بارداری باعث ایجاد تغییرات زیادی در بدن بانوی باردار می‌شود و ممکن است عوارض زیادی را به همراه داشته باشد. یکی از عوارض کمتر شایع دوران بارداری فتق ناف است که به دلیل تغییرات فیزیولوژیک در ناحیه حفره شکمی طی دوران آبستنی ممکن است ایجاد شود. فتق ناف عموماً یک عارضه کم تاثیر است اما گاهی ممکن است شدت آن به قدری باشد که نیاز به جراحی داشته باشد. در این مقاله تیم متخصص پینو بیبی به معرفی این عارضه، علل ایجاد فتق ناف بارداری و درمان فتق ناف در دوران حاملگی می‌پردازد پس تا پایان این مقاله با پینو بیبی همراه باشید.
آنچه باید در مورد فتق ناف در دوران بارداری و بعد از آن بدانید
وقتی باردار هستید باید از چیزهای زیادی آگاه باشید. تغییرات در بدن شما گاهی اوقات می‌تواند باعث بروز مشکلات نادری شود. چیزی که احتمالاً هرگز به ذهن شما خطور نکرده است فتق نافی است. فتق ناف یک عارضه نادر است، اما ممکن است اتفاق بیفتد. این نوع فتق که فتق نافی (Naval Hernia) نیز نامیده می‌شود، در زنان شایع‌تر است و بارداری می‌تواند باعث ایجاد یا بدتر شدن آن شود.
تنها حدود ۰.۰۸ درصد از زنان به دلیل بارداری دچار فتق ناف می‌شوند. خوشبختانه این نوع فتق معمولاً بی‌ضرر است. حدود ۱۰ درصد از فتق‌های معده در بزرگسالان فتق نافی است. بزرگسالان غیر باردار، نوزادان و کودکان نوپا نیز ممکن است دچار فتق ناف شوند. در واقع، فتق ناف در این گروه‌ها بیشتر از زنان باردار دیده می‌شود.
فتق ناف در دوران بارداری نادر است، اما در برخی از موارد (درصد کمی)، می‌تواند جدی باشد. بنابراین، اگر بانویی مشکوک به داشتن فتق ناف است، باید در اسرع وقت به پزشک خود مراجعه کنید.
فتق چیست؟
فتق زمانی است که قسمت‌های داخلی بدن فشار ضعیفی به ماهیچه و دیواره‌های بدن وارد می‌کنند و اغلب منجر به ظاهر شدن توده‌ای می‌شود که هنگام سرفه یا زور زدن بزرگ‌تر می‌شود و زمانی که دراز می‌کشید ناپدید می‌شود. شایع‌ترین فتق‌ها، فتق مغبنی هستند که در ناحیه تحتانی شکم، کشاله ران و یا از طریق اسکارهای (زخم) جراحی قبلی (از جمله ترمیم‌های قبلی فتق) ایجاد می‌شوند. به طور کلی، فتق‌ها مضر نیستند، با این حال، در برخی موارد ممکن است فتق‌ها باعث خفه شدن جریان خون و یا مسدود شدن جریان خون در عضو یا اندامی شوند که ایجاد شده‌اند. در این صورت می‌تواند منجر به درد و عوارض بعدی شود که نیاز به جراحی اورژانسی دارد. بنابراین، اکثر فتق‌ها به طور معمول با جراحی ترمیم می‌شوند تا از بروز هر گونه عارضه‌ای در آینده جلوگیری شود.
فتق ناف چیست؟
فتق ناف در دوران بارداری هیچ ارتباطی با بند ناف جنین در حال رشد در شکم شما ندارد. این فتق ناف بیشتر به بند ناف خود شما مربوط می‌شود یا بهتر است بگوییم، مربوط به بند ناف شما در دوران جنینی است.
همه افراد ناف دارند زیرا دقیقاً همان نقطه‌ای است که بند ناف شما را به مادرتان متصل می‌کند. چیزی که دیده نمی‌شود، شکاف ماهیچه‌های معده درست زیر ناف شماست. این جایی است که بند ناف هنگام خروج از بدن شما تونل می‌زند.
