بزرگ از شانه، با نگه داشتن مداد رنگی یا ماژیک در مشت کودک ایجاد می‌شوند. مشارکت در کارهای هنری در همه سنین لذت بخش است. اما در این مرحله به خصوص در زندگی کودک، بسیاری از کودکان از بازخوردی که از حواس خود دریافت می‌کنند، لذت می‌برند: احساسی که نگه داشتن مداد رنگی در دست به او می‌دهد، بوی رنگ، نرم بودن خاک رس.
برای برخی دیگر از کودکان، این اطلاعات پردازش حسی ممکن است بیش از حد تحمل آنها باشد و به همین دلیل کودک از برخی فعالیت‌های هنری در این مرحله (مانند نقاشی با انگشت) لذت نبرد. در این صورت همانطور که کودک رشد می‌کند و می‌تواند اطلاعات پردازش حسی بیشتری را تحمل کند، می‌توانید به تدریج این نوع فعالیت‌های هنری را دوباره وارد برنامه ریزی او کنید.
مرحله ۲: خط خطی کردن کنترل شده (۲ سال تا ۳ سال)
همانطور که کودکان کنترل بهتری بر عضلات دست و انگشتان خود پیدا می‌کنند، خط خطی کردن آنها نیز شروع به تغییر کرده و کنترل بیشتری پیدا می‌کند. کودکان خردسال ممکن است علامت‌های تکراری را مدام روی صفحه نقاشی کنند: دایره‌های باز، خطوط مورب، منحنی، افقی یا عمودی. با گذشت زمان، کودک می‌تواند مداد رنگی یا ماژیک را بین انگشت شست و انگشت اشاره خود در دست بگیرد.
مرحله ۳: خطوط و الگوها (۲ سال و نیم تا ۳ و نیم سال)
در این مرحله کودکان می‌دانند که نوشتن از خطوط، منحنی‌ها و الگوهای تکراری تشکیل شده است. آنها سعی می‌کنند این را در نوشته‌های خود تقلید کنند. بنابراین با این که ممکن است کودک حروف واقعی را ننویسد، می‌توانید اجزای تشکیل دهنده حروف را در نقاشی او ببینید. این اجزا ممکن است شامل خطوط، نقاط و منحنی‌ها باشند. این یک زمان هیجان انگیز است؛ زیرا کودک خردسال در آن متوجه می شود که نقاشی او معنی را به سایر افراد منتقل می‌کند. به عنوان مثال، ممکن است چیزی را یادداشت کند و سپس به شما بگوید چه کلمه‌ای می گوید. این مرحله از رشد کودک، گام مهمی به سوی خواندن و نوشتن او در آینده است.
مرحله ۴: تصاویر اشیاء یا افراد (۳ سال تا ۵ سال)
بسیاری از بزرگسالان “تصاویر” را به عنوان تصویری از چیزی تصور می‌کنند. توانایی نگه داشتن یک تصویر در ذهن و سپس کشیدن آن روی صفحه، یک مهارت فکری است که رشد آن به مرور زمان اتفاق می‌افتد. در ابتدا، کودکان روی نقاشی‌ها و آثار هنری برنامه ریزی نشده خود اسم می‌گذارند. یعنی آنها ابتدا نقاشی را می‌کشند و سپس نقاشی خود را با افراد، حیوانات یا اشیایی که با آنها آشنا هستند نام گذاری می‌کنند. این به مروز زمان تغییر می‌کند.
به زودی خواهید دید که کودک شما به وضوح قبل از نقاشی کردن چیزی برای آن برنامه ریزی می‌کند. همچنین جزئیات بیشتری در خود نقاشی، کنترل بهتر در نحوه دست گرفتن مداد رنگی یا ماژیک توسط کودک و استفاده از رنگ‌های بیشتر را در نقاشی‌های او خواهید دید. چه چیز دیگری را باید در نظر داشته باشید؟ اولین تصاویر کودکان اغلب از دایره تشکیل می‌شود. بنابراین ممکن است یک خورشید (به شکل یک دایره نامنظم با تعداد زیادی خط هایی که به جای پرتوی آفتاب به بیرون کشیده می‌شوند) یا یک فرد (معمولاً دایره‌ای با مشخصات تقریباً قابل تشخیص انسانی) را در نقاشی‌های کودک خود ببینید.
