هر چقدر از شگفت‌انگیز بودن فرایند بارداری و تولد نوزاد بگوییم، کم گفته‌ایم. در مقاله مربوط به معرفی ساختار جفت گفتیم که جفت اندامی است که فقط و فقط در دوران بارداری در بدن زنان تشکیل میشود و بخشی از این ساختار زائده‌ای به نام بند ناف است که در مقاله‌ای به طور مفصل به بررسی آناتومی بند ناف پرداختیم. همچنین در مقاله مربوط به معرفی سلول‌های بنیادی گفتیم که نگهداری خون بند ناف در موسسات تخصصی می‌تواند در آینده جهت درمان انواع بیماری‌ها برای خود فرد و یا بستگان درجه یک او مورد استفاده قرار بگیرد. در این مقاله به روش بستن بند ناف که به آن کلمپ بند ناف گفته میشود، می‌پردازیم. اگر باردار هستید، یا قصد بارداری دارید خواندن این مقاله برای شما بسیار ضروری است و این مقاله حاوی نکات ارزشمندی است که تیم پینو بیبی خواندن آن را به همه زوج‌هایی که قصد فرزندآوری دارند، توصیه میکند.
کلمپ بند ناف (Umbilical Clamp)
بند ناف رابط بین مادر و فرزند است. از طریق بند ناف ،کودک تنفس و تغذیه میکند و مواد زائد از طریق بند ناف از بدن جنین خارج میشود. رابطه بند ناف بین مادر و نوزاد بعد از تولد قطع میشود. بستن یا بریدن بند ناف بلافاصله بعد از تولد می‌تواند برای سلامتی نوزاد خطرناک باشد. کلمپ بند ناف برای جلوگیری از خونریزی در حین زایمان طبیعی و سزارین نیز کاربرد دارد. این اقدام جهت انسداد بند ناف صورت می‌گیرد. کلمپ در واقع یک ابزار پزشکی است که معمولاً به شکل پلاستیکی و یک‌بار مصرف است. کلمپ بند ناف از محصولات مربوط به خون و فرآورده‌های خونی به حساب می‌آید.
این محصول برای قطع جریان خون مادر و نوزاد بعد از زایمان مورد استفاده قرار می‌گیرد. کلمپ بند ناف از مواد مدیکال گرید بالا و استریل تهیه شده است و به شکلی طراحی و ساخته شده است که پس از یک‌بار قفل شدن به راحتی قابل باز کردن نبوده و مقاوم است. کلمپ بند ناف وسیله‌ای کاملاً استریل است که توسط گاز اتیلن اکساید سترون شده است. استریل بودن این محصول بسیار ضروری است. بسیار مهم است که هیچگونه عفونتی هنگام جدا کردن بند ناف اتفاق نیفتد.
در تمامی قسمت‌های این محصول شیارهای عرضی با سر گرد و بدون تیزی و برندگی وجود دارد. تیز نبودن سر کلمپ بند ناف باعث میشود نوزاد هیچگونه درد و آزاری را متحمل نشود. احتمال باز شدن قفل این محصول بسیار کم است و نگرانی بابت این موضوع وجود ندارد.
بند ناف
بند ناف در هفته پنجم رشد جنین شکل گرفته و شامل دو شریان خونی (سرخرگ) و یک ورید (سیاه‌رگ) است که در ماده ژلاتینی به نام وارتونز ژل Wharton,s Jelly پیچیده شده است. جنس بند ناف از زیگوت یا سلول تخم است، که نام دیگر تخمک بارور شده می‌باشد. بند ناف از محلی که بعدها به آن ناف می‌گویید تا جفت مادر ادامه و تا زمانی که جنین دوره کامل جنینی را پشت سر می‌گذارد، بند ناف به طول حدوداً ۵۶ سانتی‌متر می‌رسد.
اهمیت و نقش حیاتی بند ناف
امروزه نتایج پژوهش‌ها حاکی از آن است که اهمیت بند ناف بیش از یک رابط بین مادر و جنین است و در حقیقت نقش حیاتی‌تری دارد و در واقع یک رابط فعال و هوشمند محسوب می‌گردد. برای مثال، بند ناف برای جنین‌های فعال‌تر با افزایش طول همراه هست و زمانی که جنین در حال چرخیدن درون رحم است، به جنین آزادی عمل بیشتری برای تحرک می‌دهد. همچنین تحقیقات جدید نشان می‌دهد که بند ناف پسران نسبت به دختران بلندتر بوده و بند ناف دو قلوها نسبت به تک قلوها کوتاه‌تر است. عموماً در اولین بارداری بند ناف به نسبت بارداری‌های بعدی کوتاه‌تر است. هفت تا ده روز پیش از تولد، بند ناف متوجه میشود که زمان روند شیمیایی دیگری در آینده آغاز خواهد شد و باید به زودی از نوزاد قطع شود، به همین دلیل رگ‌های داخلی خود را منقبض میکند و این خود یکی دیگر از شگفتی‌های دوران بارداری و فعالیت‌های مرتبط با عضو بارداری یعنی جفت است.
