بایدها و نبایدهای استفاده از کرم‌ها، پمادها و لوسیون‌ها طی دوران بارداری
بیشتر زنان باردار به این موضوع اشراف دارند که خوردن و آشامیدن برخی داروها برای جنین خطرناک است. اما به این موضوع دقت نکرده‌اند که برخی مواد ممکن است از طریق پوست جذب شوند و می‌توانند سلامت رویان را به خطر بیندازد. مواد موجود در کرم‌ها، ژل‌ها و لوسیون‌ها جذب پوستی دارند و می‌توانند از طریق پوست به سیستم گردش خون رسیده و در نهایت جنین را تحت تاثیر قرار دهند. لذا در استفاده از هر کرم، پماد یا ژل در دوران بارداری باید دقت شود و قبل از مصرف باید حتماً با پزشک مشورت شود. بسیاری از زنان در سراسر جهان روزانه از کرم و لوسیون استفاده می‌کنند اما بیشتر این زنان به ترکیبات موجود در این محصولات مراقبتی پوست دقت نکرده‌اند و از عوارض احتمالی این مواد در بدن خود و یا جنینی که در رحم مادر است بی‌اطلاع هستند. پیشتر در مقالات گوناگون در مورد استفاده از لوازم آرایشی در دوران بارداری، استفاده از عطر و ادکلن، لاک، تتو کردن و ریزش مو در دوران باردرای توضیحاتی خدمت شما خواننده محترم ارائه شد در این مقاله قصد درایم به صورت تخصصی مصرف داروهای پوستی در دوران حاملگی را مورد بررسی قرار دهیم.
مصرف داروهای پوستی در بارداری
مثل هر عضویی از بدن مراقبت و سلامت پوست هم در دوران حاملگی حائز اهمیت است. از نظر روانشناسی ظاهر مرتب و آراسته در روحیه فرد اثرات شگرفی می‌گذارد و اعتماد به نفس فرد را بالا می‌برد. بخشی از این ظاهر آراسته، به پوست و سلامت آن باز می‌گردد.
در زمان حاملگی به خاطر تغییرات هورونی شگرفی که در بدن زنان رخ می‌دهد مشکلات مو و پوست بیشتر نمود پیدا می‌کنند. سلامت پوست و مو در هر دوره‌ای از زندگی حائز اهمیت است. زیرا پوست سالم اولین سد دفاعی بدن در برابر عوامل بیماری‌زا محسوب می‌شود. بنابراین در زمان حاملگی نه تنها از لحاظ ظاهری بلکه به خاطر سلامت زن باردار، حفظ و نگهداری پوست و تلاش برای سلامت آن از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است. البته باید به این نکته توجه کرد که خلقت انسان جوری برنامه‌ریزی شده است که بسیاری از مشکلات پوستی بعد از انجام زایمان به تدریج بهبود می‌یابد و نیازی به درمان ندارند. میزان بهبود عوارض زایمان؛ به شرایط جسمی مادر پیش از بارداری، حین بارداری و مراقبت‌های تغذیه‌ای پس از وضع حمل بستگی دارد. اما به هر جهت برخی عوارض ماندگارتر هستند. رسیدگی به این عوارض در زمان بارداری به بهبود سریع‌تر عوارض پس از زایمان کمک می‌کند.
آن‌چه مراقبت از پوست و مو را برای یک زن باردار سخت و مشکل می‌کند و چالشی برای او محسوب می‌شود عدم آگاهی او از عوارض و پیامدهای داروهایی پوستی است. زیرا گاه این داروها بر سلامت جنین اثرگذار خواهند بود. بنابراین آگاهی از مشکلات پوست و مو مادر، و داروهای مجاز برای بهبود شرایط پوست و مو در دوران بارداری از اهمیت بالایی برخوردار است.
شایع‌ترین مشکل پوستی در دوران حاملگی
ترک‌های پوستی یا استریا: بروز ترک‌های پوستی بهخصوص در ناحیه شکم و زیر آن از مهمترین و شایع‌ترین مشکلات پوستی است که یک زن باردار آن را تجربه می‌کند. دلیل ایجاد ترک‌ها کشیدگی پوست شکم است که هر چه جنین بزرگ‌تر می‌شود این ترک‌ها نیز بیشتر می‌شوند. دومین عامل گسترش ترک‌ها میزان خشکی و کم شدن انعطاف پدیری پوست زائو می‌باشد. خطوط و ترک‌های حاصل شده ابتدا به رنگ ارغوانی است که کم کم به رنگ سفید در می‌‌آیند.
