اختلالات گفتار در کودکان یا اختلال گفتاری عارضه‌ای است که می‌تواند بر توانایی فرد در ایجاد صداها و کلمات تأثیر بگذارد و درک گفتار او را دشوار کند. اختلالات گفتاری معمولاً در اوایل کودکی آشکار می‌شوند؛ زیرا در این زمان کودکان شروع به صحبت کردن و یادگیری زبان می‌کنند. با این که بسیاری از کودکان در ابتدا در گفتن برخی صداها و کلمات مشکل دارند، اکثر آن‌ها تا پنج سالگی می‌توانند به راحتی صحبت کنند. با این حال، برخی از اختلالات گفتاری همچنان ادامه پیدا می‌کنند. تقریباً ۵ درصد از کودکان سه تا ۱۷ ساله در ایالات متحده اختلالات گفتاری را تجربه می‌کنند.
انواع مختلفی از اختلالات گفتاری در کودک وجود دارند که شامل موارد زیر می‌باشند:
- ناروانی گفتار
- خطاهای بیانی
- محدودیت حرکت زبان یا آنکیلوگلوسیا
- دیس آرتری
- آپراکسی
در این مقاله به بررسی علل، علائم و درمان انواع مختلف اختلالات گفتاری می‌پردازیم.
اختلالات گفتار در کودک چیست؟
بسیاری از کودکان تاخیر موقتی در رشد گفتار و زبان را تجربه خواهند کرد. اکثر آن‌ها در نهایت به نتیجه خواهند رسید. اما دیگران همچنان در رشد ارتباطی مشکل خواهند داشت. اختلالات ارتباطی شامل اختلالات گفتاری و اختلالات زبانی است. اختلالات گفتار در این مقاله مورد بحث قرار گرفته و برخی تعاریف کلی نیز در مورد آن ارائه شده است. این به شما کمک می‌کند تصمیم بگیرید که آیا کودک شما نیاز است توسط آسیب شناس گفتار-زبان آزمایش شود یا خیر.
کودک مبتلا به اختلال گفتار ممکن است در تولید صدای گفتار، صدا، طنین یا روان بودن (جریان گفتار) مشکل داشته باشد.
ناروانی گفتار
اختلالات گفتاری که جریان گفتار را از بین می‌برند به نام ناروانی شناخته می‌شوند. لکنت زبان رایج‌ترین شکل ناروانی گفتار در کودک است، اما انواع دیگری از آن نیز وجود دارد.
علائم و ویژگی‌های ناروانی گفتار در کودک چیست؟
در ادامه برخی از خصوصیات ناروانی گفتار را در کودک توضیح خواهیم داد:
- تکرار عبارات، کلمات یا صداهای خاص بعد از سن ۴ سالگی (به عنوان مثال: “پ … پرتقال”، “من دوست دارم … آب پرتقال را دوست دارم”، “من می‌خواهم … من آب پرتقال می خواهم”)
- اضافه کردن صداها یا کلمات اضافی به جملات (به عنوان مثال: “ما … اوه … رفتیم برای خرید … اوم … آب پرتقال”)
- استفاده از کلمات طولانی کننده (مثلاً: گفتن «آآآب پرتقال» به جای «آب پرتقال»)
- جایگزین کردن کلمات (به عنوان مثال: “چی … آب پرتقال کجاست؟”)
- تردید هنگام صحبت کردن (مثلاً: مکث طولانی هنگام فکر کردن)
- مکث در اواسط گفتار (به عنوان مثال: توقف ناگهانی در اواسط گفتار، به دلیل عدم جریان هوا، عدم خروج صدا که منجر به مکث شدید می‌شود)
علاوه بر موارد بالا، کودکی که دارای ناروانی گفتار است، ممکن است علائم زیر را نیز هنگام صحبت کردن تجربه کند:
- تنش و فشار صوتی
- تکان دادن سر
- چشمک زدن
- لرزش لب
علل ناروانی گفتار
افراد مبتلا به ناهماهنگی معمولاً در مناطقی از مغز که پردازش زبان را کنترل می‌کنند و گفتار را هماهنگ می‌کنند، تفاوت‌های عصبی دارند که ممکن است ناشی از:
- عوامل ژنتیکی
- ضربه یا عفونت به مغز
- عوامل استرس زای محیطی که باعث اضطراب یا ناراحتی عاطفی می‌شوند
- مشکلات عصبی رشدی مانند اختلال کم توجهی و بیش فعالی (ADHD)
اختلالات روان بودن گفتار (لکنت زبان) در کودک
روان بودن، همان جریان طبیعی گفتار یا حرکت رو به جلو در گفتار است. لکنت شایع ترین نوع اختلال روان بودن گفتار است. لکنت زمانی اتفاق می‌افتد که تعداد غیر عادی تکرار، تردید، طولانی شدن یا انسداد در این ریتم یا جریان گفتار وجود داشته باشد. همچنین ممکن است تنش در صورت، گردن، شانه ها یا مشت‌های کودک دارای لکنت زبان مشاهده شود. تئوری‌های زیادی در مورد چرایی لکنت کودکان وجود دارد. در حال حاضر اطلاعات نشان می‌دهند که به احتمال زیاد علت لکنت زبان به تفاوت‌های عصبی اساسی در پردازش گفتار و زبان مرتبط است. واکنش‌های درونی فردی که صحبت می‌کند و واکنش‌های بیرونی سایر شنوندگان ممکن است بر شدت لکنت تاثیر بگذارد، اما باعث لکنت زبان نمی‌شود.