پس از تولد، این منفذ از طریق عضلات شکم شما بسته می‌شود. تنها چیزی که از بند ناف باقی می‌ماند یک ناف داخلی یا بیرونی است. با این حال، گاهی اوقات تونل بین عضلات باز می‌ماند یا به اندازه کافی محکم بسته نمی‌شود. اگر چربی یا بخشی از روده از طریق این سوراخ ضعیف‌تر به ناحیه درست زیر ناف شما فشار وارد کند، ممکن است در بزرگسالی دچار فتق ناف شوید.
علل فتق ناف در بارداری
اگر باردار هستید، رشد شکم و کودک به این معنی است که فشار بیشتری در شکم شما وجود دارد. ماهیچه‌های دیواره معده نیز با کشش در دوران بارداری نازک‌تر و ضعیف‌تر می‌شوند. نیروی هل دادن و عضلات ضعیف‌تر می‌تواند باعث فتق ناف در دوران بارداری یا بدتر شدن آن شود.
در دوران بارداری، رحم شما مانند یک بادکنک بزرگ می‌شود، در سه ماهه دوم بارداری رحم بزرگ شده تقریباً تا ارتفاع ناف شما بالا آمده است، این بزرگ شدگی رحم تقریباً از هفته بیستم تا هفته بیست و دوم بارداری رخ می‌دهد. همانطور که رحم شما متورم می‌شود، روده‌های شما به آرامی به قسمت‌های بالایی و پشتی معده شما فشار داده می‌شود (هل داده می‌شوند). به همین دلیل است که فتق ناف در دوران بارداری معمولاً در سه ماهه اول اتفاق نمی‌افتد. آن‌ها از سه ماهه دوم به بعد شایع‌تر هستند. احتمال ابتلا به فتق ناف در دوران بارداری بیشتر است اگر:
- قبل از بارداری فتق نافی داشتید.
- ماهیچه‌های معده شما به طور طبیعی ضعیف باشند.
- مشکل باز شدن یا جدا شدن طبیعی در عضلات معده داشته باشید.
- اضافه وزن یا چاقی
- وجود مایعات اضافی در معده یا بدن
علائم فتق ناف در بارداری
فتق ناف در دوران بارداری ممکن است هیچ علامتی نداشته باشد. ممکن است متوجه یک برآمدگی یا تورم در اطراف ناف خود شوید. ممکن است به کوچکی یک انگور یا به بزرگی یک گریپ فروت باشد. همچنین احتمال دارد علائمی داشته باشید:
- تورم یا برآمدگی در اطراف ناف که هنگام سرفه بیشتر قابل توجه است.
- اطراف ناف فشار احساس می‌شود.
- در اطراف ناف درد یا حساسیت وجود دارد.
در موارد جدی، فتق ناف ممکن است منجر به موارد زیر شود:
- درد شدید
- درد ناگهانی یا تیز
- استفراغ
اثرات فتق ناف بر بانوی باردار و جنین
در یک فتق ناف جدی‌تر، بخشی از روده ممکن است در داخل دهانه پیچیده شود. این می‌تواند روده‌ها را بیش از حد فشرده یا جمع کند و جریان خون را قطع کند درست مانند زمانی که شیلنگ آب پیچ خورده می‌شود و جریان آب متوقف می‌شود.
در بدترین حالت، فتق ناف می‌تواند هضم شما را از عملکرد صحیح بازدارد یا عوارض خطرناک دیگری ایجاد کند.
اگر در دوران بارداری قبلی یا قبل از باردار شدن دچار فتق ناف شده‌اید، ممکن است در این بارداری مجدداً فتق ناف را تجربه کنید.
فتق ناف در دوران بارداری به جنین در حال رشد موجود در رحم شما آسیبی نمی‌رساند. با این حال، شما به عنوان حامی و مأمن جنین هستید و سلامتی شما در اولویت است. فتق ناف‌های جدی و وخیم که بدون درمان رها شوند می‌توانند باعث بیماری در بانوی باردار شوند و او را بسیار بیمار کند.