زمانی که کودک شروع به کشیدن هدفمند نقاشی می‌کند، یعنی مهارت تفکر نمادین در او رشد یافته است. این نقطه عطف مهم در مهارت‌های تفکر کودک به این معنی است که کودک دیگر می‌فهمد که خطوط روی کاغذ می‌توانند نماد چیزی مانند یک خانه، گربه یا یک شخص باشند. در این مرحله کودک شروع به درک تفاوت بین نقاشی کردن و نوشتن نیز می‌کند. بنابراین ممکن است او را ببینید که نقاشی می‌کشد و سپس چند کلمه الکی زیر آن می‌نویسند تا آنچه را که کشیده است به صورت داستان تعریف کند. وقتی کودک با استفاده از هنر بتواند داستان خود را با شما به اشتراک بگذارد، همانطور که بزرگ می‌شود انگیزه بیشتری برای مهارت های نوشتن بیشتر و رشد مهارت‌های خود در آینده پیدا می‌کند.
مرحله ۵: نوشتن حروف و کلمات (۳ تا ۵ سال)
در این مرحله، چند سالی است که کودک شما تجربه مشاهده حروف دستی و چاپ را از خانواده و مدرسه داشته است و شروع به استفاده از حروف در نوشته‌های خود کرده. معمولاً کودکان با نوشتن حروف نام خود شروع به شناخت حروف و کلمات می‌کنند، زیرا این حروف برای آنها بیشتر آشناست. آنها همچنین با کپی کردن اشکال حروف آشنا، حروف الکی می‌سازند و اغلب تصور می‌کنند که حرف الکی آنها باید واقعی باشد. زیرا به نظر می‌رسد که مانند حروف دیگری است که دیده‌اند.
در این دوره، کودکان همچنین شروع به درک این نکته می‌کنند که برخی از کلمات از نمادهایی ساخته شده‌اند که کوتاه‌تر هستند و برخی کلمات از نمادهایی ساخته شده‌اند که طولانی تر هستند. در نتیجه خط خطی آنها به تدریج تغییر می‌کند و به جای یک رشته طولانی از حروف یا اشکال حروف مانند، نوشته کودک دارای الگوهای کوتاه و بلند می‌شود که شبیه کلمات یا جمله است. اگر چه این حروف و کلمات احتمالاً از نظر دستوری صحیح نیستند، اما مهم نیست. این نقطه عطف مهم به این معنی است که کودک شما شروع به درک این کرده است که متن و چاپ دارای معنی هستند.
چگونه هنر و مهارت‌های نوشتن کودک را تشویق کنیم؟
نیازی به دستورالعمل نیست
اجازه دهید خود کودک آزمایش و کشف کند. خلاقیت به معنی داشتن قدرت ابراز وجود به روش خود می‌باشد و این استقلال همان چیزی است که یک کودک خردسال در حال رشد به دنبال آن است تا احساس اعتماد به نفس، شایستگی و باهوش بودن کند. با نشستن در نزدیکی کودک، مشاهده نوشتن و نقاشی کردن کودک و لذت بردن از خلاقیت فرزندتان، تمام راهنمایی‌هایی که او نیاز دارد را فراهم می‌کنید.
به فرآیند توجه کنید، نه به نتیجه
به عنوان والدین، ما اغلب تمایل داریم که موفقیت‌های کودکان را تعریف کنیم: “این تصویر چیست؟ یک خانه؟ عالیه!” و گاهی اوقات ما به این واقعیت که درختان باید سبز باشند و نه بنفش، زیادی توجه می‌کنیم. اما کودکان زمانی بیش‌ترین یادگیری را دارند که ما خیلی روی چیزی که می‌کشند تمرکز نکنیم، بلکه به چیزی که درباره نقاشی خودشان فکر می‌کنند توجه داشته باشیم.
