تب روماتیسمی در کودکان – علل، تشخیص و درمان

تب روماتیسمی یک بیماری شدید است که معمولاً کودکان ۵ تا ۱۵ ساله را مبتلا می‌‌کند. این بیماری معمولاً پس از یک مورد خاص از گلودرد ایجاد می‌‌شود و می‌‌تواند بر سلامت قلب کودک تأثیر بگذارد و محدود به سن خاصی نیست. می‌‌تواند افراد جوانتر و بزرگسالان را نیز تحت تاثیر قرار دهد. این بیماری خودایمنی که به عنوان تب روماتیسمی حاد در کودکان نیز شناخته می‌‌شود، زمانی رخ می‌‌دهد که سیستم ایمنی فرد به عفونت مخملک یا عفونت گلودرد استرپتوکوکی درمان نشده پاسخ منفی می‌‌دهد. برای دانستن بیشتر در مورد تب روماتیسمی گلودرد استرپتوکوکی، با پینو بیبی همراه باشید تا علل، علائم، تشخیص و پیشگیری از این بیماری حاد را بررسی کنیم.

تب روماتیسمی چیست؟

تب روماتیسمی یک بیماری التهابی است که معمولاً در اثر درمان نادرست هر بیماری ناشی از باکتری استرپتوکوک (گروه A استرپتوکوک یا GAS) مانند عفونت گلو یا پوست ایجاد می‌‌شود. اساساً این واکنش بیش از حد سیستم ایمنی به عفونت درمان نشده مخملک یا عفونت گلودرد استرپتوکوکی است که توسط استرپتوکوک گروه A ایجاد می‌‌شود. طی ۱۰ تا ۲۱ روز پس از عفونت اولیه ایجاد می‌‌شود و مفاصل، پوست، قلب و حتی مغز را تحت تاثیر قرار می‌‌دهد.

آیا تب روماتیسمی مسری است؟

خیر، تب روماتیسمی مسری نیست، حتی اگر باکتری استرپتوکوک مسری باشد که باعث عفونت گلودرد استرپتوکوکی و مخملک می‌‌شود. این به این دلیل است که تب روماتیسمی واکنش سیستم ایمنی به باکتری‌های بدن است.

علل تب روماتیسمی در کودکان

یکی از دلایل اصلی تب روماتیسمی در کودکان، بروز عفونت ناشی از باکتری استرپتوکوک (استرپتوکوک گروه A)، مانند مخملک، زرد زخم، سلولیت و گلودرد استرپتوکوکی است. در حالی که باکتری‌ها باعث ایجاد تب روماتیسمی نمی‌شوند، یک پاسخ خود ایمنی را در بدن ایجاد می‌‌کنند که به آن تب روماتیسمی می‌‌گویند. بدن سلول‌ها یا بافت‌های خود را در سیستم عصبی مرکزی، قلب، مفاصل و پوست هدف قرار می‌‌دهد. این به دلیل تقلید مولکولی بین جزء باکتریایی (پروتئین M باکتری که شایع‌ترین است) و سلول‌های بافت انسانی (در قلب، مفاصل، مغز و غیره) است. برخی مطالعات ارتباط بین عوامل ژنتیکی و بروز این تب را نشان داده‌اند.

چه کسانی در معرض خطر تب روماتیسمی هستند؟

این تب بیشتر کودکان بین سنین ۵ تا ۱۵ سال را مبتلا می‌‌کند. بزرگترین عوامل خطر برای تب روماتیسمی گلودرد استرپتوکوکی و عفونت است که باعث درد و التهاب در گلو می‌‌شود. بنابراین، اگر فردی به طور مکرر عفونت گلودرد استرپتوکوکی و عفونت استرپتوکوکی درمان نشده داشته باشد یا سابقه خانوادگی تب روماتیسمی داشته باشد، در معرض خطر بالای ابتلا به این بیماری خودایمنی است. سایر بیماری‌ها ‌عبارت هستند از پیودرما، که عفونت پوست توسط باکتری است.