راه‌کار پیشگیری از بروز ترک حاملگی
مسلماً داشتن یک پوست با رطوبت کافی و انعطاف پذیر باعث می‌شود تا میزان و عمق، گسترش این ترک‌ها کمتر باشد. لذا راهکارهای پیشنهادی در این زمینه می‌تواند کمک کننده باشد.
استحمام در یک وان پر از کف با مواد مرطوب کننده و چرب جهت آبرسانی بیشتر به پوست (مقاله مربوط به استفاده از وان در دوران بارداری را مطالعه بفرمایید).
بعد از استحمام حتماً بدن را با را با روغن‌های طبیعی نظیر روغن بادام چرب کنید. بهتر است این کار دوبار در طی روز انجام شود. (پوست سالم و ایده‌آل به رطوبت؛ اسیدیته، چربی نرمال نیاز دارد).
حفظ تناسب اندام و وزن نیز از کشیدگی بیش از اندازه پوست شکم زائو جلوگیری می‌کند زیرا کشیدگی بیشتر در نهایت موجب ترک خوردگی پوست بیشتر می‌شود. البته این بدان معنا نیست که زن باردار از میزان خوراک خود کم کند تا مبادا چاق شود بلکه تغذیه سالم و اجتناب از خوردن غذاهای چرب و فست فود، نوشیدنی‌های شیرین یکی از مواردی است که مانع چاقی کاذب در زائو می‌شود.
علاوه بر این، در این دوران باید از فعالیت‌هایی که باعث کشیده شدن بیش از حد پوست شکم می‌شود، اجتناب کرد.
درمان ترک‌ها بعد از وضع حمل با لیزر نیز امکان پذیر است البته درمان لیزری تا زمانی که هنوز رنگ ترک‌ها ارغوانی باشد جهت رفع ترک موثر است. با گذشت زمان که ترک‌ها به سمت سفید شدن پیش می‌روند درمان سخت‌تر می‌شود و می‌توان گفت درمان قطعی برای رفع این ترک‌ها وجود ندارد. در این مرحله با کمک لیزر فرکشنال یا RF سوزنی یا برخی لیزرهای لایه‌بردار می‌توان شکاف و ترک‌های پوستی را بهبود بخشید. گر چه گاهاً ترک‌ها به طور کامل از بین نمی‌روند.
خارش شکم: بروز ضایعات خارش‌دار روی شکم در بارداری یکی دیگر از عوارض پوستی در بانوان حامله است. اگرچه این عارضه پس از وضع حمل خود به خود برطرف می‌شود، گاه تحمل ضایعات خارشی در طول دوران حاملگی برای برخی مادران سخت و دشوار است. اکثر این ضایعات خارشی موضعی هستند و زنان باردار به دنبال راهی برای کاهش آن‌ها می‌باشند. جهت کنترل این خارش‌ها استحمام روزانه و شستشو با شوینده‌های ملایم بدون مواد معطر، جلوگیری از تعریق و استفاده از کرم‌های نرم‌کننده حاوی اوره تا حدی کمک کننده هستند.
بروز جوش در حاملگی: از بین مشکلات پوستی اصولاً بیشتر افراد درصدد اقدام عاجل برای درمان جوش و آکنه هستند. جوش‌های صورت در زمان حاملگی نیز یکی از این چالش‌ها برای اکثر بانوان است. ایجاد این جوشها با توجه به تغییرات هورمونی در دوران بارداری اجنتاب‌ناپذیر است. به خصوص که این جوشها بیشتر در ناحیه صورت بروز می‌یابند. رعایت رژیم غذایی برای پیشگیری از بروز این جوشها از اهمیت ویژه برخودار است. البته استفاده از رژیم‌های مناسب غذایی باید به صورتی باشد که به رشد و پرورش طبیعی رویان آسیبی وارد نشود. این جوشها چون حاصل تغییرات هورمونی هستند صرفاً با تغذیه رفع نمی‌شوند زیرا تغییرات هورمونی برای زن باردار اجتناب‌ناپذیر است. درمان دارویی باید زیر نظر پزشک متخصص پوست صورت بگیرد و لازم است تا بانوی باردار، پزشک را از شرایط حاملگی خود مطلع سازد زیرا استفاده از برخی داروهای موضعی در دوران بارداری برای جنین مضر است. با کمک ماسک‌های طبیعی ساخته شده از میوه‌ها نیز می‌توان تا حدودی مانع ازدیاد این جوشها شد. درمان قطعی باید بعد از وضع حمل صورت بگیرد.
