همان طور که همه ما می‌دانیم بینایی یکی از قوی‌ترین حواس پنجگانه انسان است و بیشتر اطلاعات از محیط پیرامون از طریق بینایی حاصل می‌شود. حس بینایی در انسان بر خلاف سایر حواس دیگر برای رسیدن به تکامل نهایی حداقل ۶ ماه تا ۸ ماه خارج از رحم و پس از تولد نیاز به رشد دارد. یعنی برای رسیدن به مرحله‌ای که نیاز داشته باشد تا اشیا را همان گونه که هست ببیند و درک کند حداقل ۶ تا ۸ ماه زمان نیاز دارد. در این مدت می‌توان با انجام یکسری از تمرینات به کودک کمک کرد تا حس بینایی او تقویت شود و اگر مشکلی نیز در بینایی او هست زودتر درمان شود گر چه درک مشکل بینایی در ۶ ماه اول زندگی کودک دشوار است. نکته مهم در روند تکامل بینایی کودک این است که در نهایت باید بین مهارت‌های حرکتی و بینایی کودک یک هماهنگی و تعامل مناسب ایجاد شود. با پینو بیبی همراه باشید تا بیشتر از دنیایی پیچیده این حس کودک و راهکارهای تقویت آن بدانید.
چگونه بینایی کودک خود را تقویت کنیم؟
رشد بینایی سالم بخش مهمی از رشد دوران کودکی است، زیرا امکان دستیابی به موقع تمام نقاط عطف رشد را فراهم میکند. سه سال اول زندگی هر کودکی بر بسیاری از دستاوردهای مهم او متمرکز خواهد شد. از جمله مهم‌ترین آنها، دید کودک است. در این مقاله پینو بیبی سعی دارد راهنمای چند راه آسان است که می‌توانید رشد بینایی کودک خود را تحریک کنید و مهارت‌های بینایی سالم و قوی را تشویق کنید.
رشد بینایی در ۴ ماه اول زندگی
نوزاد تا سه ماهگی دنیا را خاکستری (سیاه و سفید) می‌بیند و از بعد از آن دنیایی نوزادان رنگی می‌شود و گیرنده‌های عصبی مسئول تشخیص رنگ در بخش شبکیه چشم تکامل یافته‌اند و این زمانی است که کودک شروع به تعامل بیشتر با پیرامون خود میکند و میزان توجه او نیز به اطراف بیشتر می‌شود. در دوران نوزادی، مهارت‌های هماهنگی چشم، دست و درک عمقی کودک شما شروع به رشد میکند. کودک شما شروع به گرفتن اسباب‌بازی‌های حرکتی یا تشک‌بازی میکند و شروع به دنبال کردن اجسام متحرک با چشمان خود میکند. او هم‌چنین ممکن است در این مرحله شروع به لمس دستان خود و امتحان کردن دستان خود کند.
چگونه می‌توان در این مرحله به کودک (۴ ماهه) کمک کرد؟
- حس بینایی کودک را در ساعات خلوت و آرام تقویت کنید: یک چراغ شب خواب بگذارید و یا تعداد چراغ‌های اتاق کودک را کم کنید تا کودکتان را تشویق کنید که هنگام خوابیدن در گهواره‌اش در شب یا هنگام چرت زدن به اطراف نگاه کند، این اقدام مشاهده تصاویر و اشیاء مختلف را تسهیل کنید. با تغییر مکرر موقعیت کودک در گهواره و حتی موقعیت گهواره در اتاق، به کودک خود اجازه دهید قسمت‌های مختلف اتاقش را ببیند.
- تشویق جهت رسیدن به هدف یا موقعیت خاص: اسباب‌بازی‌های کودکتان را در نزدیکی دید و در دسترس او قرار دهید، آنها را حدود ۲۰ تا ۳۰ سانتی‌متری از صورت او دورتر کنید و او را تشویق کنید که به اسباب‌بازی‌هایش نگاه کند و به آنها برسد.