علائم تب روماتیسمی در کودکان

تشخیص علائم تب روماتیسمی در کودکان دشوار است زیرا در طول دوره بیماری تغییر می‌‌کند. بسته به بیماری فردی، تمام علائم یا فقط تعداد کمی از آنها مشاهده می‌‌شود. برخی از این علائم ‌عبارت هستند از:

• تب بیش از ۳۸.۳۳ درجه سانتی‌گرد – اگر کودک شما تب مداوم با دمای بیش از ۱۰۱ درجه فارنهایت دارد، می‌‌تواند نشانه‌ای از بیماری باشد. توصیه می‌‌شود در صورتی که تب بیش از یک بعد از ظهر یا حداکثر یک روز ادامه داشت، فوراً به دنبال کمک پزشکی باشید.
• گلودرد با یا بدون غدد لنفاوی متورم – تب روماتیسمی معمولاً با گلودرد همراه است. تب روماتیسمی می‌‌تواند شامل تورم غدد لنفاوی نیز باشد. با این حال، گلودرد به تنهایی نشانه این بیماری نیست و باید با تب بالا و حداقل یک علامت دیگر همراه باشد.
• سردرد – سردرد خفیف تا شدید همراه با تب می‌‌تواند نشان دهنده تب روماتیسمی باشد. بروز سردرد اما همیشگی و قطعی نیست.
• حالت تهوع – در حالی که این علامت را می‌‌توان با یک بیماری معده اشتباه گرفت، اگر همراه با گلودرد باشد، باید کودک خود را از حیث ابتلا به تب روماتیسمی آزمایش کنید.
• استفراغ – در مدتی که منتظر ملاقات با پزشک هستید، حتماً آبرسانی خوراکی انجام دهید.
• خونریزی بینی – این علامت خیلی شایع نیست و به ندرت رخ می‌‌دهد.
• درد در مفاصل – درد در مفاصل، به ویژه زانو، آرنج، مچ دست و مچ پا، با خاصیت مشخصی که از یک نقطه به نقطه دیگر بدن مهاجرت می‌‌کند.
• برجستگی‌های زیر پوست – که به آن ندول‌های زیر جلدی نیز گفته می‌‌شود، این برجستگی‌ها معمولاً بدون درد هستند.
• درد در قفسه سینه – درد در ناحیه قفسه سینه معمولاً نشان می‌‌دهد که قلب تحت تأثیر تب قرار گرفته است، اگر چه بروز درد در ناحیه قفسه سینه نادر است.
• سوفل قلب – اغلب یک یا چند دریچه قلب تحت تأثیر تب روماتیسمی قرار می‌‌گیرند و می‌‌توانند باعث آریتمی یا سوفل قلبی شوند.
• خستگی – خستگی نتیجه تمام دردهای مفاصل و سایر دردهای بدن است.
• حرکات تند و سریع – که به عنوان رقاصک (کره سیدنهام  و آتتوزیس) نامیده می‌‌شود، این حرکات غیر قابل کنترل هستند و موجب حرکتی پرشی و غیرارادی به ویژه در شانه‌ها و مفاصل خاصره‌ای – رانی و صورت می‌شوند. 
• رفتار غیرمعمول – رفتاری مانند خندیدن یا گریه کردن در لحظات نامناسب که معمولاً به دلیل رسیدن تب به سر ایجاد می‌‌شود.
• بثورات – ضایعات سرپیژین با مراکز رنگ پریده که خارش ندارند اغلب می‌‌توانند ایجاد شوند.

تشخیص تب روماتیسمی در کودکان

هنگامی که کودک خود را نزد پزشک اطفال می‌‌برید، اولین چیزی که او خواهد پرسید سابقه پزشکی کودک شما است. پزشک ‌هم چنین بررسی می‌‌کند که آیا فرزند شما اخیراً گلودرد استرپتوکوکی داشته است یا خیر و یک معاینه فیزیکی انجام می‌‌دهد که شامل موارد زیر است:

• به دنبال بثورات روی بدن هست که مانند برجستگی‌های سخت زیر پوست احساس می‌‌شود.
• برای بررسی هر گونه ناهنجاری به صدای قلب گوش می‌دهد.
• برای بررسی سیستم عصبی چند تست حرکتی انجام می‌دهد.
• التهاب مفاصل را بررسی می‌کند.
• ممکن است آزمایش خون تجویز کند تا ببیند آیا عفونت استرپتوکوکی وجود دارد یا خیر.
• برای بررسی هر گونه ناهنجاری در قلب، نوار قلب و اکوکاردیوگرام تجویز می‌کند.