لک‌های پوستی بارداری: از گذشته قرار گفتن در برابر نور خورشید برای بهره بردن از ویتامینD، یک روش مطلوب و سودمند برای استفاده از این منبع پرانرژی و رایگان بوده و هست. اما استفاده از آفتاب در مورد زنان باردار به دلیل سطح بالای استروژن در این دوران احتمال بروز لک‌های پوستی که معمولاً قهوه‌ای هستند را افزایش می‌دهد. این لکه‌ها معمولاً پایدار هستند. احتمال بروز لکههای قهوه‌ای در زنانی که پوست تیره دارند بیشتر است زیرا رنگدانه‌های پوستی بیشتری در سلول‌های پوستی آن‌ها مشاهده می‌شود. در مورد زنان آبستن بهتر است در ساعات گرم روز کمتر در معرض نور خورشید قرار بگیرند. چنان‌چه بانوان باردار در منطقه‌ای با آب و هوایی آفتابی و گرم زندگی می‌کنند باید نقاطی از بدن که پوست در تماس با نور خورشید است را با کرم ضد آفتاب بپوشانند. تا کمتر به لک‌های پوستی دچار شوند.
ریزش مو: ریزش مو از جمله مشکلات پوستی است که بیشتر پس از وضع حمل شایع است. ریزش موی ناشی از شوک زایمان است که این عارضه نیز معمولاً خود به خود بعد از مدتی متوقف شده و مجدد رشد مو آغاز می‌شود. بهتر است زنان باردار موهای خود را کوتاه کند هم مراقبت از آن برای مادر آسان‌تر است و هم استرس ناشی از ریزش مو در حالتی که مو کوتاه است کمتر است. استفاده از محلول‌های موضعی جهت قطع ریزش مو توصیه می‌گردد. مصرف مولتی ویتامین‌ها نیز در دوران شیردهی می‌تواند میزان ریزش مو را کاهش دهد.
واریس در بارداری: یکی از اتفاقاتی که احتمال بروز آن در دوران بارداری زیاد است، بروز رگ‌های واریسی در اندام‌های تحتانی است که مهمترین دلیل آن فشاری است که از ناحیه شکم به عروق وریدی در اندام‌های تحتانی زن باردار وارد می‌شود. رگ‌های واریسی علاوه بر مشکلاتی که در سیستم انتقال خون در بدن زائو ایجاد می‌کنند، با طاهر رگ‌های بیرون زده و آبی رنگ خود در زیر پوست، ظاهر نازیبای را برای زن به وجود می‌آورند. استفاده از جوراب‌های واریس جهت پیشگیری از بروز این مشکل در زنان باردار کمک کننده است. این جوراب‌ها به راحتی در داروخانه‌ها قابل دسترس هستند. اگر رگ‌های واریسی در طول دوران حاملگی ایجاد شد، پس از وضع حمل نیز می‌توان اقدام به درمان این رگ‌ها نمود. رگ‌های واریسی اگر سطحی و کوچک باشند بعد از وضع حمل به کمک لیزر قابل درمان هستند و اگر عمیق باشند بعد از وضع حمل به کمک جراحی و سوزاندن عروق می‌توان این مشکلات را درمان کرد.
مصرف چه داروهای پوستی در دوران بارداری ممنوع است؟
پمادها که از نوع تماسی هستند، غالباً قادر هستند از سطح پوست عبور کنند، لذا وارد بدن و دستگاه گردش خون می‌شوند. بنابراین این مواد از طریق جریان خون مادر به جفت می‌رسند. این مواد نهایتاً از جفت عبور کرده به جنین می‌رسند. بنابراین بسیاری از این داروها ممکن است مشکلات جنینی و نهایت سقط جنین را سبب شوند.
- ایزوترتینوئین در بارداری: از داروی ایزوترتینوئین به عنوان جوان‌کننده سلولی و کاهندهی اثرات مضر تشعشعات آفتاب استفاده می‌شود نوعی دارو لایه بردار پوست است. در مدت حاملگی نباید از پمادهایی که برای درمان جای آکنه و لایه‌برداری پوست به کار می‌روند استفاده کرد. اثرات این داروها باعث اختلال در رشد رویان می‌شوند.
