به مرور زمان که نوزادان رشد می‌کنند و بزرگ‌تر می‌شوند، برای دریافت مواد معدنی ضروری برای رشد و تکامل خود به غذای جامد نیاز دارند. این مواد ضروری شامل آهن، روی و سایر مواد معدنی مشابه می‌باشند. نوزادان در ۶ ماه اول زندگی، از آهن ذخیره شده در بدن خود از زمانی که در رحم قرار داشته‌اند استفاده می‌کنند. آن‌ها همچنین مقداری آهن را از شیر مادر یا شیر خشک دریافت می‌کنند. اما ذخایر آهن نوزادان با رشد آن‌ها کاهش می‌یابد. به همین دلیل نوزادان از حدود ۶ ماهگی، باید شروع به خوردن غذای جامد کنند. غذای جامد نوزاد همینطور برای کمک به یادگیری غذا خوردن نوزادان موثر است و طعم و بافت‌های جدید غذاهای متنوع را به آن‌ها معرفی می‌کند، باعث رشد و تکامل دندان‌ها و فک نوزادان می‌شود و مهارت‌های دیگری را در آن‌ها ایجاد می‌کند که بعداً برای رشد زبان به آن‌ها نیاز خواهند داشت.
نشانه‌هایی که زمان شروع غذای جامد نوزاد فرا رسیده است
علائم و نشانه‌هایی که کودک شما برای خوردن غذای جامد آماده است، عبارتند از:
- نوزاد کنترل خوبی بر سر و گردن خود دارد و با کمک شما می‌تواند عمودی بنشیند.
- به غذای جامد علاقه و توجه نشان می‌دهد. به عنوان مثال، نوزاد به غذایی که در بشقاب شما است، نگاه می‌کند.
- نوزاد برای برداشتن غذای شما دست دراز می‌کند.
- وقتی با قاشق به نوزاد غذا می‌دهید، دهان خود را باز می‌کند.
- وقتی نوزاد می‌بیند شما غذایش را آماده می‌کنید، هیجان زده می‌شود.
- نوزاد در حالی که روی صندلی کودک نشسته‌اند، به سمت شما خم می‌شود.
اکثر نوزادان در حدود ۶ ماهگی شروع به نشان دادن این علائم و نشانه‌ها از خود می‌کنند. البته ممکن است این نشانه‌ها در نوزادان مختلف، متفاوت باشند.
لطفا توجه داشته باشید که توصیه می‌شود پیش از ۴ ماهگی، غذای جامد به نوزاد خود ندهید. حتی اگر برخی از نوزادان علائم گفته شده را از سنین پایین‌تر از خود نشان دهند و گرسنه به نظر می‌رسند، همچنان شیر مادر یا شیر خشک به نوزاد خود بدهید. این معمولاً تمام چیزی است که نوزادان تا حدود ۶ ماهگی به آن نیاز دارند. برعکس، اگر کودک شما نزدیک به ۷ ماهگی خود می‌باشد و هنوز غذای جامد را شروع نکرده است، بهتر است از متخصص بهداشت کودک و خانواده یا پزشک اطفال صحبت کنید و از او در این مورد راهنمایی بگیرید.
چه زمانی غذای جامد نوزاد را شروع کنیم؟
در حدود ۶ ماهگی نوزاد، کودک شما همچنان بیش‌تر تغذیه خود را از شیر مادر یا شیر خشک دریافت می‌کند. در این سن اگر نوزاد شما نشانه‌های آمادگی برای شروع غذای جامد نوزاد را از خود نشان می‌دهد، بهتر است هم غذاهای جامد و هم شیر مادر یا شیر خشک مصرف کند.
پس از شروع این فرآیند، بهترین حالت این است که سه وعده غذای جامد نوزاد را همراه با تغذیه با شیر مادر یا شیر خشک تا حداقل ۱۲ ماهگی نوزاد ادامه دهید.