پزشکان برای تشخیص تب روماتیسمی از معیارهای جونز پیروی می‌‌کنند. برای تشخیص، دو معیار اصلی یا یک معیار اصلی و دو معیار جزئی و شواهد آزمایشگاهی عفونت استرپتوکوک گروه A مورد نیاز است. برخی از این علائم قبلاً در بالا آورده شده است، اما در اینجا یک مدل جدولی به عنوان مرجع ارائه شده است.

شواهد قبلی عفونت استرپتوکوک گروه A (GAS) ‌عبارت هستند از:

• ابتلا به تب مخملک اخیر
• کشت مثبت گلو برای استرپتوکوک گروه A
• تست سریع گلو برای استرپتوکوک گروه A مثبت است.
• افزایش تیتر آنتی بادی ضد استرپتوکوک

خطرات و عوارض تب روماتیسمی

تب روماتیسمی می‌‌تواند برای مدت طولانی، تا چند ماه ادامه داشته باشد و در صورت عدم نظارت دقیق، می‌‌تواند چندین اثر طولانی مدت داشته باشد. این عوارض ‌عبارت هستند از:

• بیماری روماتیسمی قلبی
• باریک شدن دریچه قلب
• نشتی در دریچه قلب که باعث می‌‌شود خون در جهت اشتباه جریان یابد
• التهاب ماهیچه‌های قلب که باعث ضعیف شدن عضلات قلب می‌‌شود
• ضربان قلب نامنظم
• نارسایی قلبی
• کره سیدنهام که منجر به حرکات تند و غیر قابل کنترل عضله می‌‌شود

درمان تب روماتیسمی در کودکان

برنامه درمانی برای تب روماتیسمی عمدتاً شامل مبارزه با عفونت باکتریایی استرپتوکوک و مدیریت علائم است.

۱. آنتی بیوتیک‌ها

برای مبارزه با عفونت‌ها آنتی بیوتیک تجویز می‌‌شود. دوره مصرف دارو معمولاً ۵ الی ۱۰ روز است. پزشک شما ‌هم چنین آنتی بیوتیک‌های پیشگیرانه طولانی مدت را به منظور اطمینان از عدم تکرار مجدد عفونت توصیه می‌‌کند. این می‌‌تواند پنج تا ده سال طول بکشد.

۲. ضد التهاب

یکی از علائم اصلی تب روماتیسمی التهاب قسمت‌های مختلف بدن است. متخصص اطفال کودک شما را تحت درمان ضد التهابی قرار می‌‌دهد.

۳. داروهای ضد تشنج

اگر کودک شما حرکات غیرقابل کنترل و پرش را تجربه می‌‌کند، پزشک داروهای ضد تشنج را برای کنترل حرکات تجویز می‌‌کند.

۴. استراحت در رختخواب

استراحت در بستر ممکن است در مراحل اولیه ضروری باشد، به خصوص اگر قلب به طور عمده درگیر باشد. اما نیازی به استراحت طولانی مدت نیست و کودک می‌‌تواند طبق اجازه پزشک تمام فعالیت‌ها را از سر بگیرد.

۵. آسپرین

مصرف رقیق‌کننده‌های خون طولانی‌مدت به شکل آسپرین نیز می‌تواند بخشی از درمان باشد. این کار برای اطمینان از این است که جریان خون از طریق دریچه‌های آسیب دیده در قلب، لخته نمی‌شود و رگ‌های خونی کوچک در اندام‌هایی مانند مغز، کلیه‌ها و غیره را مسدود نمی‌کند.

آیا تب روماتیسمی برگشت پذیر است؟

شانس ابتلای فرزند شما به تب دوباره در سه سال اول ابتلا به آن برای اولین بار، به ویژه اگر شرایط زندگی بد با قرار گرفتن در معرض سویه‌های بیماری‌زای استرپتوکوک گروه A (GAS) و عدم دسترسی پزشکی باشد، بالاتر است. اما با گذشت زمان، با بزرگتر شدن فرزندتان، احتمال عود آن کاهش می‌‌یابد. هنگامی که فرزند شما ۲۱ ساله شود، پزشک ممکن است بسته به شرایط آن زمان، درمان آنتی بیوتیکی را به طور کامل متوقف کند یا برای تمام عمر ادامه دهد. مدت زمان معمولاً ۵ الی ۱۰ سال بسته به شدت بیماری است.

