کودک سه ساله موجودی کوچک، بامزه، متفکر، خلاق و دوست داشتنی است. اکنون کودک شما از مرحله نوزادی و خردسالی گذشته و وارد مرحله پیش دبستانی شده است که زمان فوق العاده سرگرم کننده‌ای به شمار می‌رود. اکنون احساس می‌کنید که واقعاً یک بچه کوچک دارید و می‌توانید به روش‌های جدید و مفرح با فرزند خود ارتباط برقرار کنید.
بسیاری از والدین از عبور از مرحله خشم کودک در دو سالگی احساس آرامش میکنند و امیدوارند که اکنون مدیریت و نگهداری کودک برای آنها کمی آسان‌تر شود و کم‌تر منجر به کلافه و عصبانی شدن کودک گردد. اما گاهی اوقات والدین کودک ۳ ساله بودن ممکن است دشوار باشد، زیرا او در یک سال آینده یاد می‌گیرد که احساسات خود را کنترل کند و به احساسات بزرگ خود نظم و ترتیب ببخشد. بنابراین اگر این مرحله را چالش برانگیز می‌بینید، بهتر است بدانید که تنها نیستید.
در این مقاله نگاهی به این می‌اندازیم که باید منتظر چه نقاط عطف رشدی در ۳ سالگی کودک باشیم، چگونه فرزند خود را تربیت کنیم و از سلامت او محافظت کنیم و چه زمانی باید نگران رشد و تکامل فرزند خود باشیم.
کودک سه ساله من چقدر رشد خواهد کرد؟
در کودکان سه ساله، رشد کودک هنوز نسبت به سال اول کند است. اکثر کودکان لاغرتر شده‌اند و شکم گرد کودک نوپا و نوزادی را از دست داده‌اند. در حالی که همه کودکان ممکن است با سرعت متفاوتی رشد کنند، موارد زیر میانگین را برای پسران و دختران ۳ ساله نشان می‌دهد:
- وزن: افزایش متوسط حدود ۱.۸ تا ۲.۷ کیلوگرم در سال
- ارتفاع: متوسط رشد حدود ۵ تا ۷.۶ سانتی متر در سال
پس از ۲ سالگی، کودکان در همان سن ممکن است به طور قابل توجهی از نظر قد و وزن متفاوت باشند. اگرچه سرعت رشد کودکان به اشکال و اندازه‌های مختلف می‌باشد و با یکدیگر متفاوت است، اما یک کودک خردسال سالم باید با سرعت منظم به رشد خود ادامه دهد. پزشک کودک شما را در معاینات معمول اندازه گیری و وزن می‌کند و نتایج را روی نمودار رشد ترسیم می‌کند. این کار به پزشک اجازه می‌دهد تا رشد کودک شما را در طول بازه زمانی مد نظر بررسی کند و هر گونه روندی که نیاز به توجه دارد را شناسایی نماید. تا زمانی که فرزند شما سرعت رشد خود را حفظ می‌کند، نباید دلیلی برای نگرانی وجود داشته باشد. در صورت وجود سوال یا نگرانی در این زمینه، مشورت با پزشک متخصص اطفال توصیه می‌شود.
زبان کودک ۳ ساله و رشد مهارتهای شناختی او
وقتی فرزند شما ۲ ساله بود، شروع به گفتن کلمات بیش‌تری کرد و آنها را در جملات کوتاه ردیف کرد. در ۳ سالگی، توانایی گفتاری کودک شما باید شروع به رشد قابل توجهی کند. او با استفاده از جملات طولانی‌تر از ۴ تا ۵ کلمه صحبت می‌کند و می‌تواند گفتگوهای کامل با شما داشته باشد.