بهترین ساعات روز برای غذای جامد نوزاد
در دادن غذای جامد نوزاد، برای اولین بار بهتر است زمانی که شما و کودکتان خوشحال و آرام هستید غذای جامد را به او بدهید. این فرآیند اغلب پس از تغذیه با شیر مادر یا شیر خشک انجام می‌شود. پس از خوردن شیر مادر یا شیر خشک، نوزاد شما همچنان در شکم خود جا برای چشیدن طعم غذاهای جدید و امتحان غذای جامد خواهد داشت. اما اگر نوزاد قبل از خوردن غذای جامد واقعا گرسنه باشند، فقط شیر مادر یا شیر خشکی را می‌خواهد که می‌داند گرسنگی آن‌ها را برطرف می‌کند. با گذشت زمان، متوجه خواهید شد که چه زمانی کودک شما گرسنه است یا سیر، علاقه‌ای به خوردن غذای جامد دارد یا ندارد و خسته است یا سرحال. نشانه‌هایی که کودک شما به خوردن غذای جامد علاقه‌ای ندارد، عبارتند از:
- هنگام دادن غذای جامد به نوزاد، سرش را برمی‌گرداند.
- از دست دادن علاقه یا پرت شدن شدن حواس کودک از غذای جامد
- نوزاد قاشق غذا را کنار می‌زند.
- دهانش را موقع غذا خوردن می‌بندد.
دقت داشته باشید که اشتهای کودک شما می‌تواند روز به روز متفاوت باشد.
چگونه غذای جامد نوزاد را به رژیم غذایی او وارد کنیم؟
برای شروع، یک بار در روز به نوزاد خود غذای جامد بدهید. کودک شما در ابتدا ممکن است فقط مقادیر کمی از غذاهای جامد را بچشد و غذای زیادی را نخورد. اما همینطور که کودک شما بزرگ‌تر می‌شود، می‌توانید مقدار غذای جامد او را بسته به اشتهای کودک و رفتارهایی که از خود نشان می‌دهد تنظیم کنید. ابتدا یک قاشق چای خوری از پوره سبزیجات، میوه‌ها یا غلات برنج را در حین شیر خوردن به نوزاد خود بدهید تا بچشد. نوزاد از حدود ۶ ماهگی می‌تواند مقدار کمی آب جوشیده خنک شده را از یک لیوان بخورد.
در حدود ۸ تا ۹ ماهگی نوزاد، سعی کنید غذای جامد را به عنوان بخشی از سه وعده اصلی صبحانه، ناهار و شام به کودک خود بدهید.
از ۹ ماهگی به بعد می‌توانید سعی کنید ابتدا غذای جامد و سپس شیر مادر یا شیر خشک را به کودک خود بدهید. این کار به کودک شما اجازه می‌دهد تا حدود ۱۲ ماهگی به مرور به غذای جامد عادت کند. توصیه می‌شود که شیر مادر یا شیر خشک را تا سال اول زندگی کودک در حالی که غذای جامد را نیز می‌چشد، از رژیم غذایی کودک حذف نکنید و ادامه دهید.
چه نوع غذایی را برای شروع به نوزاد بدهیم؟
از حدود ۶ ماهگی کودک شما، اولین غذاهای جامد نوزاد لازم است حاوی آهن باشند. مواد غذایی که دارای آهن هستند و می‌توانید برای شروع در غذای جامد نوزاد از آن‌ها استفاده کنید، عبارتند از:
- غلات غنی از آهن مثل غلات گندم، برنج یا جو
- گوشت
- طیور
- ماهی
- پنیر سویا (توفو) پخته شده
- حبوبات شامل عدس، لوبیا، یا نخود
طبق دستورالعمل‌های غذایی کودکان، می‌توانید هر وعده غذایی که حاوی آهن باشد را به هر ترتیب و با سرعتی که مناسب کودک، خانواده و زمینه‌های فرهنگی شما می‌باشد، به نوزاد خود بدهید. اولین غذاهای کودک شما می‌تواند به شکل پوره صاف، له شده یا کوبیده شده با توده‌های نرم باشد. از بین ۵ گروه غذایی، یکی را برای دادن به نوزاد خود انتخاب کنید تا مزه آن را بچشد.
سبزیجات و حبوبات
شما می‌توانید سبزیجات زیر را ابتدا به شکل پخته و پوره شده به نوزاد خود بدهید:
- کدو حلوایی
- سیب زمینی شیرین
- هویج
- سیب زمینی
- نخود فرنگی
- کلم بروکلی
- گل کلم
- کدو سبز
به مرور زمان کم‌تر آن‌ها را پوره کنید تا بافت سبزیجات کمی مشخص شود. سپس بعد از مدتی، سبزیجات را به شکل پخته شده به کودک بدهید و آن را پوره نکنید.