خطاهای بیانی
خطاهای بیان زمانی رخ می‌دهند که کودک در قرار دادن زبان خود در موقعیت صحیح برای ایجاد صداهای گفتاری خاص مشکل داشته باشد.
علائم و ویژگی های اختلالات گفتار در کودک
در ادامه برخی از ویژگی‌های اختلالات گفتار را توضیح خواهیم داد:
- جایگزینی یک صدا با صدای دیگر. مردم معمولاً با صداهای «ر» و «ل» مشکل دارند. (به عنوان مثال: ناتوانی در گفتن “خرگوش” و گفتن “خگوش” به جای آن)
- مشکل در حرکت مفصلی زبان که به طور خاص به دشواری صداهای “س” و “ز” اشاره دارد. (مثلاً: گفتن «ثغر» به جای «شکر» یا تولید صدای سوت مانند هنگام تلاش برای تلفظ این حروف)
- حذف صداها (به عنوان مثال: گفتن «مدرس» به جای «مدرسه»)
- افزودن صداها (به عنوان مثال: گفتن “پینانیو” به جای “پیانو”)
- ایجاد سایر خطاهای گفتاری که می‌تواند درک معنی آنچه که کودک می‌گوید را دشوار کنند. برای مثال، تنها اعضای خانواده ممکن است قادر به درک آنچه که می‌خواهد بگوید باشند.
چه زمانی نگران باشیم؟
- کودک در سن ۸ یا ۹ ماهگی با استفاده از صداهای همخوان (مخصوصاً b، d، m و n) غرغر نمی کند.
- کودک پس از ۱۸ ماهگی یا بیشتر از استفاده از صداها یا حرکات صدادار برای برقراری ارتباط استفاده می کند.
- گفتار کودک در سن ۳ سالگی برای بسیاری از افراد قابل درک نیست.
- درک گفتار کودک در سن ۴ سالگی یا بیشتر دشوار است.
علل خطاهای بیان
خطاهای بیان ممکن است ناشی از موارد زیر باشند:
- عوامل ژنتیکی، زیرا می‌تواند در تمام افراد خانواده ایجاد شود.
- از دست دادن شنوایی، زیرا بد شنیدن صداها می‌تواند بر توانایی فرد در باز تولید صدا تأثیر بگذارد.
- تغییرات در استخوان‌ها یا ماهیچه‌های مورد نیاز برای گفتار، از جمله شکاف کام (سوراخ موجود در سقف دهان) و مشکلات دندان
- آسیب به اعصاب یا بخش‌هایی از مغز که گفتار را هماهنگ می‌کنند که برای مثال ناشی از اختلالاتی مانند فلج مغزی هستند
آنکیلوگلوسیا
آنکیلوگلوسیا که به نام گره زبان نیز شناخته می‌شود، عارضه‌ای است که در آن زبان فرد به پایین دهان او متصل می‌شود. این امر می‌تواند حرکت زبان را محدود کند و حرکت زبان را برای فرد سخت کند.