درمان فتق ناف در بارداری
فتق ناف خفیف در دوران بارداری ممکن است به هیچ درمانی نیاز نداشته باشد. تورم اطراف ناف شما ممکن است فقط چربی باشد که بین ماهیچه‌ها فشار داده شده است. پس از تحویل (وضع حمل) این نوع فتق باید از بین برود.
گفتنی است، جراحی لاپاراسکوپی که شامل برش‌های کوچک و استفاده از دوربین است، گاهی اوقات برای رفع فتق ناف این جراحی مورد نیاز است. در بیشتر موارد از بیهوشی عمومی استفاده می‌شود و شما چیزی احساس نمی‌کنید.
درمان فتق ناف در دوران بارداری به میزان وخامت فتق ناف بستگی دارد. اگر کوچک است و هیچ علامتی وجود ندارد، متخصص زنان و زایمان احتمالاً تصمیم می‌گیرد تا زمانی که نوزاد خود را به دنیا بیاورید صبر کند و اقدامی نکند.
اگر فتق ناف بزرگ بود یا ایجاد عوارضی مانند آسیب به روده یا سایر اندام‌ها می‌کند، ممکن است در اسرع وقت به جراحی نیاز باشد. در این موارد، بهتر است به جای صبر کردن، حتی در زمان بارداری، به فتق حبس شده رسیدگی کنید، زیرا خطرات آن بیشتر است. اکثر متخصصین زنان و زایمان توصیه می‌کنند برای انجام این جراحی تا سه ماهه دوم بارداری منتظر بمانید، البته اگر نیاز فوری به درمان آن نباشد. در موارد دیگر، متخصص زنان و زایمان (OB-GYN) ممکن است فتق ناف را در حین زایمان شما از طریق عمل سزارین برطرف کند.
جراحی فتق چیست؟
جراحی فتق با هدف جایگزینی اندام‌های داخلی به موقعیت طبیعی خود و ترمیم ضعف در عضله و دیواره بدن انجام می‌شود. گاهی اوقات فتق‌ها به دلیل فشارهای مکرر (مانند فشار جنین به اندام‌های داخلی مادر) ایجاد می‌شوند، بنابراین بهبودی پس از جراحی فتق شامل بازگشت دقیق اندام‌ها به جایگاه خود با ورزش و فعالیت طبیعی بدون ایجاد عود فتق است.
بهبودی پس از درمان فتق
پس از جراحی برای فتق ناف، به خاطر داشته باشید که تا ۶ هفته از بلند کردن اجسام بیش از 4،۵ کیلوگرم (۱۰ پوند) خودداری کنید. فتق ترمیم یافته می‌تواند دوباره باز شود یا دوباره اتفاق بیفتد. اگر تا کنون عمل سزارین داشته‌اید حتماً این نوع بازشدن و شکافته شدن را می‌شناسید.
ممکن است بعد از ترمیم فتق، عضلات شما هم‌چنان ضعیف باشند. ماهیچه‌های معده نیز می‌توانند در دوران بارداری از هم جدا شوند. با پزشک متخصص زنان یا فیزیوتراپیست خود در مورد بهترین راه برای تقویت این عضلات شکم پس از بهبودی کامل پس از جراحی و زایمان صحبت کنید.
پیشگیری از فتق ناف
فتق ناف یک عارضه نادر است، اما اگر در معرض خطر هستید یا قبلاً به آن مبتلا بوده‌اید، می‌توانید از بروز آن در بارداری‌های بعدی جلوگیری کنید. ایده اصلی این است که از چیزهایی که به فشار طبیعی که شکم در حال رشد شما در حال حاضر تجربه می‌کند، می‌افزاید، اجتناب کنید.
استراتژی‌های مفید چهت پیشگیری از فتق ناف عبارت هستند از:
- پوشیدن لباس‌های گشاد که موجب سهولت جریان خون به خصوص در اطراف لگن و پاها می‌شود.
- پوشیدن لباس‌هایی که شکم در حال رشد شما را پشتیبانی می‌کند، مانند شلوارهایی که کمربندهای الاستیک دارند.
