گروه خونی برای توصیف وجود یا عدم وجود پروتئینی خاص در سلول‌های خونی استفاده می‌شود. حال اگر مادر و جنین در حال رشد، ناسازگاری خونی مادر و جنین (ناسازگاری RH) داشته باشند، این امر می‌تواند در نوزاد منجر به بیماری زردی در نوزاد شود و همین امر عامل خطری برای فلج مغزی به خصوص برای جنین باشد.در ادامه به بررسی دقیق‌تر این نوع از ناسازگاری خونی می‌پردازیم.
بررسی گروه‌های خونی مادر و نوزاد پس از تولد و احتمال ناسازگاری RH در دوران بارداری آسان است. درمان‌های پیشگیرانه می‌تواند خطر ناسازگاری را کاهش دهد. درحالی که عدم درمان ناسازگاری می‌تواند به جنین یا نوزاد آسیب رساند.
گروه بندی خون
گروه خونی ویژگی‌های سلول‌های خونی در یک فرد خاص را توصیف می‌کند. به طور خاص، این نوع، انواع پروتئین‌ها یا کمبود پروتئین‌هایی را که فرد روی گلبولهای قرمز خون خود دارد را نشان می‌دهد. خون به صورت ABO و همچنین با فاکتور RH تایپ می‌شود. گروه خونی ABO ممکن است A، B، AB یا O باشد.
دو پروتئین وجود دارد که به عنوان آنتی ژن شناخته شده و با A و B نشان داده می‌شوند. فردی با گروه خونی A دارای آنتی ژن A بر روی گلبولهای قرمز خون خود است. گروه خونی B به آنتی ژن‌های B اشاره دارد، AB یعنی سلول‌های خونی هر دو نوع آنتی ژن دارند و O به این معنی است که هیچ آنتی ژنی روی سلول‌های خونی وجود ندارد.
گروه خونی Rh مثبت یا منفی است که به صورت Rh+ یا Rh- نوشته می‌شود. مثبت به این معنی است که خون فرد دارای پروتئین Rh است و منفی به معنای عدم وجود پروتئین است. وقتی ABO و Rh با هم توصیف می‌شوند، هشت گروه خونی مختلف وجود دارد: A+، A-، B+، B-، AB+، AB-، O+ و O-. به عبارت دیگر، هر کسی از هر نوع، از ABO و Rh، یکی دارد.
گروه خونی شما از والدین شما می‌آید. شما یک ژن از مادر و یکی از پدرتان برای ABO و Rh دریافت می‌کنید و این ترکیب گروه خونی شما را تعیین می‌کند. در حالی که چهار گزینه برای ABO وجود دارد، تنها دو گزینه برای Rh وجود دارد و مثبت غالب است.
اگر یک ژن Rh مثبت از یکی از والدین دریافت کنید و از دیگری منفی، بدن شما پروتئین Rh را تولید می‌کند و شما Rh+ در نظر گرفته می شوید. اکثر مردم Rh+ هستند.
ناسازگاری Rh یا ناسازگاری خون مادر و جنین چیست؟
اگر مادر Rh و جنین Rh+ باشد، ناسازگاری Rh یا ناسازگاری خونی مادر و جنین در دوران بارداری رخ می‌دهد. این مسئله مشکل ساز است، زیرا بدن مادر پروتئین Rh را نمی‌شناسد و آن را به عنوان یک ماده خارجی در نظر می‌گیرد. این مشکل به این دلیل رخ می‌دهد که پروتئین‌های گروه خونی، آنتی ژن‌هایی هستند که آنتی بادی‌های سیستم ایمنی را جذب می‌کنند.
اگر یک آنتی ژن خارجی در جریان خون وجود داشته باشد، سیستم ایمنی آنتی بادی‌هایی ایجاد می‌کند که به آنتی ژن‌ها متصل می‌شوند و سیگنال حمله به آنها را نشان می‌دهند.
آنتی‌بادی‌های مادر در جنین گردش می‌کنند تا به زنده ماندن جنین کمک کنند. در حالی که سیستم ایمنی رشد می‌کند، اما وقتی ناسازگاری گروه خونی وجود دارد، آن آنتی‌بادی‌ها ممکن است حمله کنند. گلبولهای خون جنین نیز ممکن است به درون گردش خون مادر راه یافته و باعث حمله به سلول‌های خونی شود.
این مشکل چندان رایج نیست زیرا اکثر افراد Rh+ هستند. با این حال، در حدود ۱۳ درصد از زنان باردار، این خطر وجود دارد که بارداری منجر به ناسازگاری Rh شود. این موارد بارداری‌هایی هستند که در آنها مادر Rh- است و پدر یا Rh+ یا وضعیت Rh او ناشناخته است.
ناسازگاری Rh بین مادر و جنین می‌تواند باعث ایجاد شرایطی به نام بیماری همولیتیک نوزاد شود. تخمین زده می‌شود که بیماری Rh در ۲ مورد از هر ۱۰۰۰۰۰ تولد در ایالات متحده رخ می‌دهد.
بیشتر بخوانید: آمپول روگام چیست؟
ناسازگاری ABO
همچنین ممکن است در ناسازگاری خونی مادر و جنین، گروه خونی ABO داشته باشند که می‌تواند باعث بیماری همولیتیک نوزاد شود. با این حال، این ناسازگاری معمولاً پیامدهای جدی‌تری دارد. ناسازگاری گروه خونی ABO زمانی اتفاق می‌افتد که مادر از نوع O و نوزاد A، B یا AB باشد.
مانند ناسازگاری Rh، این بدان معنی است که سیستم ایمنی مادر آنتی ژن‌های A یا B را تشخیص نمی‌دهد و آنها را به عنوان مواد خارجی که باعث پاسخ ایمنی و حمله می‌شوند، می‌بیند.