قطع کردن و بریدن بند ناف
تا یک نسل پیش، به پدر اجازه ورود به اتاق عمل داده نمی‌شد. امروزه در بسیاری از نقاط جهان به پدران این اجازه داده میشود، تا بند ناف فرزندان‌شان را قطع کنند که روشی جالب برای دخیل کردن پدران در تجربه زایمان است. دوشیدن بند ناف Cord Milking روشی است که سریعاً پس از زایمان و پیش از بریدن و گیره زدن به بند ناف صورت می‌گیرد، در این روش بند ناف را دو یا سه بار از طرف جفت به سمت نوزاد می‌دوشند و فشار می‌دهند تا تمامی محتویات داخل بند ناف به درون بدن نوزاد تخلیه شود. تحقیقات علمی جدید نشان می‌دهد که با این روش سلول‌های قرمز خونی‌ِ بیشتری به نوزاد منتقل میشود و تاثیر خوبی در فشار خون نوزادان دارد.
آداب و رسوم مختلف بریدن بندناف در کشورهای مختلف
خاکسپاری بند ناف
در کشور جامائیکا طی مراسمی که ریشه آن در فرهنگ افریقا دارد، بن دناف را در ملک فامیلی نوزاد به خاک سپرده و درختی را در آن ناحیه می‌کارند. این گیاه به نام درخت تولد نامیده میشود. این درخت نشانه افتخار بزرگی به حساب می‌آید.
نگهداری از بند ناف به عنوان یادگاری
کوتوبوکی باکو Kotobuki Bako مراسمی ژاپنی است. در داخل یک جعبه چوبی گران‌قیمت و کنده‌کاری شده عروسک کودکی است که لباس کیمونو به تن دارد. بند ناف خشک شده درون این کیمونو قرار داده میشود و به عنوان یادگاری از تولد نوزاد نگهداری می‌گردد.
بعضی از بومیان امریکا نیز از بند ناف نگهداری می‌کنند. کیسه‌ای که در آن بند ناف نگهداری میشود به عنوان طلسم خوشبختی برای کودک محسوب میشود.
مردم امریکای لاتین معتقدند که با قرار دادن سکه‌ای روی نافی که در حال بهبود است، می‌توان از بیرون زدن دوباره بند ناف آن جلوگیری کرد.
معجزه خون بند ناف
به نظر می‌رسد که در غرب برای استفاده از بند ناف کمتر احساسی برخورد میشود و برای استفاده از خونی که در بند ناف وجود دارد و سرشار از سلول‌های بنیادی است، تمام تلاش خود را انجام می‌دهند. امروزه بند نافی که از نوزاد ذخیره میشود و سلول‌های بنیادی در بانک خون بند ناف نگهداری میشود. این سلول‌ها در درمان بیماری‌هایی مثل لوسمی یا سرطان‌خون به جای پیوند مغز استخوان استفاده میشود. با کمک بند ناف می‌توان بیماری‌های ژنتیکی، بیماری‌های خودایمن سیستم ایمنی، سرطان‌ها و اختلالات خونی را نیز مداوا کرد. بند ناف و محتویات آن، می‌تواند دوباره نجات‌دهنده کودک در بزرگسالی باشد.
انواع کلمپ بندناف
هنگامی که یک نوزاد متولد میشود یک پزشک یا ماما بلافاصله در حالی که هنوز جفت داخل رحم است جریان خون جفت به نوزاد را با قرار دادن گیره یا کلمپ ناف قطع می‌کنند، مراحل کمتر از ۳۰ ثانیه طول می‌کشد و در این حالت کلمپ زودرس انجام میشود ولی در کلمپ تاخیری پزشک اجازه انتقال خون از جفت به نوزاد را تا زمانی که بند ناف نبض دارد و یا حدود ۶۰ ثانیه پس از تولد داده و سپس کلمپ انجام میشود. با کلمپ تاخیری کودک سازگاری بهتر و بیشتری با زندگی خارج رحمی پیدا میکند و وضعیت قلبی – ریوی نوزاد پس از تولد بهتر و پایدارتر میشود. کلمپ زودرس بند ناف یعنی بستن بند ناف زودتر از ۳۰ ثانیه پس از تولد در سال ۱۹۶۰ میلادی جهت مدیریت مرحله سوم زایمان و کاهش خونریزی داخل رحمی توصیه شده است. ولی پس از آن مطالعات مختلف نشان داد که کلمپ زودرس بند ناف در کاهش خونریزی داخل رحمی تأثیر ندارد. کلمپ تاخیری به معنی بستن بند ناف حدوداً یک دقیقه پس از تولد است.