- هنگام برخاستن از حالت نشسته یا درازکش از تکیه گاه برای بالا کشیدن خود استفاده کنید.
- اجتناب از برداشتن چیزهای سنگین از جمله اگر کودک نوپا، دارید!
- در صورت امکان از بالا رفتن بیش از حد از پله‌ها اجتناب کنید.
- از دستان خود برای جلوگیری یا کنترل عطسه یا سرفه شدید استفاده کنید.
- تا جایی که می‌توانید پاهای خود را بالاتر از سطح بدن بگذارید.
- انجام تمرینات ورزشی ملایم و سبک مانند پیاده‌روی، کشش و یوگا سبک
تمرین‌هایی برای بهینه‌سازی ریکاوری فتق ناف
چندین کار وجود دارد که حتی می‌توانید قبل از جراحی انجام دهید تا به بهبودی سریع و موفقیت‌آمیز کمک کند منتهی اگر باردار هستید و دچار فتق ناف هستید حتماً با متخصص زنان و زایمان مشورت کنید.
- سلامت قلب و تنفس خود را بهبود بخشید: هر نوع ورزشی که شما را واردار به نفس کشیدن سریع‌تر کند و قلب شما خون را سریع‌تر پمپاژ کند، به بهبود سلامت عمومی شما و بهبودی پس از هر نوع عمل جراحی کمک می‌کند. این می‌تواند شامل پیاده روی، دویدن سبک یا شنا باشد.
- اندام خود را تقویت کنید: ایجاد تفاوت‌های کوچک، مانند بلند شدن از روی صندلی بدون استفاده از بازوها، یا انجام چند ورزش برای تقویت عضلات دو سر بازو با یک کمک یک وزنه سبک (چیزی مانند یک قوطی کنسرو لوبیا پخته) می‌تواند باعث تغییر بزرگی در احساس قوی‌تر شدن بعد از عمل ایجاد کند.
- ورزش و تقویت در باشگاه یک راه عالی برای بهبود تناسب اندام است، اگر نمی‌توانید باشگاه بروید انجام کارهای کوچک در خانه نیز می‌تواند تفاوت زیادی ایجاد کند و مفید واقع شود. برای مشاوره بیشتر در مورد ورزش قبل از عمل با پزشک خود صحبت کنید.
بهبودی و ریکاوری بعد از جراحی فتق
پینو بیبی در اینجا چند تمرین موثر را گردآوری کرده است که به شما کمک می‌کند تا مدت زمان ریکاوری خود را به نحوه مطلوبی طی کنید و دوباره روی پای خود بیاستید!
- تنفس عمیق: احساس درد پس از جراحی شایع و طبیعی است به خصوص پس از جراحی شکم، نفس‌های عمیق می‌تواند دردناک‌تر باشد، بنابراین افراد تمایل دارند نفس‌های بسیار کم عمق بکشند. این گاهی اوقات می‌تواند منجر به ایجاد عفونت در انتهای ریه‌ها شود، جایی که ریه‌ها به طور کامل منبسط نمی‌شوند. بنابراین، مهم است که چند بار در روز چندین نفس عمیق و آگاهانه بکشید. همچنین پاکسازی هرگونه خلط با سرفه کنترل شده مهم است. نگه داشتن بالش یا حوله روی زخم جراحی می‌تواند مفید باشد تا از آن حمایت بیشتری کند و به شما امکان سرفه کردن و پاکسازی صحیح ریه‌ها را بدهد.
- بلند شو و راه برو: بهترین ورزش بعد از جراحی فتق این است که هر چه زودتر بلند شوید و راه بروید. این کمک می‌کند تا گردش خون شما به خوبی حرکت کند و روده شما را تشویق می‌کند که به کار خود ادامه دهد. بسیاری از افراد پس از جراحی احساس ضعف و خستگی زیادی می‌کنند، اما مهم است که کمی راه بروید (حتی فقط چند قدم برای شروع) و سعی کنید مسافت را در طول دوره بهبودی افزایش دهید. پیاده روی فواید زیادی دارد، از جمله بهبودی سریع‌تر و جلوگیری از عفونت و لخته شدن خون.