- رتینوئید در بارداری: رتینوئید نوعی ویتامین A محسوب می‌شود. ویتامین A و مشتقات این ویتامین در درمان بسیاری از مشکلات پوستی به کار گرفته می‌شوند. رتینوئید با افزایش تقسیمات سلول‌های پوستی باعث سرعت بخشیدن به تولید لایه‌های جدید و حفاظتی پوست می‌شود در نتیجه به جوان سازی و کاهش چروک‌های پوست کمک می‌کند. تولید سلول یا بهتر بگویم تشکیل لایه جدید پوستی باعث جوان سازی پوست می‌شود. اغلب پمادهای درمان کننده جوش حاوی ماده رتینوئید یا مشتقات آن با نام‌های دیگر رتینول، رتینیل، رتینوئیک اسید و رتینیل پالمیتات هستند. مصرف این داروها به صورت خوراکی و موضعی در زمان حاملگی به دلیل عوارض و ناهنجاری‌هایی که ممکن است برای جنین داشته باشند، ممنوع می‌باشد. پژوهش‌ها حاکی از آن است که استفاده از مقادیر زیاد ویتامین A در دوران بارداری سبب آسیب به رویان می‌شود.
- بتاهیدروکسی اسید در بارداری: اکثر پمادها و کرم‌های پوست حاوی مواد لایه بردار هستند زیرا سلول‌های پوستی عمر کوتاهی دارند و پوست مرتب در حال تولید سلول‌های جدید است و مسلماً برداشتن سلول‌های مرده از سطح پوست باعث نمایان شدن لایه پوست زیرین می‌شود. برخی کرم‌های لایه‌بردار پوست حاوی بتاهیدروکسی اسید است. این ماده به بهبود لکههای قرمز و جای جوش کمک کند. بتاهیدروکسی اسید تأثیر فوق‌العاده‌ای در درمان این لکه‌ها دارد اما زنان آبستن منع استفاده دارند. برخی مطالعات و پژوهش‌ها در بررسی نقص‌های نوزادی مصرف مقدار زیاد بتاهیدروکسی اسید در دوران حاملگی را نشان می‌دهد.
- اسید سالیسیلیک در بارداری: اسید سالیسیلیک ماده‌ای از دسته آسپرین‌ها است. این ماده هم مثل رتینوئید یک دارو جهت پیلینگ (لایه بردار) است. بیشتر در ساختار پمادهای ضد جوش و لوسیون‌های جوان‌کننده پوست و حتی مواد آرایشی استفاده می‌شود. استفاده از محصولاتی که حاوی اسید سالیسیلیک است در سه ماهه نخست بارداری ممنوع است. مصرف و استعمال نوع خوراکی اسید سالیسیلیک در دوران بارداری اصلاً توصیه نمی‌گردد.
- تتراسایکلین در بارداری: تقریباً همه تتراسایکلین را به عنوان یک چرک‌‌خشک‌کن (آنتی‌بیوتیک) می‌شناسند. برخی متخصصان پوست برای بهبود جوش از این ماده استفاده می‌کند. اما به دلیل خطرات آن برای جنین، مصرف آن در بارداری ممنوع است. مصرف این دارو بهخصوص از هفته پانزدهم بارداری ممنوع است.
- هیدروکینون در بارداری: هیدروکینون برای بهبود لکه و ماسک حاملگی (ملاسما: لکههای رنگی و بزرگ ناحیه صورت) به کار می‌رود. متاسفانه با هر بار استفاده دارو میزان زیادی از آن جذب بدن می‌شود البته هنوز مطالعاتی مبنی بر خطرات این ماده بر جنین انجام نشده است. ولی به دلیل جذب فوق‌العاده‌اش بهتر است که در دوران آبستنی مصرف نشود.
- بنزوئیل پراکسید در بارداری: اثرات این ماده هنوز در بارداری و تاثیراتش بر جنین مشخص نشده است. با این که میزان جذب بنزوئیل پراکسید بسیار اندک است و در پوست تجزیه شده و از طریق ادرار دفع می‌شود اما بهتر است که در دوران حاملگی مصرف نشود حداقل تا زمانی که پژوهش‌ها در مورد این دارو تکمیل شود.
- محصولات حاوی ترکیبات سویا: برخی از زنان آبستن در دوران بارداری به دنبال مصرف کرم‌ها و یا داروهای با منشا گیاهی هستند. ترکیبات گیاهی که حاوی سویا هستند نمونه‌ای از این کرم‌ها هستند. ترکیبات سویا جهت فرم‌دهی، حجم‌دهندگی و ضدچروکیدگی استفاده می‌شوند. داروهای حاوی سویا اثرات استروژنی دارند که همین عاملی جهت تشدید لکههای تیره (قهوه‌ای رنگ) با نام ملاسما یا کلوآسما می‌شود. احتمالاً مصرف ترکیبات حاوی سویا بر جنین اثر منفی نداشته باشد.