بر اساس گفته متخصصان رفتار شناسی، فرزند شما باید بتواند وسیله‌ای را با نام آن از شما بخواهد، دستورالعمل‌های ساده را درک کند و با دیگران تماس چشمی برقرار کند. در صورتی که درک فهمیدن آنچه کودک می‌گوید هنوز نامفهوم است یا کودک به نظر از فهمیده نشدن عصبانی می‌شود، ارزیابی توسط یک گفتار درمانگر می‌تواند برای کودک شما مفید باشد. به مرور که کنجکاوی کودک شما در مورد دنیای اطراف افزایش پیدا می‌کند، نوع چیزهایی که می خواهد در مورد آنها صحبت کند نیز افزایش می‌یابد. اکنون می‌توانید انتظار سؤال‌های «چرا» و «چگونه» زیادی را از کودک خود داشته باشید؛ زیرا فرزند شما غرق تمام چیزهایی است که در مورد چگونگی کارکرد جهان و جایگاه او در آن وجود دارند. مهارتهای زبان و شناختی کودک سه ساله شامل موارد زیر می‌باشد:
- آنقدر خوب صحبت می‌کند که بیش‌تر افراد غریبه بفهمند چه گوید.
- نام خود و دوستانش را می‌گوید.
- در حال یادگیری استفاده صحیح از ضمایر (“من”، “تو”، “ما”، “شما”) و نحوه جمع کردن کلمات است.
- می‌تواند یک پازل با ۳ یا ۴ قطعه را انجام دهد و می‌تواند ۳ شیء را نام ببرد.
- می تواند داستان را در کتابی که برای او خوانده‌اید، بازگو کند.
رشد حرکتی، دست و انگشتان کودک ۳ ساله
اگر متوجه شده‌اید که کودک سه ساله شما از حرکت باز نمی‌ایستد، به این معنی است که همه چیز طبیعی است. کودکان سه ساله انرژی زیادی دارند و همچنین در حال یادگیری مهارتهای جدید و روش‌های جدید حرکت بدن خود هستند. بر اساس گفته متخصصان، چند مهارت حرکتی درشت بسیار مهم وجود دارد که ممکن است در این سن متوجه وجود آنها شوید. این مهارت‌ها شامل رکاب زدن با سه چرخه، بالا و پایین رفتن از پله‌ها و راحت تر دویدن و پریدن است.
برخی از مهارتهای حرکتی ظریف نیز وجود دارند که کودک شما لازم است در این سن شروع به مسلط شدن بر روی آنها کند. کودک سه ساله باید بتواند یک برج با حدود ۶ بلوک اسباب بازی یا بیش‌تر بسازد. همچنین در این سن متوجه توانایی جدید او در نقاشی کشیدن با استفاده از مداد، ماژیک یا مداد رنگی می‌شوید. کودکان سه ساله باید بتوانند در این سن شروع به کشیدن خطوط عمودی/افقی و دایره بکنند. مهارتهای حرکتی کودک سه ساله شامل موارد زیر می‌باشد:
- کودک یاد می‌گیرد که چگونه لباس بپوشد و لباس خود را در بیاورد.
- می‌تواند دست‌های خود را بشوید و خشک کند.
- می‌تواند خودش با قاشق غذا بخورد.
- می‌تواند توپ را پرتاب کند.
- می‌تواند حداقل به مدت یک ثانیه روی یک پا تعادل خود را حفظ کند.
رشد مهارتهای عاطفی و اجتماعی کودک در ۳ سالگی
باید باز هم بگوییم، تعجب نکنید اگر کودک شما هنوز هم در برخی مواقع دچار عصبانیت و سردرگمی است. این رفتار برای این سن کاملا طبیعی به شمار می‌رود و تا حدی به این دلیل است که کودکان سه ساله اغلب احساسات شدیدی را تجربه میکنند و هنوز در حال یادگیری کنترل رفتارهای خود هستند. کودکان طیف وسیعی از احساسات را دارند که به مرور یاد می‌گیرند آنها را به زبان بیاورند. به همین دلیل، کودکان سه ساله نیز ممکن است از تغییرات بزرگ در روتین روزانه خود احساس ناراحتی کنند.
در این سن، شما همچنین متوجه تغییراتی در نحوه بازی فرزندتان خواهید شد. تخیل کودک در سه سالگی واقعاً شروع به اوج گرفتن می‌کند. او از خانه بازی و سایر فعالیت‌های ساده‌ای که بر پایه نقش بازی کردن و ادا در آوردن کار میکنند، لذت می‌برد. کودک شما همچنین شروع به یادگیری نحوه بازی همراه با دیگران کرده است. این موضوع گاهی اوقات یک مسیر ناهموار خواهد بود. کودک شما به تازگی در مورد به اشتراک گذاشتن و نوبتی کردن بازی یاد گرفته است، اما ممکن است همچنان نسبت به اسباب‌بازی‌های خود بسیار احساس تسلط و مالک بودن داشته باشد که این می‌تواند منجر به گریه و عصبانیت در طول بازی شود.