- از موبایل و تشک بازی استفاده کنید: یک موبایل را در بالا و یا بیرون تخت کودک خود آویزان کنید و یک انیمیشن کودکانه برای او پخش کنید یا هر روز چند دقیقه کودک خود را روی تشک بازی قرار دهید. این باعث تحریک بصری و تشویق به رسیدن می‌شود.
- به کودک خود بیاموزید که صدای شما را دنبال کند: همان طور که در اطراف اتاق راه می‌روید، با کودک خود صحبت کنید و تمایل او به جستجو را در او تحریک کنید، اجازه دهید او اتاق را اسکن کند و هر حرکت شما را دنبال نماید.
رشد بینایی بین ۴ تا ۸ ماهگی
در چند ماه آینده، کودک شما شروع به چرخیدن از این پهلو به پهلو دیگر میکند و با کنترل بیشتری از دست‌ها و پاهای خود استفاده میکند. هم‌چنین ممکن است متوجه افزایش توجه او نسبت به بطری شیر، غذا و دستان او شوید. توسعه مهارت‌های هماهنگی چشم و بدن و هم‌چنین حرکات هماهنگ چشم و توانایی‌های تمرکز او در این مرحله به رشد خود ادامه خواهد داد.
چگونه می‌توان در این کودک (۴ تا ۸ ماهگی) کمک کرد؟
- اسباب بازی‌هایی با بافت‌های مختلف انتخاب کنید. اسباب بازی‌هایی با اشکال و بافت‌های مختلف را به کودک خود بدهید تا در دست بگیرد و به آنها نگاه کند.
- فضای خزیدن را برای او فراهم کنید. کودک خود را تشویق کنید تا به اطراف بخزد و محیط خود را کاوش کند، البته به شرطی که این فضا ایمن و ضد کودک باشد. این کار مهارت‌های هماهنگی چشم و دست او را تقویت میکند.
- با کودک بازی کنید. کودک شما عاشق تعامل با شما است، مخصوصاً زمانی که یک بازی سرگرم کننده «دالی موشه» در دستور کار است.
اگر مشکوک به حرکات و چرخش چشم فرزندتان هستید، با یک چشم پزشک تماس بگیرید تا هر گونه عارضه ممکن را در اسرع وقت تشخیص داده و درمان کند.
رشد بینایی بین ۸ تا ۱۲ ماهگی
این مرحله از رشد هم برای نوزادان و هم برای والدین هیجان انگیز است. در طی چند ماه آینده، کودک شما می‌خزد و خودش را بالا می‌کشد و به زودی در اتاق نشیمن شما می‌چرخد در حالی که در ابتدا به مبل یا میز عسلی چسبیده است. از نظر بصری، چشمان کودک شما در حال حاضر هماهنگ‌تر است و باید به عنوان یک تیم به خوبی کار کنند. او هم‌چنین مهارت‌های درک عمق قوی‌تری دارد که به او اجازه می‌دهد فاصله‌ها را با دقت بیشتری قضاوت کند و با توانایی بهتر در پرتاب کردن آنها با دقت بیشتر، اسباب‌بازی‌هایش را بهتر درک کند. ممکن است متوجه شوید که کودک شما حتی شروع به جستجوی اسباب‌بازی‌های میکند که اکنون آن را رها کرده است، زیرا ذهنیت او اکنون بالغ‌تر شده است.
چگونه می‌توان در این مرحله به کودک (۸ تا ۱۲ ماهگی) کمک کرد؟
- اجازه دهید فرزندتان بخزد. در حالی که بیشتر والدین (معمولاً با دوربین) منتظر لحظه‌ای هستند که فرزندشان اولین قدم خود را برمی‌دارد، مهم است که کودک خود را تشویق کنید تا زمانی که واقعاً آماده راه رفتن شود، بخزد و به اندازه کافی عضلات بدنش را تقویت کند. به عبارت دیگر، وقتی کودک در مرحله خزیدن است عجله نداشته باشید تا او به سرعت به مرحله راه رفتن برسد. خزیدن برای رشد مهارت‌های هماهنگی چشم، دست، پا و بدن ضروری است.
