علائم عفونت ادراری بارداری

عفونت ادراری در بارداری: علل، علائم و درمان

یکی از بیماری‌های شایع دوران حاملگی، ابتلای مادر بادار به عفونت‌های دستگاه ادراری است. بروز عفونت در دوران بارداری در هر نقطه از بدن می‌تواند سلامت مادر و جنین را به طور جدی تهدید کند. از آنجا که عموماً عفونت ادراری در بانوان باردار بدون علامت است لازم است تا طی معاینات دوره‌ای پزشک احتمال ابتلای به عفونت را در بانوان باردار بررسی کند. در این مقاله شما را با علل، عوارض و روش‌های درمان و پیشگیری از ابتلا به عفونت‌های دستگاه ادراری آشنا خواهیم کرد، پس تا انتهای این مقاله با تیم پینو بیبی همراه باشید تا آگاهی‌های لازم درباره این بیماری را کسب نمایید.

علائم عفونت ادراری در مادران باردار

دفع ادرار و مدفوع بخشی از فرایند حیاتی بدن است. بدن از طریق دفع ادرار و مدفوع آنچه را که برای کارکرد خود مازاد و یا مضر می‌داند از طریق سیستم دستگاه ادراری و دستگاه دفع مدفوع از بدن خارج می‌کند. دستگاه ادراری در بانوان با دستگاه تولیدمثلی رابطه تناتنگی دارند بنابراین فرایندهای تولیدمثلی می‌تواند کارکرد دستگاه ادراری را نیز تحت تاثیر قرار دهد. از طرفی بدن انسان محل زیست میلیون‌ها باکتری و میکروارگانیزم متعدد است که در شرایط نرمال به سوخت و ساز و فعالیت‌های مهم و ارگانیک بدن کمک می‌کنند.

گاهی به دلایل مختلف ممکن است نفوذ میکروارگانیزم‌ها به بخشی از بدن منجر به بروز عفونت شود. یکی از عفونت‌های رایج در بین بانوان عفونت دستگاه ادراری است.

هماطور که گفتیم دستگاه ادراری بانوان به دلیل شکل و ساختار فیزیولوژیک آن یکی از مستعدترین اندام‌های بدن برای ابتلا به عفونت است. تحقیقات نشان داده است که احتمال بروز عفونت در دوران بارداری بسیار بیشتر از سایر دوره‌های زندگی یک زن است. از این رو بسیاری از بانوان در طی دوران حاملگی دچار عفونت دستگاه ادراری می‌شوند.

عفونت دستگاه ادراری در دوران حاملگی

دستگاه ادراری شامل کلیه‌ها، حالب‌ها، مثانه و پیشاب‌راه هست. همانطور که اشاره شد وظیفه این دستگاه خروج و دفع آب اضافی و مواد زائد و سموم از بدن است. مواد اضافی بعد از فرایند جذب در کلیه از سیستم گردش خون سوخرگی خارج می‌شوند و از طریق سیاهرگ‌های مخصوصی به حالب و سپس به مثانه هدایت می‌شوند. مثانه اندامی است که به صورت تخصصی وظیفه جمع‌آوری و ذخیره ادرار را بر عهده دارد. زمانی که پیام تخلیه از مغز به مثانه مخابره می‌شود ادرار از مثانه به پیشاب‌راه و سپس به خارج از بدن هدایت می‌شود.

گاهی باکتری‌ها و میکروارگانیزم‌هایی که در سایر نقاط بدن به صورت طبیعی در حال زیست هستند به بخش‌های از دستگاه ادراری راه پیدا می‌کنند، ورود این مهمان‌های ناخوانده ممکن است باعث بروز مشکلاتی در عضو مربوطه شود که عفونت یکی از مهم‌ترین این مشکلات است. عموماً میکروارگانیزم‌های روی پوست یا سایر نقاط بدن وارد مجرای ادراری می‌شوند و از آنجا که محیط مجرای ادراری گرم و مرطوب است، باکتری‌ها فرصت‌طلب شروع به تقسیم و تولیدمثل می‌کنند و در مدت زمان کوتاهی تکثیر می‌شوند. تکثیر این عوامل میکروسکوپی منجر به عفونت خواهد شد.

در دوران حاملگی به دلیل تغییرات شدیدی که در بدن بانوی باردار رخ می‌دهد هر عفونتی ممکن است منجر به بروز عوارض ناگواری برای مادر و یا جنین شود. متاسفانه عفونت ادراری یکی از مشکلات شایع دوران بارداری است و تقریباً ۱۰ درصد از بانوان باردار به آن مبتلا می‌شوند.

