آزمایشهای دوران بارداری برای پیدا کردن مادرانی به کار می‌روند که در خطر بیش‌تری برای مشکلات سلامتی قرار دارند. این آزمایش‌ها کمک می‌کنند که این دسته از مادران از درمان سریع‌تر و مؤثرتر بهره‌مند شوند و بتوانند تصمیمات آگاهانه‌ای در مورد سلامت خود و فرزند به دنیا نیامده خود بگیرند.
آزمایشهای دوران بارداری بدون نقص نیستند. موقعیت‌هایی وجود دارند که بر طبق آزمایشهای غربالگری، به برخی از مادران گفته می‌شود که آن‌ها یا نوزادشان در خطر مشکلات سلامتی قرار دارند. در حالی که در واقعیت مشکلی وجود ندارد. ولی این حقیقت نیز انکار ناپذیر است که این آزمایش‌ها به تشخیص مشکلات احتمالی برای مادر و کودک کمک بسیاری می‌کنند. در این مقاله در مورد آزمایشهای رایج دوران بارداری صحبت می‌کنیم و در مورد هر یک توضیح خواهیم داد.
آزمایشهای رایج دوران بارداری
رایج‌ترین آزمایشهای دوران بارداری عبارتند از:
- غربالگری ژنتیکی: آزمایشهای غربالگری ژنتیکی می‌توانند به تشخیص احتمال برخی از اختلالات ژنتیکی پیش از تولد نوزاد کمک کنند.
- غربالگری سه ماهه اول بارداری: آزمایشهای سه ماهه اول بارداری، ترکیبی از سونوگرافی جنین و آزمایش خون مادر هستند. این آزمایش می‌تواند به تشخیص خطر ابتلای جنین به ناهنجاری‌های مادرزادی کمک کند.
- غربالگری سه ماهه دوم بارداری: آزمایشهای سه ماهه دوم بارداری ممکن است شامل چندین آزمایش خون به نام غربالگری نشانگرهای چهارگانه باشند. این نشانگرها اطلاعاتی را در مورد خطر تولد نوزادی با اختلالات ژنتیکی خاص یا نقایص مادرزادی ارائه می‌دهند.
- سونوگرافی دوران بارداری: ممکن است برای بررسی رشد جنین، تخمین تاریخ زایمان و بررسی هرگونه ناهنجاری مادرزادی در جنین، در زمان‌های مختلف بارداری سونوگرافی انجام داده شود.
- آمنیوسنتز: آمنیوسنتز یک روش تشخیص در بارداری است که طی آن پزشک معمولاً در سه ماهه دوم بارداری، با سوزن نازک و بلندی مقداری از مایع آمنیوتیک را از رحم جمع‌آوری و آزمایش می‌کند. این آزمایش برای تعیین این که آیا نوزاد دارای ناهنجاری‌های ژنتیکی است یا خیر استفاده می‌شود. آمنیوسنتز می‌تواند تعیین کند که آیا ریه‌های نوزاد به اندازه کافی بالغ هستند که در خارج از رحم زنده بمانند یا خیر.
- نمونه برداری از پرزهای جفتی (CVS): نمونه برداری از پرزهای جفتی یکی از آزمایشهای دوران بارداری است که برای تشخیص ناهنجاری های کروموزومی مانند سندروم داون و برخی از اختلالات ژنتیکی جنین به کار می‌رود. در این آزمایش با استفاده از دستگاهی کوچک از جفت نمونه برداری می‌شود.
- پایش ضربان قلب جنین: برخی از بارداری‌ها ممکن است به دلیل وضعیت پزشکی در مادر (مثل دیابت یا فشار خون بالا) و هر گونه مشکلی که ممکن است بر سلامت یا رشد جنین تاثیر بگذارد، پیچیده شود. کاردیوتوکوگرافی ثبت الکترونیکی مستمر ضربان قلب جنین است که با هدف شناسایی مشکلات احتمالی در این رابطه انجام می‌شود.
- گلوکز: آزمایش تحمل گلوکز برای غربالگری مادران از نظر دیابت بارداری مورد استفاده قرار می‌گیرد.
- گروه B فرهنگ استرپتوکوک: آزمایش غربالگری استرپتوکوک گروه B قبل از تولد (GBS) برای تشخیص وجود باکتری GBS در واژن یا رکتوم زنان باردار استفاده می‌شود. این غربالگری برای تعیین خطر انتقال باکتری به نوزاد خود در حین تولد استفاده می‌شود که ممکن است باعث ایجاد عفونت جدی به نام GBS زودرس شود.