- اسباب بازی‌هایی که روی هم چیده می‌شوند، بخرید. نوزادان عاشق این هستند که بلوک‌ها، لگوها، فنجان‌ها و هر چیز دیگری را که به دستشان می‌رسد روی هم بچینند و سپس با تماشای فروریختن برج‌هایشان از خوشحالی جیغ بکشند. این اسباب بازی‌ها برای تحریک مهارت‌های هماهنگی چشم و دست به شدت توصیه می‌شوند.
- زمان بازی را تشویق کنید. در طول زمان بازی، اسباب‌بازی‌ها و اشیایی را که او می‌تواند در دست بگیرد و همزمان به آنها نگاه کند، در اختیارش قرار بدهید. کتاب‌ها راهی عالی برای معرفی رنگ‌ها، اشیاء، تصاویر و غیره متفاوت هستند.
رشد بینایی کودک بین یک تا ۲ سال
همان طور که کودک شما رشد میکند، مهارت‌های بصری او هم چنان رشد میکند. مهارت‌های هماهنگی چشم و دست و درک عمق او، اگر چه قوی‌تر از چند ماه پیش است، اما هنوز در حال توسعه است. در این سال اول، فرزند شما می‌تواند اشیاء و تصاویر موجود در کتاب‌ها را شناسایی کند و به خانواده اشاره کند.
چگونه می‌توان در این مرحله به کودک (یک تا ۲ سال) کمک کرد؟
- تشویق به پیاده‌روی در این مرحله یکی از اقدامات موثر است. برای کودک شما مهم است که در اطراف قدم بزند و محیط خود را چه در داخل و چه در خارج از خانه با چشم‌های کنجکاوش ببنید و کشف کند. کاوش در مکان‌های جدید و دیدن مناظر جدید، مهارت‌های بصری او را تحریک میکند و موجب پیشرفت او می‌شود.
- بازی کردن را تسهیل کنید. کودک یک ساله شما عاشق بازی کردن است. خرید اسباب‌بازی‌های مناسب برای او نه تنها باعث می‌شود دوره‌های طولانی‌تری بازی کند، بلکه به تحریک مهارت‌های بصری او نیز کمک میکند. توصیه می‌کنیم با توجه به سن کودک خود اسباب بازی‌های فکری پینو بیبی را برای کودک خود تهیه کنید.
اسباب بازی‌های مناسب کودکان خردسال جهت تقویت حس بینایی
اسباب بازی‌های زیر برای رشد بینایی عالی هستند:
- توپ‌های رنگی
- پازل
- حلقه هوش
- آجر خانه‌سازی
- مرتب کننده‌های شکل
- بلوک‌های ساختمان (لوگو)
- مداد شمعی
- رنگ‌های انگشتی
- شن بازی
- بازی Doh
- مهره‌های رشته‌ای
- ماشین یا عروسک‌های با چراغ‌های چشمک زن
راه‌های مختلفی برای تحریک بینایی کودک شما وجود دارد. برای ایده‌های بیشتر در مورد این که چگونه می‌توانید رشد بینایی سالم کودک خود را تشویق کنید، با چشم پزشک مشورت کنید. یک قرار ملاقات با چشم پزشک برای یک معاینه جامع چشم تعیین کنید و در مورد هر گونه سوالی که ممکن است در مورد درمان چرخش چشم فرزندتان داشته باشید صحبت کنید.