هم زمان، کودک شما شروع به یادگیری همدلی نیز می‌کند. به عنوان مثال اگر دوست خود را در حال گریه ببیند، ممکن است به سراغش برود تا او را آرام کند.
سایر نقاط عطف رشد برای کودک سه ساله شما
پس از ۳ سال عوض کردن پوشک به ظاهر بی پایان، اکثر والدین کودکان سه ساله مشتاقانه منتظر هستند که دستشویی رفتن را به کودک خود آموزش دهند. با این حال، به خاطر داشته باشید که آموزش دستشویی رفتن تاریخ پایان خاصی ندارد و همه کودکان با یکدیگر متفاوت هستند. با این که اکثر کودکان سه ساله آماده شروع فرآیند آموزش دستشویی رفتن هستند، اما همه کودکان سه ساله این فرآیند را تا چهارمین سالگرد تولد خود به طور کامل به پایان نمی‌رسانند. برخی از کودکان قادر هستند در تمام طول روز خود را خشک نگه دارند، اما بعضی کودکان دیگر نیز هنوز تصادفاتی را در طول روز دارند. خشک ماندن در تمام طول شب معمولاً تا زمانی که کودک ۴ ساله یا حتی بزرگ‌تر شود، اتفاق نمی‌افتد.
مهم است که به همان اندازه که کودک خود را در این فرآیند راهنمایی می‌کنید، صبر و شفقت به خرج دهید. حس شوخ طبعی سالم نیز بسیار به این فرآیند کمک می‌کند. در صورت داشتن هر گونه سوال در مورد نحوه انجام آموزش دستشویی رفتن به کودک خود، همیشه می‌توانید با پزشک اطفال خود تماس بگیرید.
چگونه به یادگیری و رشد کودک خود کمک کنیم؟
کودکان سه ساله مستعد داشتن احساسات بسیار بزرگ هستند و همیشه نمی‌دانند که چگونه این احساسات را به غیر از واکنش نشان دادن یا از بین بردن آنها کنترل کنند. به عنوان والدین، ممکن است ندانید که در چنین شرایطی چه کاری باید انجام دهید.
علاوه بر تلاش برای حفظ آرامش خود، می‌توانید سعی کنید به کودک خود کمک کنید تا احساس خود را درک کند. شما می‌توانید این کار را با کمک به کودک خود در نام گذاری احساساتش انجام دهید؛ مثلا به او بیاموزید که «غمگین»، «عصبانی»، «ناامید» و غیره است و به او اطمینان دهید که این احساسات طبیعی هستند.
در حالی که کودک شما در حال تجربه احساس عصبانیت است، چند روش وجود دارد که می توانید برای مدیریت شرایط در نظر بگیرید. می توانید تغییر موضوع را امتحان کنید که در آن سعی می‌کنید با پیشنهاد یک فعالیت سرگرم کننده یا دادن اسباب بازی مورد علاقه کودک شمابه او، حواس کودک را پرت کنید. همچنین می‌توانید به فرزند خود گزینه‌های انتخابی بدهید. برای مثال، به جای گفتن «نه، نمی‌توانی از پیشخوان بالا بروی»، می‌توانید بگویید: «ترجیح می‌دهی بیرون بروی و سرسره بازی کنی یا یک مهمانی با دوستان خود بگیری؟»
در نهایت با اطمینان از خواب کافی و خوردن وعده‌های غذایی منظم کودک، سعی کنید مشکلات کودک خود را کنترل کنید. کودک گرسنه و خسته بسیار بیش‌تر از کودکی که خوب غذا می‌خورد و استراحت می‌کند، دچار عدم کنترل روی احساسات خود می‌شود.
چگونه کودک ۳ ساله خود را ایمن نگه داریم؟
با این که رشد کودک سه ساله شما به سرعت رشد او در زمان نوزادی نیست، اما هنوز هم در این سن رشد زیادی دارد. فرزند شما امسال حدود ۱.۸ تا ۲.۷ کیلوگرم اضافه وزن خواهد داشت و حدود ۵ تا ۷.۶ سانتی متر رشد می‌کند. شما می‌توانید با اطمینان از خواب کافی کودک (معمولاً ۱۱ تا ۱۳ ساعت، از جمله یک چرت در طول روز)، ورزش کافی و رژیم غذایی سالم، عادات سالم را در این سن کودک تقویت کنید.