فواید تاخیر در کلمپ بند ناف
طی بارداری بند ناف مسئول رساندن خون حاوی اکسیژن و مواد غذایی از جفت به جنین است و شریان‌های بند ناف نیز خون بدون اکسیژن و مواد زاید مانند دی اکسید کربن را به جفت باز می‌گردانند. منبع خونی نوزاد مستقل از مادر می‌باشد و طی بارداری، زایمان و تولد در یک مدار بسته باقی می‌ماند. زمانی که جنین در حالت زایمان (زایمان طبیعی) یا برش شکمی (سزارین) در حال فشرده شدن است، مقادیر زیادی خون به سمت جفت باز می‌گردد اما با متولد شدن نوزاد، بند ناف همه خون را به صاحب خود یعنی مادر باز می‌گرداند. بند ناف همچنان به تامین اکسیژن می‌پردازد تا این که کودک شروع به تنفس کند و سپس قطع می‌گردد. اما حتی هنگامی که کودک شروع به تنفس میکند نیز تا مدتی نباید بند ناف قطع شود. در صورتی که بند ناف خیلی زود قطع شود، نوزاد از اکسیژن محروم میشود، ۲۰ تا ۳۰ درصد حجم خون نوزاد و نزدیک به ۵۰ درصد سلول‌های خونی قرمزش را از دست می‌دهد. این کمبود خون، موجب میشود که نزدیک به ۳۰ درصد کودکان با کم خونی متولد شوند. این کم خونی خود باعث مشکلاتی مانند ضعیف شدن عملکردهای مغزی، فیزیکی، اجتماعی و احساسی کودک میشود. چند لحظه تامل در بستن بند ناف، می‌تواند تفاوت بزرگی را در سلامتی کودک و در آینده او رقم بزند. حتی کودکانی که بند ناف‌شان دیرتر بسته میشود، در مقایسه با کودکان دیگر از وزن بالاتری برخوردار هستند.
محققین بریتانیایی معتقدند که کلمپ کردن یا بستن بند ناف در زمان تولد باید دو تا سه دقیقه بعد از تولد انجام شود. این محققین به متخصصین زنان و زایمان و ماماها توصیه می‌کنند که کلمپ کردن بند ناف را زودتر از یک دقیقه بعد از تولد انجام ندهند، اما این در حالی است که متاسفانه در نزدیک به یک سوم از موارد زایمان این توصیه رعایت نمی‌شود.
در مطالعه‌ای که روی۳۵۰۰ پدر و مادر بین سال‌های ۲۰۱۵ تا ۲۰۱۷ میلادی در بریتانیا صورت گرفت، ۳۱ درصد آن‌ها گفتند که بند ناف فرزندشان در ظرف کمتر از یک دقیقه کلمپ شد و یک پنجم آن‌ها نیز مدعی بودند که بلافاصله بعد از تولد، بند ناف بچه‌شان قطع شده است.
بر اساس تحقیقات انجام شده مزایای تاخیر در کلمپ بند ناف بیشتر از معایب آن است از مهمترین مزایای این مسئله به شرح زیر است:
- دیر بریدن بند ناف می‌تواند باعث افزایش ۶۰ درصدی گلبول‌های قرمز و ۳۰ درصدی حجم خون شود.
- سبب تکامل عصبی نوزاد میشود.
- بر اساس راهنمای سازمان جهانی بهداشت در سال ۲۰۱۴ میلادی کلمپ دیررس بندناف در نوزاد نارس همراه با کاهش خطر خونریزی داخل بطنی، آنمی و نیاز به تزریق خون است. البته زود قطع کردن کلمپ بند ناف نوزاد در نوزادان زودرس که دچار خفگی نیز شده‌اند و باید سریع احیا شوند توصیه میشود.