میوه‌ها
شما می‌توانید میوه‌های زیر را به شکل له شده و پوره شده به کودک خود بدهید:
- سیب
- گلابی
- هلو
- زرد آلو
- انواع توت‌ها
همچنین ممکن است کودک شما مزه موز له شده رسیده را دوست داشته باشد و از امتحان آن استقبال کند.
به تدریج تکه‌های کوچک موز، هلو و سیب خام رنده شده را بپزید و به کودک خود بدهید تا آن را بچشد و با طعم آن‌ها آشنا شود. ولی از دادن تکه‌های بزرگ سیب خام به کودک خود خودداری کنید. این میوه به صورت خام و تکه شده سفت است و خطر خفگی برای نوزاد وجود دارد.
غلات و فرنی غلات
برای شروع به کودک خود فرنی غلات غنی شده مخصوص نوزادان (مثلاً غلات برنج) بدهید. سپس به سراغ جو دو سر پخته شده، بیسکویت صبحانه سبوس دار یا فرنی غلات که غلیظ و مناسب نوزادان است، بروید. از اضافه کردن شکر یا عسل به غلات کودک بپرهیزید و به فرنی غلات نیز شکلات یا شکر اضافه نکنید.
گوشت، ماهی، مرغ، تخم مرغ، حبوبات، توفو
همیشه لازم است زمانی که شروع به دادن غذای جامد نوزاد می‌کنید، گوشت، ماهی، تخم مرغ، حبوبات و پنیر سویا (توفو) پوره شوند. بعد از این که کودک شما به پوره آن‌ها عادت کرد و به راحتی آن‌ها را خورد، می‌توانید مواد زیر را به صورت تکه شده و به اندازه یک لقمه کوچک به او بدهید:
- جوجه
- گوشت چرخ کرده
- ماهی تازه یا کنسرو شده (بدون ادویه و روغن زیاد)
- توفوی له شده
- حبوبات له شده
- تخم مرغ آب پز شده یا له شده
لازم است توجه داشته باشید که نباید به این مواد غذایی نمک اضافه کنید. همچنین از مصرف گوشت‌های فرآوری شده نیز برای کودک خود اجتناب کنید؛ زیرا این گوشت‌ها نمک زیادی دارند.
شیر، پنیر، ماست
شیر خشک نیاز است فقط تا ۱۲ ماهگی کودک شما استفاده شود. پس از این سن می‌توانید مقدار کمی شیر گاو را به غذاهایی مانند فرنی اضافه کنید و به کودک خود بدهید. البته لازم به ذکر است که تغذیه با شیر مادر تا سن ۲ سالگی یا بیش‌تر نیز مفید است و توصیه می‌شود.
پنیر رنده شده در سبزیجات له شده گزینه مناسب و مفیدی برای غذای جامد نوزاد به شمار می‌رود. همچنین می‌توانید ماست بدون شکر را با میوه پوره شده برای طعم بیش‌تر ترکیب کنید و به کودک خود بدهید.
چه نوشیدنی‌هایی به کودک خود بدهیم؟
بعد از ۱۲ ماهگی کودک، شیر مادر، آب (آب لوله کشی تمیز یا آب بطری) و شیر پر چرب گاو لازم است اصلی‌ترین نوشیدنی‌هایی باشند که به کودک خود می‌دهید.
در مورد شیر مادر، به دلیل فواید آن، تا زمانی که شما و کودکتان دوست دارید و احساس راحتی می‌کنید به شیر دهی ادامه دهید. اما در مورد شیر خشک، بعد از ۱۲ ماهگی کودک خود، بهتر است شیر گاو معمولی پر چرب را جایگزین شیر خشک نمایید. زیرا در این سن کودک شما دیگر شیرخواره نیست و به محصولات شیر نوزاد نیازی ندارد. همچنین به جای شیشه شیر، به کودک خود یک فنجان یا لیوان مخصوص کودک برای نوشیدن مایعات بدهید. کودک یک ساله شما در این سن باید بتواند از فنجان کودک مخصوص کودکان خردسال برای نوشیدن مایعات استفاده کند.