پزشک شما ممکن است انواع غربالگری‌ها، آزمایش‌ها و تکنیک‌های تصویربرداری را در طول بارداری به شما توصیه کند. این آزمایش‌ها برای ارائه اطلاعات در مورد سلامت کودک شما طراحی شده‌اند و ممکن است به شما در مراقبت‌های دوران بارداری و رشد کودکتان کمک کنند.
غربالگری ژنتیکی چیست؟
بسیاری از ناهنجاری‌های ژنتیکی را می‌توان قبل از تولد تشخیص داد. اگر شما یا همسرتان سابقه خانوادگی اختلالات ژنتیکی داشته باشید، پزشک یا ماما ممکن است آزمایش ژنتیک را در دوران بارداری به شما توصیه کند. همچنین اگر سابقه داشتن جنین یا نوزادی با ناهنجاری ژنتیکی را داشته‌اید، غربالگری ژنتیکی به شما کمک می‌کند. نمونه‌هایی از اختلالات ژنتیکی که می‌توانند قبل از تولد نوزاد تشخیص داده شوند، شامل موارد زیر هستند:
- فیبروز کیستیک (CF)
- دیستروفی عضلانی دوشن
- هموفیلی A
- بیماری کلیه پلی کیستیک
- بیماری سلول داسی شکل
- بیماری تای ساکس
- تالاسمی
آزمایش‌ها و روش‌های غربالگری زیر در دوران بارداری وجود دارند:
- تست آلفا فتوپروتئین (AFP)
- آمنیوسنتز
- نمونه برداری از پرزهای جفتی (CVS)
- آزمایش DNA بدون سلول
- نمونه‌گیری خون بند ناف از طریق پوست (PUBS)
- اسکن با امواج اولتراسوند
تست‌های غربالگری سه ماهه اول بارداری
آزمایشهای غربالگری سه ماهه اول بارداری ترکیبی از سونوگرافی جنین و آزمایش خون مادر هستند. این فرآیند غربالگری می‌تواند به تعیین خطر ابتلای جنین به نقایص مادرزادی خاص کمک کند. آزمایشهای بارداری ممکن است به تنهایی یا همراه با سایر آزمایش‌ها مورد استفاده قرار گیرند. غربالگری سه ماهه اول شامل آزمایشهای زیر است:
- سونوگرافی برای شفافیت نوکال (سونوگرافی NT): سونوگرافی شفافیت نوکال می‌تواند اطلاعاتی را در مورد سلامت نوزاد به شما بدهد و از هفته ۱۱ و ۲ روز تا ۱۳ هفته و ۳ روز از بارداری انجام می‌شود. برای هر نوزادی که رشد طبیعی داشته باشد، در این زمان مقداری مایع در پشت گردن مشاهده می‌شود که به این محفظه مایع، شفافیت نوکال (NT) نیز گفته می‌شود. زمانی که مقدار مایع پشت گردن نوزاد نسبت به مقداری که معمولاً در جنین‌ها می‌بینیم بیش‌تر باشد، احتمال بیش‌تری برای بروز اختلالات ژنتیکی مانند تریزومی ۲۱ (سندرم داون) و تریزومی ۱۸ (سندرم ادوارد) در نوزاد وجود خواهد داشت. همینطور ممکن است رشد و تکامل کودک طبیعی نباشد. در زمان سونوگرافی شفافیت، سونوگرافیست می‌تواند تاریخ زایمان شما را پیش بینی کند، تعیین کند که چند نوزاد در انتظار شماست و می‌تواند روی اعضای بدن نوزاد (مانند سر و قلب) بررسی اولیه داشته باشد. اگر این سونوگرافی را به عنوان بخشی از غربالگری سه ماهه اول انجام می‌دهید، سونوگرافیست این نتایج را جداگانه دریافت می‌کند. این سونوگرافی برای مادر و جنین کاملا بی خطر است. اما انجام آن نیز اجباری نیست. سونوگرافی شفافیت نوکال به خاطر غربالگری سه ماهه اول بارداری و اطمینان از سلامتی جنین انجام می‌شود.