بیماری‌های شایع چشم در نوزادان
بیشتر نوزادان با چشمانی سالم به دنیا می‌آیند و می‌توانند نور را از نزدیک تشخیص دهند. در چند روز اول پس از تولد، کودک می‌تواند در فاصله ۲۵ سانتی‌متری ببیند و بینایی به سرعت افزایش می‌یابد. برخی از نوزادان پس از تولد ممکن است به برخی از بیماری‌های چشمی مانند انسداد غدد اشکی، آب مروارید، ورم ملتحمه و … مبتلا شوند و در چنین شرایطی مراقبت از کودکان اغلب با مشکلات زیادی مواجه می‌شود. برخی از علائم شایع بیماری‌های چشمی در نوزادان عبارت هستند از:
- قرمزی پلک، علائم عفونت است.
- اشک‌های زیاد چشم، مسدود شدن غدد اشکی؛ هر دو چشم با هم کار نمی‌کنند.
- علائم اختلال حرکت عضلات، چرخش زیاد چشم در حدقه است.
- مردمک سفید، آب مروارید
- سرطان چشم و حساسیت به نور
- افزایش فشار در چشم و اشک‌ریزی مکرر چشم
برخی از بیماری‌های شایع چشم در نوزادان
برخی از بیماری‌های شایع چشم در نوزادان عبارت هستند از:
ورم ملتحمه
ورم ملتحمه یک بیماری است که عمدتاً در نوزادان به دلیل عفونت‌های ویروسی و باکتریایی رخ می‌دهد. مادران باید توجه داشته باشند که بینایی نوزاد را در روزهای اول تولد زیر نظر داشته باشند تا به موقع آن را تشخیص دهند. نوزادان مبتلا به التهاب ملتحمه نیاز به ماساژ ملایم با آب گرم دارند و باید چرک سفید روی چشم را ماساژ داد. از آب نمک رقیق شده برای پاک کردن پلک‌های کودک خود، ۲ تا ۳ بار در روز استفاده کنید. لازم است کودک را نزد پزشک ببرید و طبق دستور پزشک از آنتی بیوتیک استفاده کنید.
انسداد مجاری اشک
انسداد غده اشکی یک بیماری چشمی بسیار شایع در نوزادان است. کودکانی که غدد اشکی مسدود شده دارند، چشم‌های قرمزی دارند و اشک زیادی خواهند داشت، زیرا انسدادی در مجرای اشک وجود دارد که مانع از سرازیر شدن اشک می‌شود. در روزهای اولیه تولد، تشخیص این که آیا کودک مجرای اشکی مسدود شده است یا خیر، اغلب دشوار است و پس از یک ماهگی، علائم قابل تشخیص ظاهر می‌شود. مادران اغلب می‌توانند در امتداد پل بینی ماساژ انجام دهند، ماساژ از نقطه شروع گوشه چشم تا نقطه انتهایی دو سوراخ بینی به باز شدن مجرای اشک کمک میکند. در صورت انسداد شدید مجرای اشکی، لازم است کودک را برای معاینه و درمان مناسب نزد چشم پزشک ببرید.
آب مروارید
علل آب مروارید ناشی از عفونت‌ها، اختلالات متابولیک یا همراه با بیماری‌های سیستمیک یا ژنتیکی است. چشم کودکان مبتلا اغلب رنگ صورتی خواهد داشت. درمان دیرهنگام قابل برگشت نخواهد بود، بنابراین تشخیص به موقع و درمان به موقع به ترمیم ضایعات مادرزادی کمک میکند.
چشم‌های متقاطع و ضربدری (استرابیسم)
ماهیچه‌های چشم نوزاد ممکن است به خوبی با هم کار نکنند و باعث شوند که چشمان نوزاد به صورت ضربدری به نظر برسد. پس از مدتی چشم‌ها به حالت عادی باز می‌گردند. اما اگر کودک بالای یک سال هم چنان این وضعیت را داشته باشد، منجر به از دست دادن بینایی می‌شود و عواقب نزدیک‌بینی، دوربینی و آستیگماتیسم را بر جای می‌گذارد. هر چه عارضه دیرتر تشخیص داده شود، وضعیت بدتر خواهد شد. به طور خلاصه، تشخیص ناهنجاری در چشم برای نوزادان دشوار است. برخی از بیماری‌های نزدیک‌بینی و آمبلیوپی در زمانی که کودکان خیلی کوچک هستند، تظاهرات بیرونی ندارند. بنابراین لازم است کودکان را به طور منظم برای معاینات چشم برده شوند تا بیماری‌های چشمی به سرعت تشخیص داده شده و به موقع مداخله شود.