از حدود ۱۲ ماهگی به بعد، در صورت تمایل می‌توانید شیر برنج و شیر جو دو سر (غنی شده با حداقل ۱۰۰ میلی گرم کلسیم/۱۰۰ میلی لیتر) را به کودک خود بدهید تا آن را امتحان کند. اما لازم است توجه داشته باشید که این نوشیدنی‌ها فاقد پروتئین و ویتامین B12 کافی برای کودک شما می‌باشند. بنابراین کودک شما لازم است مقدار مناسبی گوشت، مرغ، ماهی، تخم مرغ، ماست یا پنیر نیز مصرف کند تا موادی که از شیر گاو دریافت نمی‌کند، برای او جبران شود.
چقدر غذای جامد نوزاد به کودک خود بدهیم؟
کودک شما در زمان‌های مختلف با سرعت‌های متفاوتی رشد می‌کند. اشتهای او می‌تواند حتی در فاصله‌های زمانی کوتاه، در حد روز به روز، متفاوت از روزهای قبلی باشد.
کودکان نمی‌دانند دقیقاً باید چه غذاهایی بخورند؛ اما می‌دانند که لازم است از هر غذا چقدر بخورند. بنابراین غذاهای سالم و فرآوری نشده را برای کودک خود انتخاب کنید و به او بدهید تا ببینید کودک شما از هر غذا چقدر می‌خورد. وقتی نوزادان به اندازه کافی غذا خورده باشند، تمایل دارند از غذا دور شوند و علاقه خود را به آن از دست می‌دهند.
فینگر فودها
از ۹ تا ۱۲ ماهگی، بیش‌تر نوزادان فینگر فود را دوست دارند. زیرا فینگر فودها غذاهایی هستند که خود کودک می‌تواند آن را در دست بگیرد و نگه دارد. بعضی از کودکان نیز در این سن تمایل دارند قاشق خودشان را در دست نگه دارند. البته همه ما می‌دانیم که نتیجه این کار، ریختن غذا و به هم ریختگی محیط اطراف کودک خواهد بود! اما یاد گرفتن غذا خوردن توسط خود کودک مهم‌تر است و برای او مفید خواهد بود.
پس از ۱۲ ماهگی کودک، می‌توانید همان غذای سالمی را که برای خانواده خود آماده می‌کنید را به صورت فینگر فود به کودک خود بدهید؛ ولی بهتر است غذا را بدون ادویه برای کودک آماده کنید. کودک خود را تشویق کنید تا خودش غذایش را بخورد. همچنین اگر از فرآورده‌های گوشتی برای کودک خود استفاده نمی‌کنید، ممکن است کودک شما به مکمل ویتامین B12 نیاز داشته باشد. در این صورت توصیه می‌کنیم که این موضوع را با پزشک خود در میان بگذارید.
از چه غذاهایی برای نوزاد خود اجتناب کنیم؟
در فرآیند شروع غذای جامد نوزاد، لازم است از مصرف برخی از غذاها و نوشیدنی‌ها برای کودک خود خودداری کنید یا آن‌ها را در رژیم غذایی کودک محدود نمایید:
- قهوه و چای و نوشیدنی‌های گیاهی
- آب میوه
- عسل تا ۱۲ ماهگی (برای پیشگیری از بوتولیسم)
- غذاهای فراوری شده
- تخم مرغ خام یا نیمه پخته (باکتری‌های موجود در تخم مرغ خام می‌توانند برای نوزادان مضر باشند)
- نوشیدنی‌های شیرین شده با شکر
- شیرهای غیر پاستوریزه
مصرف شیرهای کم چرب در ۲ سال اول زندگی کودک توصیه نمی‌شود. شیر بز، شیر گوسفند، شیر سویا، شیر نارگیل و شیر بادام نیز لازم است بعد از سن ۲ سالگی کودک مصرف شوند. مگر این که پزشک آن‌ها را برای کودک شما توصیه کند. همچنین لازم است تا ۳ سالگی کودک خود از دادن مواد غذایی سفت و کوچک مانند آجیل و سبزیجات نپخته خودداری کنید. زیرا این مواد می‌تواند خطر خفگی برای کودک به همراه داشته باشد.