کودکان در این سن می‌توانند در مورد آنچه که می‌خورند سختگیر باشند، اما تا زمانی که به طور منظم غذا می‌خورند و به خوبی رشد میکنند، می توانید مطمئن باشید که خوب هستند.
وقتی کودک سه ساله شما مستقل‌تر می‌شود، ممکن است در هنگام بازی کردن در مورد نظارت بر او آسان‌تر بگیرید. اما او هنوز برای بازی بدون نظارت، به خصوص در خارج از خانه، بیش از حد کوچک است. به هر صورت اکنون زمان خوبی است که نکات مهم بازی در خارج از منزل را مانند هرگز به خیابان ندویدن برای گرفتن توپ، دوری از خیابان‌ها در حین سه چرخه سواری و اصول اولیه ایمنی در برابر افراد غریبه به کودک خود آموزش دهید.
چه زمانی نگران فرزند خود باشیم؟
همه کودکان متفاوت هستند و با سرعت متفاوتی به مراحل رشدی دست پیدا میکنند. به گفته کارشناسان فیزیوتراپی کودکان، بچه‌ها می‌توانند به طور قابل توجهی در مهارتهای حرکتی متفاوت باشند. در حالی که نقاط عطف رشد معیار مفیدی برای بررسی پیشرفت رشد کودک شما هستند، نباید آنها را به‌عنوان «نقطه نهایی رشد و بدون تغییر» برای ارزیابی رشد فرزندتان در نظر بگیرید. بلکه قرار گرفتن در معرض مهارتهای خاص، تنوع در سایز بدن یا قد و انگیزه کلی برای بازی ممکن است در بین کودکان سه ساله متفاوت باشد و این موضوع می‌تواند بر پیشرفت رشد تاثیر بگذارد.
علائم هشدار دهنده خاصی برای تاخیرهای رشدی وجود دارد که بهتر است به آنها توجه داشته باشید. علائم و نشانه‌های تاخیر رشد اصلی شامل موارد زیر می‌باشند:
- از دست دادن یا پسرفت مهارتهای قبلی کودک (ناتوانی در راه رفتن یا پریدن همانطور که قبلاً می‌توانست)
- سقوط‌های مکرر یا صدمه در حین حرکت
- هرگونه تأخیر بیش از حد (یعنی اصلاً دویدن یا نپریدن)
- خستگی ناشی از فعالیتی که به نظر می‌رسد مشارکت کودک در بازی یا سایر فعالیت‌های اجتماعی را محدود می‌کند.
اگر متوجه هر یک از این موارد شدید یا اگر سؤالی در مورد رشد کودک خود دارید، بهتر است با پزشک اطفال خود در این رابطه صحبت کنید. اگر پزشک فکر می‌کند که ممکن است مشکلی وجود داشته باشد که ارزش بررسی داشته باشد، شما را برای غربالگری رشد به یک متخصص ارجاع می دهد.
سخن آخر
بسیاری از والدین انتظار دارند که پس از خروج کودک آنها از دوران خردسالی، همه چیز آسان تر می‌شود و ممکن است زمانی که متوجه شوند که کودک سه ساله هنوز هم می‌تواند بسیار پر دردسر باشند، شگفت زده شوند. می‌توانید مطمئن باشید که این موضوع طبیعی است و اگر به نظر می‌رسد که فرزندتان بیش از هر زمان دیگری محدودیت‌ها را آزمایش می‌کند و شما را به طور روزانه خسته می‌کند، بدانید که شما به عنوان والدین هیچ اشتباهی انجام نداده‌اید.
خوشبختانه، بسیاری از این عوامل استرس زا با این واقعیت که کودکان سه ساله کنجکاو، پر انرژی و مهربان هستند، متعادل می‌شوند. زمانی که شما یک کودک سه ساله داشته باشید، هرگز لحظه‌ای کسل کننده وجود ندارد و شادی فراوانی با سختی‌های نگهداری از کودک آمیخته است.