- سونوگرافی برای بررسی استخوان بینی جنین: استخوان بینی ممکن است در برخی از نوزادان با ناهنجاری‌های کروموزومی خاص مانند سندرم داون دیده نشود. هدف از سونوگرافی استخوان بینی جنین، بررسی وجود بیماری‌های متعدد در سه ماه اول بارداری و دو هفته بعد از آن می‌باشد. سونوگرافی استخوان بینی جنین در هر زمانی از حاملگی به خصوص بین هفته های ۱۱ الی ۱۵ بارداری انجام می‌شود.
- غربالگری سرم (خون) مادر: این آزمایش خون، دو ماده موجود در خون همه زنان باردار را اندازه گیری می‌کند:
پروتئین پلاسمایی A مرتبط با بارداری : پروتئینی است که در اوایل بارداری توسط جفت تولید می‌شود و سطوح غیر طبیعی آن، با افزایش خطر ناهنجاری کروموزومی مرتبط است.
گنادوتروپین جفتی انسان: هورمونی است که در اوایل دوران بارداری توسط جفت تولید می‌شود و سطوح غیر طبیعی آن، با افزایش خطر ناهنجاری کروموزومی مرتبط است.
هنگامی که غربالگری شفافیت نوکال و آزمایش سرم خون مادر به همراه یکدیگر به عنوان آزمایش غربالگری سه ماهه اول استفاده شوند، قادر است تعیین کند که آیا جنین ممکن است نقص مادرزادی، مانند سندرم داون (تریزومی ۲۱) و تریزومی ۱۸ را داشته باشد. در صورتی که نتایج آزمایشهای غربالگری سه ماهه اول بارداری غیر طبیعی باشد، مراجعه به مشاوره ژنتیک توصیه می‌شود. برای تشخیص دقیق‌تر، ممکن است آزمایشهای اضافی مانند نمونه‌برداری از پرزهای جفتی، آمنیوسنتز، DNA بدون سلول یا سایر سونوگرافی‌ها نیز مورد نیاز باشد.
تست های غربالگری سه ماهه دوم بارداری
غربالگری سه ماهه دوم بارداری ممکن است شامل چندین آزمایش خون به نام نشانگرهای چهارگانه باشد. این نشانگرها اطلاعاتی در مورد احتمال ریسک برای داشتن نوزادی با شرایط ژنتیکی خاص یا نقایص مادرزادی را به شما ارائه می‌دهند. آزمایشهای سه ماهه دوم بارداری معمولاً با نمونه برداری از خون شما بین هفته های ۱۵ تا ۲۰ بارداری انجام می‌شود (هفته ۱۶ تا ۱۸ برای این آزمایش‌ها ایده آل است). نشانگرهای چهارگانه شامل موارد زیر می‌باشند:
- آزمایش AFP: این آزمایش خون که AFP سرم مادر نیز نامیده می‌شود، سطح AFP را در خون شما در دوران بارداری اندازه گیری می‌کند. AFP پروتئینی است که معمولاً توسط کبد جنین تولید می‌شود و در مایع اطراف جنین (مایع آمنیوتیک) وجود دارد. این پروتئین از جفت عبور کرده و وارد خون مادر می‌شود. سطوح غیر طبیعی AFP ممکن است نشان دهنده موارد زیر باشد:
- تاریخ زایمان اشتباه محاسبه شده است، زیرا سطوح AFP در طول بارداری متفاوت است.
- نقص در دیواره شکم جنین
- سندرم داون یا سایر ناهنجاری های کروموزومی جنین
- نقص لوله عصبی باز جنین، مانند اسپینا بیفیدا
- دوقلو بودن جنین (بیش از یک جنین در حال تولید پروتئین هستند)
- آزمایش استریول: استریول هورمونی است که توسط جفت تولید می‌شود و می توان آن را در خون یا ادرار مادر اندازه گیری کرد تا برای تعیین سلامت جنین استفاده شود.
- آزمایش اینهیبین: اینهیبین هورمونی است که توسط جفت تولید می‌شود.
- گنادوتروپین جفتی انسان (hCG): hCG نیز هورمونی است که توسط جفت تولید می‌شود.
نتایج غیرطبیعی آزمایش AFP و سایر نشانگرها ممکن است به این معنی باشد که آزمایشات اضافی در سه ماهه دوم بارداری مورد نیاز است. از سونوگرافی برای تأیید نقاط عطف رشد جنین در بارداری و بررسی سالم بودن یا نقص ستون فقرات و سایر اعضای بدن جنین استفاده می‌شود. برای تشخیص دقیق‌تر در این زمینه، ممکن است نیاز به سونوگرافی آمنیوسنتز باشد.