علائم و ویژگی‌های آنکیلوگلوسیا
آنکیلوگلوسیا با دشواری در تلفظ صداهای “d” “n” “s” “t” “th” و “z” مشخص می شود. زیرا تلفظ این اصوات نیاز دارد تا زبان کودک، سقف دهان یا دندان‌های بالایی خود را لمس کند و زبان ممکن است نتواند به آنجا برسد. به غیر از اختلالات گفتاری، کودکان مبتلا به انکیلوگلوسیا ممکن است علائم دیگری را نیز در نتیجه گره زدن زبان تجربه کنند. این علائم شامل موارد زیر می‌باشند:
- مشکل شیردهی در نوزادان
- مشکل در بلع
- توانایی محدود برای حرکت دادن زبان از یک طرف به طرف دیگر یا بیرون آوردن آن
- مشکل در فعالیت‌هایی مانند نواختن سازهای بادی، لیسیدن بستنی یا بوسیدن
- تنفس دهانی
- درد فک
علل آنکیلوگلوسیا
آنکیلوگلوسیا یک بیماری مادرزادی است، به این معنی که از بدو تولد وجود دارد. بافتی که به نام فرنولوم زبانی شناخته می‌شود، زبان را به پایه دهان می‌چسباند. کودکان مبتلا به انکیلوگلوسیا فرنولوم زبانی کوتاه تری دارند یا بیشتر از بسیاری از افراد در امتداد زبان آن‌ها چسبیده است.
دیس آرتری
دیس آرتری عارضه‌ای است که در آن کودک به دلیل آسیب مغزی، اعصاب یا اندام‌ها نمی تواند عضلات مورد نیاز برای گفتار را کنترل کند.
علائم و ویژگی‌های دیس آرتری
دیس آرتری با ویژگی‌های زیر مشخص می‌شود:
- گفتار نامفهوم، به هم ریخته یا روباتیک
- گفتار بیش از حد سریع، آهسته یا شل
- صدای بدون نفس گرفتن، صدای خشن یا صدایی که انگار از بینی می‌آید.
علاوه بر موارد بالا، فرد مبتلا به دیس آرتری ممکن است علائم دیگری مانند مشکل در بلع و ناتوانی در حرکت آسان زبان، لب‌ها یا فک خود نیز داشته باشد.
علل دیس آرتری
دیس آرتری در اثر فلج یا ضعف عضلات مرتبط به گفتار ایجاد می‌شود. علل ضعف بسته به نوع دیس آرتری که فرد دارد، متفاوت است:
دیس آرتری مرکزی در اثر آسیب مغزی ایجاد می‌شود. ممکن است نتیجه بیماری‌های عصبی عضلانی مانند فلج مغزی، بیماری هانتینگتون، مولتیپل اسکلروزیس، دیستروفی عضلانی، بیماری پارکینسون یا بیماری لو گریگ باشد. دیس آرتری مرکزی همچنین ممکن است در اثر آسیب‌ها یا بیماری‌هایی که به مغز آسیب می‌رسانند مانند زوال عقل، سکته مغزی، تومور مغزی یا آسیب‌های مغزی ایجاد شود.
دیس آرتری محیطی در اثر آسیب به اندام‌های درگیر در گفتار ایجاد می‌شود. این عارضه ممکن است به دلیل مشکلات ساختاری مادرزادی، ضربه به دهان یا صورت، یا جراحی روی زبان، دهان، سر، گردن یا جعبه صدا ایجاد شود.
آپراکسی
آپراکسی که با نام‌های دیسپراکسی، آپراکسی کلامی یا آپراکسی گفتار نیز شناخته می‌شود، یک بیماری عصبی است که می‌تواند باعث شود کودک در حرکت دادن ماهیچه‌های مورد نیاز برای ایجاد صداها یا کلمات دچار مشکل شود. در این عارضه مغز کودک می‌داند که چه می‌خواهد بگوید، اما قادر به برنامه ریزی و ترتیب کلمات بر اساس آن نیست.
علائم و ویژگی‌های آپراکسی
موارد زیر برخی از ویژگی های آپراکسی هستند:
- صداهای تحریف کننده: ممکن است فرد در تلفظ برخی صداها، به ویژه مصوت‌ها مشکل داشته باشد، زیرا ممکن است نتواند زبان یا فک خود را به روشی که برای تولید صدای مناسب لازم است حرکت دهد. مدیریت کلمات طولانی تر یا پیچیده تر ممکن است به خصوص برای کودک دارای آپراکسی سخت تر باشد.
- ناهماهنگی در گفتار: به عنوان مثال، کودک ممکن است بتواند یک کلمه را یک بار به درستی تلفظ کند، اما ممکن است نتواند آن را تکرار کند. یا ممکن است یک روز آن را به درستی تلفظ کند و روزی دیگر متفاوت باشد.