پیشگیری از تب روماتیسمی در کودکان

تنها راه برای جلوگیری از تب روماتیسمی در کودک شما این است که اطمینان حاصل کنید که هر گونه بروز گلودرد استرپتوکوکی به طور کامل و سریع درمان می‌‌شود. مطمئن شوید که کودک شما مراقبت‌های پزشکی کافی را دریافت کرده و برای تعیین این که آیا عفونت به طور کامل از بین رفته است یا خیر، ملاقات‌های بعدی را با پزشک کودک خود برنامه ریزی کنید. ‌هم چنین باید مطمئن شوید که کل دوره داروها مصرف شده است.

به منظور جلوگیری از بروز گلودرد استرپتوکوکی، کارهایی که می‌‌توانید انجام دهید این است:

• اهمیت پوشاندن دهان و بینی هنگام عطسه یا سرفه را به کودک خود آموزش دهید. تب روماتیسمی مسری نیست اما گلودرد استرپتوکوکی مسری است.
• برای عطسه یا پاک کردن مخاط بینی یکبار از دستمال کاغذی استفاده کنید و سپس دور بیندازید. از دستمال کاغذی دو بار استفاده نکنید. پس از آن دست‌های خود را بشویید.
• به کودک خود بیاموزید که مرتب دست‌های خود را بشوید، به خصوص قبل و بعد از غذا خوردن.
• اگر فرزند شما بیمار است، او را به مدرسه نفرستید و اجازه ندهید فرزندتان بازی کند یا با سایر کودکان بیمار ارتباط برقرار کند.
• اطمینان حاصل کنید که وسایل کودک بیمارتان با دیگران به اشتراک گذاشته نشود مگر این که شسته و استریل شده باشد.
• برای تب مخملک مسری و عفونت گلودرد استرپتوکوکی فوراً درمان پزشکی انجام دهید.
• دوره آنتی بیوتیک‌های تجویز شده توسط پزشک را برای عفونت گلودرد استرپتوکوکی یا مخملک به پایان برسانید.

چه زمانی به پزشک مراجعه کنیم؟

اگر مشکوک هستید که فرزندتان هر یک از علائم زیر را دارد، وقت خود را تلف نکنید و فوراً توسط متخصص پزشکی تشخیص دهید:

• گلودرد که بیش از ۳ روز طول می‌‌کشد
• از دست دادن اشتها، به خصوص اگر بلع دشوار باشد
• غدد لنفاوی متورم در گردن
• بثورات قرمز مانند کاغذ سنباده
• تب
• لوزه‌های متورم، قرمز یا خالدار
• سردرد

سوالات متداول

۱. خطر ابتلا به بیماری روماتیسمی قلبی برای چه کسانی است؟

طبق گفته‌های جانز‌هاپکینز، کودکانی که اغلب به عفونت‌های گلودرد استرپتوکوکی مبتلا می‌شوند که به طور مؤثر درمان نمی‌شوند، در معرض خطر ابتلا به تب روماتیسمی و ‌هم چنین بیماری روماتیسمی قلبی هستند.

۲. آیا بزرگسالان می‌‌توانند به تب روماتیسمی مبتلا شوند؟

اگر چه نادر است، اما احتمال کمی ابتلا بزرگسالان به تب روماتیسمی وجود دارد.

۳. چگونه می‌‌توانم به فرزندم که مبتلا به تب روماتیسمی است کمک کنم؟

احتمال بازگشت مجدد تب روماتیسمی حداقل تا سه سال پس از اولین عفونت باقی می‌‌ماند که با گذشت زمان و افزایش سن کاهش می‌‌یابد. دوره آنتی بیوتیک‌ها هر ماه ادامه می‌‌یابد تا احتمال ابتلای مجدد به این بیماری کاهش یابد. در ۱۸ سالگی، ممکن است درمان آنتی بیوتیکی متوقف شود، یا اگر عفونت ادامه یابد، درمان نیز ممکن است ادامه یابد. پیگیری دقیق با پزشک کودک شما مورد نیاز است.

سخن آخر

تب روماتیسمی می‌‌تواند پیامدهای شدیدی بر سلامت بدن کودک شما داشته باشد. اطمینان یافتن از این که فرزند شما به اندازه کافی مراقبت‌های پزشکی دریافت می‌‌کند، کلید مدیریت این بیماری است. برای جلوگیری از عفونت باکتری استرپتوکوک که پیش ساز بیماری است، نکات اساسی بهداشتی را رعایت کنید.