چند لحظه را به تماشای نقاشی‌ها و کارهای هنری کودک خود اختصاص دهید و نظرات روبرو را به او بدهید: “به خطوطی که می‌کشی نگاه کن، تعداد آنها چقدر زیاد است!” یا “این نقاشی واقعا جالب است. این رنگ‌ها به من احساس شادی می‌دهند.” یا “می‌بینم که واقعاً سخت روی نقاشی خود کار می‌کنی.” یا فقط: “در مورد نقاشیت صحبت کن.” سپس ببینید آیا کودک شما علاقه مند به صحبت بیشتر است در مورد نقاشی خود است یا خیر.
با نزدیک شدن کودک به ۳ سالگی، انواع مواد هنری را برای او تهیه کنید
به کودک خود اجازه دهید با مواد مختلف از جمله توپ‌های پنبه ای، قلمو، اسفنج و رشته‌های سیمی نقاشی کنند. به کودک خود مداد رنگی و مداد شمعی بدهید تا آن را روی سطح طرح دار (مانند سکه) بمالد. به همراه یکدیگر بیرون روی پیاده رو با گچ نقاشی کنید. بگذارید ببیند چگونه آب رنگ گچ را تغییر می‌دهد. رنگ پودری یا اکریل را به شن بازی کودک اضافه کنید. یا با افزودن قطرات رنگ خوراکی قابل شستشو به آب، بعد جدیدی به آب بازی اضافه کنید. به او نشان دهید که وقتی دو رنگ مختلف را در آب با هم مخلوط می‌کنیم، چه اتفاقی می‌افتد.
به کودک یاد بدهید از هنر برای ابراز احساسات شدید استفاده کند
آیا کودک عصبانی است؟ مقداری خمیر بازی به او بدهید یا ماژیک و کاغذ را روبروی او بچینید و به او پیشنهاد دهید که یک نقاشی بسیار بسیار عصبانی بکشد. گاهی اوقات فعالیت‌های خلاقانه می‌توانند به کودکان کمک کنند تا احساسات شدید خود را بیان کنند. این کار به کودک یاد می‌دهد که برخی از احساسات آنقدر شدید هستند که نمی‌تواند آنها را با کلمات ابراز کند.
تلاش های کودک برای نوشتن را تشویق کنید
اگر کودک ادای نوشتن در آورد، چیزی را خط خطی کرد و سپس آنچه را که الکی نوشته به شما گفت، آن را جدی بگیرید. بگذارید فهرست خرید خط خطی خود را به سوپرمارکت ببرد یا نامه الکی خود را برای مادربزرگش پست کند. تنها این گونه است که کودکان می‌آموزند که کلمات قدرتمند و معنادار هستند.
نقاشی و نوشتن کودک خود را به نمایش بگذارید
با این کار است که کودک می‌فهمد کارش ارزشمند و مهم است. نوشتن و نقاشی کردن کودک و فعالیت‌های خلاقانه به او کمک می‌کنند تا یاد بگیرد که چگونه مسائل خود را حل کند، راه حل بدهد، علت و معلول اعمال خود را کشف کند و نسبت به انتخاب‌هایی که می کند، احساس اطمینان داشته باشد. تجارب هنری به کودکان کمک می‌کنند تا استقلال خود را در چارچوب خاصی بیشتر کنند و به آنها این فرصت را می‌دهند تا ایده‌های خود را بر روی کاغذ یا به اشکال دیگر ابراز کنند. مهم‌تر از همه، بیان خلاقانه به کودکان اجازه می‌دهد تا از جادوی تخیلات خود، یعنی بچه بودن بیش‌ترین بهره را ببرند.