- جستجوی کلمات: ممکن است به نظر برسد که فرد در حال جستجوی کلمه یا صدای مناسب است یا قبل از این که آن را درست تلفظ کند، چندین بار سعی در تلفظ آن داشته باشد.
- ایجاد خطا در ریتم یا لحن گفتار: ممکن است فرد با استفاده از لحن و ریتم گفتار برای برقراری ارتباط معنادار مشکل داشته باشد. به عنوان مثال، کودک ممکن است روی هیچ یک از کلمات یک جمله تاکید نکند، در رفتن از یک هجا در یک کلمه به کلمه دیگر مشکل داشته باشد یا در قسمتی نامناسب از جمله مکث کند.
علل آپراکسی
آپراکسی زمانی اتفاق می‌افتد که مسیرهای عصبی در مغز قطع می‌شود که این می‌تواند ارسال پیام‌ها را برای مغز به اندام‌های درگیر در صحبت کردن دشوار کند. علل این اختلالات عصبی بسته به نوع آپراکسی کودک می‌تواند متفاوت باشد:
- آپراکسی گفتار در دوران کودکی (CAS): این بیماری از بدو تولد وجود دارد و اغلب ارثی است. اگر یکی از خویشاوندان بیولوژیکی ناتوانی یادگیری یا اختلال ارتباطی داشته باشد، ممکن است احتمال ابتلا به آن در فرد بیشتر باشد.
- آپراکسی اکتسابی گفتار (AOS): این وضعیت می‌تواند در بزرگسالان به دلیل آسیب مغزی در نتیجه تومور، آسیب سر، سکته مغزی یا سایر بیماری‌هایی که بر بخش‌های مغز درگیر در گفتار تأثیر می‌گذارد، رخ دهد.
درمان اختلالات گفتار در کودک
اگر خود شما مشکل گفتاری دارید، یا مشکوک هستید که کودک شما ممکن است این مشکل را داشته باشد، مراجعه به پزشک می‌تواند برای شما مفید باشد. پزشک عمومی شما می‌تواند شما را به یک آسیب شناس گفتار-زبان ارجاع دهد که او می‌تواند گفتار کودک شما را ارزیابی کند، اختلالات گفتاری را در او تشخیص دهد و گزینه‌های درمانی مناسب را به شما توصیه کند. فرآیند تشخیص اختلالات گفتاری ممکن است شامل معاینه فیزیکی و همچنین تست‌های روان شناختی، عصبی، یا شنوایی روی کودک باشد تا تشخیص اختلال گفتار را تایید کند و علل دیگر را رد کند.
درمان اختلالات گفتار اغلب شامل گفتار درمانی است، که می تواند به کودک شما کمک کند تا یاد بگیرد که چگونه ماهیچه‌های مرتبط با گفتار خود را حرکت دهد و زبان خود را به درستی قرار دهد تا صداهای خاصی ایجاد کند. این کار می‌تواند در بهبود گفتار کودک شما بسیار موثر باشد.
کودکان اغلب با بزرگ شدن از اختلالات گفتاری خفیف تر رد می‌شوند و این اختلالات در آن‌ها باقی نمی‌ماند. با این حال، آموزش‌های ویژه و گفتار درمانی می‌تواند در موارد جدی تر به کودک شما کمک کند.
برای انکیلوگلوسیا یا گره زبان، یک جراحی جزئی که به نام فرنکتومی شناخته می‌شود می‌تواند به جدا شدن زبان از پایین دهان کمک کند.
سخن آخر
اختلالات گفتاری می‌توانند تلفظ صداهای خاص، صحبت کردن واضح یا برقراری ارتباط روان را برای کودک دشوار کنند.
زندگی با یک اختلال گفتاری می‌تواند ناامید کننده باشد؛ زیرا ممکن است افراد در حین صحبت کردن شما، حرف شما را قطع کنند، سعی کنند جملات شما را تمام کنند یا به گونه ای متفاوت با شما رفتار کنند. صحبت کردن با پزشک در مورد چگونگی کنار آمدن با این موقعیت‌ها می‌تواند مفید واقع شود. همچنین ممکن است از پیوستن به یک گروه پشتیبانی در این زمینه سود ببرید؛ جایی که می‌توانید با افرادی که مبتلا به اختلالات گفتاری هستند ارتباط برقرار کنید.