- سایر داروهای ممنوعه بارداری: مصرف سایر داروهای پوستی مانند اسپیرونولاکتون، داکسی‌سایکلین، مینوسیکلین، فلوئورواوراسیل در زمان حاملگی خطرناک است و باید از مصرف آن‌ها در این دوران پرهیز کرد. باید این نکته را خاطر نشان کنیم که مصرف برخی داروها در تمام مدت بارداری و برخی تنها در سه ماهه اول و برخی بعد از ۷ ماهگی ممنوع هستند. لذا سر خود و بدون تجویز پزشک دارویی مصرف نکنید.
مصرف چه داروهای پوستی در دوران بارداری مجاز است؟
- اریترومایسین در بارداری: پژوهش‌های صورت گرفته بر اریترومایسین نشان می‌دهد که مصرف خوراکی این دارو در دوران حاملگی برای جنین خطرناک نیست.
- کلیندامایسین در بارداری: به جز سه ماهه اول بارداری مصرف داروهای خوراکی و مالیدنی کلیندامایسین در دوران بارداری برای رویان عوارضی ندارد.
- آلفا هیدروکسی اسید در بارداری: بیشتر داروهای مصرفی برای جوش و محافظت‌کننده از پوست حاوی ماده آلفا هیدروکسی اسید هستند که استفاده از آن در حاملگی منع مصرف ندارد.
- گلیکولیک اسید در بارداری: این ماده جذب بسیار محدود پوستی دارد به همین خاطر بیشتر پزشکان استعمال آن را در دوران حاملگی مجاز می‌دانند و مانعی در استفاده از این دارو در زمان حاملگی نیست.
- سایر داروهای مجاز در بارداری: مصرف داروهای پوستی مجاز در دوران حاملگی عبارتند از مانند اسید اسموربیک (ویتامین C)، آزالائیک اسید، اسید لاکتیک، آزیترومایسین، آموکسی سیلین و پنی‌سیلین.
باید توجه کرد این داروها برای یک فرد نرمال بی‌خطر است و ممکن است زن باردار حساسیت و یا آلرژی خاصی داشته باشد و یا از بیماری خاصی رنج ببرد بهتر است قبل از مصرف هر دارویی با متخصص مشورت نمایید.
محصولات بی‌خطر برای پوست در بارداری
بعضی از محصولات آرایشی و بهداشتی نیز در دوران بارداری برای پوست بی‌خطر هستند و مواردی از منع مصرف این مواد در دوران حاملگی گزارش نشده است. برخی از این محصولات عبارتند از:
موبرها: لوسیون‌هایی که به صورت شیمیایی موهای زاید را از بین می‌برد یا باعث کاهش حجم مو می‌شوند از دسته مواد بی‌خطر در دوران بارداری هستند. اگر زن باردار حساسیت پوستی نداشته باشد مصرف این موبرها اشکالی ندارد. البته برای اطمینان از عدم حساسیت زائو، باید مقداری از کرم در جایی مثل پاها تست شود، اگر بعد از گذشت ۲۴ ساعت مشکلی ایجاد نشد با آسودگی می‌توان از این موبرها استفاده نمود.
ضد آفتاب‌ها: کرم‌های ضد آفتاب از محصولات متداول آرایشی و بهداشتی هستند که بیشتر مردم از آن استفاده می‌کنند. این کرم‌ها نه تنها در زمان بارداری برای زن باردار مشکلی ایجاد نمی‌کند بلکه اگر زائو نگران بروز لکههای پوستی باشد بهتر از در زمان قرارگیری در نور خورشید بخش‌های مهم مثل صورت و دست‌ها را با کرم ضد آفتاب بپوشاند تا از بروز لکههای بیشتر در این نقاط جلوگیری کند. مقدار نفو ذترکیبات موجود در کرم‌های ضد آفتاب در پوست بسیار ناچیز است و جای نگرانی ندارد. کرم‌های ضد آفتاب حاوی دی‌اکسید تیتانیوم یا زینک اکساید هستند این ضد آفتاب‌ها که با وجود قدرتمند بودن به پوست نفوذ نمی‌کند. البته بهتر است زنان باردار بین ساعت‌های ۱۰ صبح تا ۴ بعدازظهر کمتر در محیط آفتابی قرار بگیرند از وسایلی مانند چتر؛ کلاه نقابدار، عینک آفتابی استفاده کنند تا کمتر پوست‌شان در معرض نور خورشید قرار بگیرد و کمتر دچار ضایعات آفتاب سوختگی شوند.
من از محصولی که اسید سالیسیلیک داشت استفاده کرده بودم به صورت سه چهار بار در ماه دوم بارداری هستم آیا مشکلی ایجاد میکنه؟!