بازهای بومی – محلی ایرانی جهت تقویت حس بینایی در خردسالان
بازی دالی موشه جهت تقویت حس بینایی
هنگام خواندن شعر این بازی وقتی به قسمت دالی موشه دالی موشه رسیدید دستهایتان را جلوی چشم‌های خود بگذارید و بگویید دالی موشه دالی موشه و دستهایتان را از وی چشمان‌تان بردارید و دوباره شعر را بخوانید. هر بار که «دالی موشه» را گفتید دستهایتان را از جلوی چشم‌های‌تان بردارید و توجه کودک را به خودتان جلب کنید و ادامه شعر را بخونید. سعی کنید که هر بار موقعیت خودتان تغییر بدهید تا کودک به سمت شما، چشم‌هایش را بچرخاند.
«دالی موشه، دالی موشه، دالی موشه
کی خوابیده
کی بیداره
کی باهوشه»
بازی اتل متل توتوله جهت تقویت حس بینایی
کنار کودک بنشینید و پاهای خود را دراز کنید و از کودک نیز بخواهید پاهایش را دراز کند. شعر بازی را بخوانید با ریتم شعر هر بار دستهایتان را روی یکی از پاها بگذارید سعی کنید در ابتدا این کار را آهسته انجام دهید تا کودک حرکات دست شما به روی هر پا را احساس کند تا با چشم‌هایش حرکات دست شما را نیز پیمایش کند. آخر شعر که شد دست‌تان روی هر پایی بود آن پا باید جمع بشود. این بازی به هماهنگی چشم، عضلات و ماهیچه پاها و تقویت حس لمس همزمان کمک میکند. بعد که کودک مهارت لازم را پیدا کرد شعر را سریعتر بخوانید تا کودک هم مهارت دیداری‌اش قوی‌تر شود.
«اتل متل توتوله
گاو حسن چه جوره؟
نه شیر داره نه پستون
شیرشو بردن هندستون
یک زن کُردی بستون
اسمشو بذار عم قزی
دور کلاش قرمزی
هاچین و واچین
یه، پا، تو، ور چین»
خورشید خانم آفتاب کن جهت تقویت حس بینایی
برای انجام این بازی به یک منبع نور مثل چراغ خواب نیاز دارید. کافی است که محیط اطراف کودک را کمی تاریک کنید و شروع به خواندن این شعر بکنید و وقتی شعر به پایان رسید و به این بخش رسید که «خورشید خانم در اومد» چراغ را روشن کنید. اگر امکانش را دارید هر بار جای منبع نور را تعوض کنید تا هنگام روشن کردن چراغ کودک با چشم‌هایش منبع نور را دنبال کند.
«خورشید خانم آفتاب کن
یه مشت برنج تو آب کن
ما بچه‌های گرگیم از سرمایی بِمردیم
پرستو کوچ کرده تا که بهار برگرده
خورشید خانم در اومد
پونه و ریحون اومد»
سخن آخر
مهارت‌های بصری رشد یافته کودک شما باعث می‌شود تا به یک عمر موفقیت از نظر تحصیلی، اجتماعی و عاطفی او کمک کند و حتی به او کمک میکند تا با کسانی که دوستشان دارد پیوندهای عاطفی قوی ایجاد کند. تقویت حس بینایی را در دستور آموزش‌های کودک قرار دهید و ضمن آموزش به کودک به او در خصوص ناتوانی این حس که همان کم بینایی یا نابینایی است توضیحاتی ارائه دهید. اگر کودک شما کم بینا و یا نابینا است سعی کنید حواس دیگر او مانند حس شنوایی، لامسه و بویایی او را بیشتر تقویت کنید.