- تمرینات پا: برای شروع هر یک از تمرینات زیر را چند بار تکرار کنید و با احساس قوی‌تر شدن، تکرارها را افزایش دهید. این تمرینات به قوی نگه داشتن پاهای شما کمک می‌کند تا بتوانید راحت‌تر حرکت کنید و گردش خون را در حرکت نگه دارید تا از لخته شدن خون جلوگیری کنید:
- خم شدن مچ پا: مچ پاهای خود را خم کنید و بکشید، هر بار ۱۰ تکرار.
- فشار دادن زانو: به پشت دراز بکشید، ماهیچه پشت ران‌ها صاف باشد با فشار دادن پشت زانو به سمت پایین به داخل تخت (یا سطحی که دراز کشیده‌اید) باعث تقویت ماهیچه و رباط‌های زانو شوید، چند ثانیه نگه دارید و سپس استراحت کنید.
- صاف کردن پاها: روی لبه تخت بنشینید، پاها را روی زمین قرار دهید و زانوهایتان را ۹۰ درجه خم کنید. هر پا را در یک زمان صاف کنید، چند ثانیه نگه دارید، سپس به حالت خمش ۹۰ درجه برگردید.
- تمرینات شکم: این تمرینات به تقویت عضلات مرکزی بدن برای جلوگیری از عود فتق کمک می‌کند:
- کشیدن ناف: به پشت دراز بکشید و زانوهای خود را خم کنید (پاها روی تخت) و دست‌ها را روی باسن خود قرار دهید. از طریق بینی نفس عمیق بکشید، سپس در حین بازدم، ناف خود را به سمت ستون فقرات خود بکشید، چند ثانیه نگه دارید، سپس استراحت کنید و به طور عادی نفس بکشید.
- چرخش‌های مرکزی: به پشت دراز بکشید و زانوهای خود را خم کنید (پاها روی تخت) و دست‌ها را در دو طرف خود قرار دهید تا خود را تثبیت کنید. پاهای خود را روی تخت بگذارید، هر دو زانو را تا جایی که راحت می‌توانید از یک طرف پایین بیاورید، خم کنید؛ سپس به حالت شروع بازگردید و این کار را برای طرف دیگر تکرار کنید.
- کج شدن لگن: به پشت دراز بکشید و زانوهای خود را خم کنید (پاها روی تخت) و دست‌ها را زیر کمر قرار دهید. عضلات شکم خود را سفت کنید و قسمت پایین تنه خود را به سمت جلو متمایل کنید تا در حالی که روی دست‌های خود مستقر شده‌اید ستون فقرات شما صاف شود. چند ثانیه نگه دارید و به حالت اولیه برگردید.
نکته اصلی در ریکاوری بعد از فتق ناف
مهم ترین چیزی که باید به خاطر بسپارید این است که بازگشت به فعالیت عادی پس از جراحی فتق تا ۱۲ هفته طول می‌کشد و بهتر است تمرینات ملایمی را برای شروع انجام دهید و به راه رفتن طولانی مدت یا تکرارهای بیشتر این تمرینات تا جایی که به شما فشار مضاعفی وارد نکند، ادامه دهید. بسیار مهم است که از بلند کردن وسایل سنگین یا ایستادن طولانی مدت تا زمان بهبودی کامل خودداری کنید.
سخن آخر
اگر فکر می‌کنید فتق ناف دارید یا ناف شما ظاهری ناخوشایندی دارد، فوراً به پزشک متخصص زنان و زایمان مراجعه کنید. از پزشک سوال کنید که آیا ممکن است قبل از بارداری یا در دوران بارداری بعدی فتق ناف داشته باشید و حتی اگر هیچ علامتی نداشته‌اید آیا لازم است برای اطمینان به پزشک زنان و زایمان رجوع کنید؟ فتق ناف در دوران بارداری به دلیل فشار و وزن ناشی از حمل جنین در بدن می‌تواند بدتر شود. اگر درد، فشار یا استفراغ شدید یا زیاد دارید، حتماً با مرکز مراقبت‌های اورژانسی تماس بگیرید.