- اثرات طولانی مدت کلمپ تاخیری شامل افزایش هوش اجتماعی و بهبود تکامل نوزاد است.
- انتقال حجم بیشتری آهن از مزایای دیر بریدن بند ناف است. در نتیجه احتمال فقر آهن کاهش می‌یابد.
- فواید کلمپ تاخیری بندناف برای مادران، کاهش زمان مرحله سوم زایمان و دفع سریع‌تر جفت می‌باشد.
- سهولت در انتقال اکسیژن و رسیدن خون بیشتر به ریه‌ها که باعث تطابق هر چه بیشتر نوزاد با محیط میشود.
زایمان نیلوفرآبی
زایمان نیلوفر آبی Lotus Birth روشی است که بعد از تولد نوزاد بند ناف بریده نمی‌شود و نوزاد سه تا ده روز درحالی که همچنان به بند ناف متصل است در این وضعیت باقی می‌ماند.
در این روش بند ناف برای خشک شدن طبیعی رها میشود و سه تا ده روز پس از زایمان جدا میشود. این روش در علم بارداری روشی کاملاً جدید و مدرن به محسوب میشود ولی به نظر می‌رسد که نگاه مادران به این روش جدید مثبت بوده و مادران زیادی وجود دارند که پذیرای این مطلب هستند که بند ناف در یک زمان طبیعی و به آرامی از بدن مادر جدا شود.
نحوه مراقبت از بند ناف نوزاد
همانطور که اشاره شد بعد از زایمان و تولد و کلمپ بند ناف تا خشک شدن و افتادن بند ناف نوزاد، مدتی زمان خواهد برد که لازم است تا والدین در این مدت مراقبت‌های خاصی را برای محل زخم انجام دهند تا نوزاد دچار مشکلات مختلف و یا عفونت بند ناف نشود. نحوه مراقبت از بند ناف نوزاد آسان است، اما انجام آن نیز به همان اندازه، حائز اهمیت است برخی از مهمترین این موارد عبارت هستند از:
- باید به گونه‌ای بند ناف بسته شود تا هوا به خوبی به آن برسد.
- زمانی که نوزاد را پوشک میشود، باید پوشک را زیر بند ناف ببندید تا بند ناف، به ادرار نوزاد آغشته نشود. اگر پوشک بلند است و تا روی ناف امتداد دارد، قسمت بالایی پوشک را تا بزنید تا هوا به خوبی به بند ناف برسد و روند خشک شدن آن را تسریع و تسهیل شود.
- از پوشاندن البسه زیاد به نوزاد خودداری کنید، زیرا روند خشک شدن بند ناف را به تعویق می‌اندازد.
- کلمپ و گیره بند ناف نوزاد، را به هیچ‌وجه دستکاری نکنید.
- از استفاده از ناف بند، برای بستن بند ناف اجتناب کنید.
- بند ناف نوزاد، را همیشه تمیز و خشک نگه دارید.
- استفاده از الکل برای تمیز نگه داشتن بند ناف نوزاد، به هیچ وجه توصیه نمی‌شود.
- از دست زدن به بند ناف و یا کشیدن آن به بهانه افتادن سریع‌تر، مطلقاً خودداری کنید. فراموش نکنید این پروسه باید به تدریج و خود به خود رخ دهد و حتی در آخرین مرحله که بند ناف بسیار نازک هم شده، کندن و دستکاری آن مجاز نیست.
- به هیچ وجه بند ناف نوزاد را به موادی همچون بتادین و یا روغن، آغشته نکنید..
- تا زمانی که بند ناف نوزاد نیفتاده، از غوطه‌ور کردن نوزاد در آب و یا شستن ناحیه بند ناف در حمام، اجتناب کنید.
- برای شستن نوزاد، می‌توانید از اسفنج یا لیف مخصوص شستشو استفاده نمایید؛ اما اطراف جای اسکار بند ناف را به هیچ وجه خیس نکنید.
- حتی بعد از افتادن بند ناف نیز، لازم است که از شستن داخل ناف حداقل تا یک سال، اجتناب شود.
- ترشح بند ناف، به اندازه کم، کاملاً طبیعی است، تنها لازم است که آن را با یک دستمال کاملاً استریل، نرم و تمیز، پاک کنید. برای تمیز کردن بند ناف نوزاد، از پنبه استفاده نکنید، زیرا ممکن است الیاف پنبه به زخم بچسبند و باقی مانده الیاف آن ایجاد عفونت کند.
- مشاهده خونابه نیز در اطراف بند ناف، البته به مقدار کم طبیعی است.