بیماری همولیتیک نوزادان
بیماری همولیتیک نوزاد یا HDN با تخریب گلبولهای قرمز جنین یا نوزاد مشخص می‌شود. ناسازگاری خونی مادر و جنین می‌تواند باعث ایجاد HDN بسیار جدی شود، در حالی که ناسازگاری ABO معمولاً بسیار کمتر است. هنگامی که این بیماری توسط پروتئین‌های Rh تحریک می‌شود، می‌تواند زندگی کودک را تهدید کند.
شایع ترین علامت HDN در نوزادان، زردی در ۲۴ ساعت اول زندگی است. زردی می‌تواند شدید باشد، به ویژه زمانی که ناشی از ناسازگاری Rh باشد و ممکن است باعث یک نوع خاصی از آسیب مغزی شده که می‌تواند منجر به فلج مغزی شود.
کرنیکتروس و فلج مغزی و زردی ناشی از ناسازگاری خونی
ناسازگاری خونی مادر و جنین می‌تواند باعث عوارض مختلفی از جمله کم خونی و زردی شود. برای ناسازگاری ABO، اثرات معمولا خفیف هستند و با گذشت زمان از بین می‌روند، اما با ناسازگاری Rh، عواقب آن می‌تواند بسیار جدی باشد.
نوزاد ممکن است با زردی شدید متولد شود که مشخصه آن تجمع ماده‌ای به نام بیلی روبین است. این تجمع همان چیزی است که باعث زردی مشخصه پوست و سفیدی چشم می‌شود.
بیلی روبین محصول تجزیه گلبولهای قرمز است. به طور معمول، کبد بیلی روبین را پردازش می‌کند و آن را به روده می‌فرستد. در یک نوزاد مبتلا به HDN، کبد ممکن است نتواند بیلی روبین را تصفیه کند. در نتیجه تجمع جدی بیلی روبین منجر به زردی شدید در کودک می‌شود. عواقب این عارضه می‌تواند جدی بوده و شامل نوعی آسیب مغزی به نام کرن ایکتروس باشد.
کرنیکتروس زمانی رخ می‌دهد که سطح بیلی روبین آنقدر بالا باشد که این ماده به مغز حرکت کند. نوزاد مبتلا به یرقان شدید ممکن است بی‌حالی باشد و ممکن است به سختی بیدار شود که هر دو نشانه آسیب احتمالی مغز هستند.
علائم دیگر این عارضه شامل شل شدن عضلات و یا سفتی آنها در پشت و گردن نوزاد، گریه مداوم نوزاد، تب و تشنج باشد. معمولاً برای درمان کرن ایکتروس آن از نور درمانی استفاده می‌شود.
نور آبی به پوست نفوذ می‌کند و بیلی روبین را تجزیه می‌کند. بسته به میزان آسیب ناشی از زردی به مغز، این وضعیت ممکن است باعث فلج مغزی شود.
درباره زردی نوزاد بیشتر بخوانید.
پیشگیری و درمان HDN، زردی و آسیب مغزی
اگر ناسازگاری خونی مادر و جنین تشخیص داده شود، می‌توان اقدامات پیشگیرانه برای جلوگیری از HDN انجام داد. می‌توان پروتئین‌هایی را به مادر تزریق کرد که از تولید آنتی بادی‌هایی که به گلبولهای قرمز نوزادش حمله می‌کند جلوگیری کند.
پیشگیری همیشه بهترین است، اما اگر خیلی دیر شده باشد و مادر قبلاً آنتی‌بادی‌هایی علیه نوزادش تولید کرده باشد، برای کمک به ایمن نگه داشتن نوزاد باید به طور مرتب تحت نظر باشد. اگر نوزاد در خطر باشد، پزشک می‌تواند برای اطمینان از داشتن گلبولهای قرمز کافی، تزریق خون انجام دهد، اگرچه امروزه به ندرت با مراقبت‌های دوران بارداری به آن نیاز است.
اگر نوزاد با زردی شدید متولد شود، معمولاً برای درمان آن از نور درمانی (فوتوتراپی) استفاده می‌شود. برخی از نوزادان نیاز به تزریق خون ویژه‌ای به نام تعویض خون یا انتقال ایمونوگلوبولین وریدی دارند.
HDN و سایر عوارض ناسازگاری Rh یا ناسازگاری خونی مادر و جنین، از جمله فلج مغزی، امروزه کاملا قابل پیشگیری و درمان هستند. با مراقبت‌های پزشکی خوب و غربالگری برای گروه‌های خونی، هیچ دلیلی وجود ندارد که نوزاد در معرض خطر ابتلا به زردی شدید و آسیب مغزی قرار گیرد.
سخن آخر
گروه خونی برای توصیف پروتئین یا عدم وجود پروتئین در سلول‌های خونی استفاده می‌شود. حال اگر مادر و جنین در حال رشد، ناسازگاری خونی مادر و جنین داشته باشند، این امر می‌تواند در نوزاد منجر به بیماری زردی شود و همین امر عامل خطری برای فلج مغزی به خصوص برای جنین باشد. بررسی گروه‌های خونی مادر و نوزاد قبل از تولد و احتمال ناسازگاری Rh در دوران بارداری آسان است. درمان‌های پیشگیرانه می‌تواند خطر ناسازگاری را کاهش دهد. با مراقبت‌های پزشکی خوب و غربالگری برای گروه‌های خونی، هیچ دلیلی وجود ندارد که نوزاد در معرض خطر ابتلا به زردی شدید و آسیب مغزی قرار گیرد.