از آنجایی که غربالگری سه ماهه دوم بارداری، یک آزمایش تشخیصی نیست، نتایج آن هم به طور ۱۰۰ درصد دقیق نمی‌باشد. اما به هر حال آزمایشهای سه ماهه دوم بارداری کمک می‌کنند تا مشخص شود که چه مادرانی لازم است آزمایش اضافی را در طول بارداری خود انجام دهند. به هر صورت پیش می‌آید که این آزمایش‌ها گاهی نتایج کاذب نشان دهند. نتایج مثبت کاذب نشان دهنده مشکلی در نتایج آزمایش‌ها هستند، در حالی که جنین در واقعیت سالم است. نتایج منفی کاذب نیز نشان دهنده نتیجه طبیعی است در حالی که در واقعیت جنین دارای یک مشکل سلامتی است.
هنگامی که هر دو آزمایش سه ماهه اول بارداری و سه ماهه دوم بارداری را انجام می‌دهید، نتایج مجموع این آزمایش‌ها برای تشخیص یک ناهنجاری بسیار دقیق‌تر از استفاده از یک آزمایش غربالگری است. اکثر موارد سندرم داون جنین را می‌توان با استفاده از غربالگری سه ماهه اول و دوم بارداری تشخیص داد.
سونوگرافی بارداری
اسکن اولتراسوند یا سونوگرافی یک تکنیک تشخیصی است که از امواج صوتی با فرکانس بالا برای گرفتن تصویر از اندام‌های داخلی استفاده می‌کند. گاهی اوقات یک سونوگرافی غربالگری در طول دوران بارداری برای بررسی رشد طبیعی جنین و بررسی تاریخ زایمان انجام می‌شود.
سونوگرافی بارداری چه زمانی انجام می‌شود؟
سونوگرافی ممکن است در زمان‌های مختلف در دوران بارداری به دلایل مختلفی انجام شود:
سونوگرافی سه ماهه اول بارداری
- برای تعیین اولیه تاریخ زایمان (سونوگرافی بارداری، دقیق ترین روش برای تعیین تاریخ زایمان است)
- برای تعیین تعداد جنین (دوقلو بودن یا نبودن) و بررسی ساختار جفت
- برای تشخیص حاملگی خارج رحمی یا سقط جنین
- برای بررسی رحم و سایر بخش‌های آناتومی لگن
- برای تشخیص ناهنجاری‌های جنینی (در برخی موارد) در اواسط سه ماهه بارداری (که اسکن ۱۸ تا ۲۰ هفته ای نیز نامیده می‌شود)
- برای تایید تاریخ زایمان (تاریخ تعیین شده در سه ماهه اول به ندرت تغییر می‌کند)
- برای بررسی مجدد تعداد جنین و بررسی ساختار جفت برای کمک به آزمایشهای بارداری قبل از تولد نوزاد، مانند آمنیوسنتز
- برای بررسی آناتومی جنین از نظر ناهنجاری‌های مادرزادی
- برای بررسی میزان مایع آمنیوتیک
- برای بررسی الگوهای جریان خون
- یرای مشاهده رفتار و فعالیت جنین
- برای اندازه گیری طول دهانه رحم
- برای نظارت بر رشد جنینی
سونوگرافی سه ماهه دوم بارداری
- برای تایید تاریخ زایمان (تاریخ تعیین شده در سه ماهه اول به ندرت تغییر می‌کند)
- برای تعیین تعداد جنین و بررسی ساختار جفت
- برای کمک به آزمایشهای بارداری پیش از تولد نوزاد مانند آمنیوسنتز
- برای بررسی آناتومی جنین از نظر ناهنجاری‌های مادرزادی
- برای بررسی میزان مایع آمنیوتیک
- برای بررسی الگوهای جریان خون
- برای مشاهده رفتار و فعالیت جنین
- برای اندازه گیری طول دهانه رحم
- برای نظارت بر رشد جنین
سونوگرافی سه ماهه سوم بارداری
- برای نظارت بر رشد جنین
- برای بررسی میزان مایع آمنیوتیک
- برای انجام آزمایش مشخصات بیوفیزیکی (BPP)
- برای تعیین موقعیت جنین
- برای ارزیابی جفت
سونوگرافی چگونه انجام می‌شود؟
دو نوع سونوگرافی در دوران بارداری انجام می‌شود:
- سونوگرافی شکمی: در سونوگرافی شکمی، ژل روی شکم شما قرار داده شده و دستگاه اولتراسوند برای ایجاد تصویر از جنین روی شکم حرکت داده می‌شود.
- سونوگرافی ترانس واژینال: در سونوگرافی ترانس واژینال، یک دستگاه اولتراسوند کوچک‌تر وارد واژن می‌شود و در پشت واژن قرار می‌گیرد تا تصویری از جنین را ایجاد کند. سونوگرافی ترانس واژینال تصویر واضح تری نسبت به سونوگرافی شکم ایجاد می‌کند و اغلب در اوایل بارداری مورد استفاده قرار می‌گیرد.
چه روش‌هایی برای سونوگرافی بارداری وجود دارند؟
انواع مختلفی از تکنیک‌های تصویربرداری اولتراسوند در دوران بارداری وجود دارند. رایج ترین نوع آن، سونوگرافی دو بعدی است که تصویر صافی از یک وجه از نوزاد ارائه می‌دهد.
در صورت نیاز به اطلاعات بیش‌تر از جنین نیز می‌توان سونوگرافی سه بعدی انجام داد. این تکنیک که یک تصویر سه بعدی ارائه می‌کند، نیاز به دستگاه مخصوص و آموزش ویژه دارد. تصویر سه بعدی به سونوگرافیست امکان می‌دهد تا عرض، ارتفاع و عمق تصاویر را ببیند که می‌تواند در بررسی شرایط جنین مفید باشد.
آخرین فناوری سونوگرافی چهار بعدی است که به سونوگرافیست اجازه می‌دهد تا جنین متولد نشده را در به صورت لحظه‌ای تصویر کند. با تصویر برداری ۴ بعدی، یک تصویر سه بعدی به طور مداوم به روز می‌شود و نمایی را به صورت زنده از جنین ارائه می‌دهد. این تصاویر اغلب دارای رنگ طلایی هستند که به نشان دادن سایه ها و هایلایت ها کمک می‌کند. تصاویر اولتراسوند ممکن است در عکس‌های ثابت یا ویدیویی برای مستندسازی یافته‌ها گرفته شود.
خطرات و مزایای تصویربرداری اولتراسوند چیست؟
سونوگرافی جنین هیچ خطر شناخته شده دیگری به جز ناراحتی خفیف به دلیل فشار دستگاه بر روی شکم یا واژن مادر ندارد و در طول این فرآیند از اشعه استفاده نمی‌شود. سونوگرافی ترانس واژینال نیاز به پوشاندن دستگاه اولتراسوند در یک پوشش پلاستیکی یا لاتکس دارد که ممکن است باعث واکنش در زنان مبتلا به آلرژی به لاتکس شود.
تصویربرداری اولتراسوند به طور مداوم در حال بهبود و اصلاح است و مانند هر آزمایش دیگری، ممکن است نتایج کاملاً دقیق نباشند. با این حال، سونوگرافی می تواند اطلاعات ارزشمندی را در اختیار والدین و پزشک قرار دهد و به آن‌ها در مدیریت و مراقبت از مادر و نوزاد کمک کند. علاوه بر این، سونوگرافی بارداری به مادر و پدر فرصتی منحصر به فرد می‌دهد تا نوزاد خود را پیش از تولد ببینند و به آن‌ها کمک می‌کند تا با نوزاد خود پیوند برقرار کنند.
در صورتی که سونوگرافی بارداری در محیط های غیر پزشکی برای ارائه تصاویر یا فیلم‌های یادگاری برای والدین ارائه شود، به آن مراجعه نکنید. با این که سونوگرافی بارداری به خودی خود ایمن تلقی می‌شود، ممکن است پرسنل آموزش ندیده متوجه یک ناهنجاری نشوند و به والدین اطمینان کاذب در مورد سلامت نوزادشان بدهند. بهتر است سونوگرافی توسط پرسنل پزشکی آموزش دیده انجام شود که بتواند نتایج را به درستی تفسیر کند. اگر در مورد سونوگرافی بارداری سوالی دارید، توصیه می‌کنیم با پزشک یا مامای خود در این رابطه صحبت کنید.