نکته اینجاست که همیشه عفونت با بروز علائم و عوارض بیرونی همراه نیست و ممکن است بانوی باردار به عفونت مبتلا باشد اما خودش از عفونی شدن دستگاه ادراری‌اش اطلاعی نداشته باشد در چنین شرایطی اقدامی برای درمان هم صورت نخواهد گرفت و این می‌تواند عوارض و مشکلات حادی را پدید آورد. یافته‌های پژوهش‌ها حاکی از آن است که متاسفانه بیش از یک چهارم عفونت‌های دستگاه ادراری بدون علامت، منجر به عفونت کلیه‌ها می‌شوند که عوارض وخیمی به همراه دارد.

درمان عفونت ادراری ساده است و اگر بانوان باردار در ویزیت‌ها و چک‌آپ‌های روتین دوران حاملگی از حیث ابتلا به عفونت ادراری مورد بررسی و معاینه قرار گیرند، با تشخیص درست و به هنگام، پروسه درمان به راحتی پیگیری خواهد شد.

انواع عفونت ادراری در بانوان باردار

عفونت دستگاه ادراری را می‌توان به ۲ دسته تقسیم نمود:

• عفونت دستگاه ادراری فوقانی
• عفونت دستگاه ادراری تحتانی

عفونت دستگاه ادراری فوقانی: همانطور که از نامش پیداست مربوط به قسمت‌های تحتانی دستگاه ادراری است. قسمت تحتانی دستگاه ادراری شامل حالب‌ها و کلیه‌ها می‌باشد. عفونت این قسمت‌ها منجر به بروز بیماری‌ عفونت کلیه یا پیلونفریت حاد می‌شود.

عفونت دستگاه ادراری تحتانی: بخش تحتانی دستگاه ادراری شامل مجرای خروج ادرار و مثانه می‌شود. عفونت مجرای خروج ادرار را اورتریت و عفونت مثانه را سیستیت حاد و یا عفونت مثانه می‌گویند. اگر درمان عفونت دستگاه ادراری در ناحیه تحتانی سریعاً انجام نشود عفونت به قسمت‌های بالاتر دستگاه ادراری نفوذ و سرایت می‌کند و عواقب وخیمی در پی خواهد داشت.

همانطور که گفتیم دستگاه ادراری شامل بخش‌های مختلفی است که هر کدام از این دستگاه می‌توانند در اثر نفوذ عوامل بیمای‌زا عفونی شوند. در ادامه با عفونت‌ بخش‌های مختلف دستگاه ادراری آشنا می‌شویم.

عفونت مثانه یا سیستیت

یکی از انواع رایج عفونت دستگاه ادراری عفونت مثانه است. عفونت مثانه یکی از شایع‌ترین انواع عفونت‌ها در بین بانوان است. شکل دستگاه تناسلی بانوان، کوتاه بودن طول مجاری ادراری خانم‌ها و همچنین فاصله کم مقعد تا واژن از مهمترین و عمده‌ترین علل ایجاد این بیماری هستند.

عفونت کلیه‌ها یا پیلونفریت

همانطور که پیشتر نیز گفتیم گاهی عفونت مجرای ادراری در ناحیه تحتانی این دستگاه به بخض‌های فوقانی سرایت می‌کند. در شرایطی که عفونت مثانه یا مجرای ادراری به موقع و به طور کامل درمان نشود، باعث گسترش بیماری به سایر قسمت‌های بدن به ویژه کلیه‌ها خواهد شد.

عفونت کلیه به صورت حاد و مزمن می‌تواند زندگی بانوی باردار را متاثر سازد. وقتی عفونت حاد به موقع درمان نشود و یا درمان موثری برای آن صورت  نگیرد، عفونت از حالت حاد به مزمن بدل خواهد شد. عفونت مزمن درمان طولانی‌تر و سخت‌تری دارد.

علت بروز عفونت ادراری در دوران بارداری

همانطور که اشاره شد در دوران بارداری احتمال ابتلای بانوان به عفونت بسیار بیشتر از سایر مواقع است. اما سوال اینجاست که چرا احتمال بروز عفونت ادراری در دوران حاملگی بیشتر است.

• شاید مهم‌ترین و بارزترین علت با تغییرات جسمی و فیزیکی بدن مادر مرتبط باشد. جنین در بدن مادر در حال رشد است و هر چه جنین بزرگتر می‌شود، نیاز به فضای بیشتری در حفره شکمی دارد، بنابراین رحم به طور مداوم اتساع پیدا می‌کند و فضای بیشتری را در محوطه شکمی اشغال خواهد کرد. اتساع رحم به مجاری ادراری و مثانه بیشتر فشار می‌آورد و باعث می‌شود تا سرعت تخلیه ادرار کند شود. مسلماً این فشار در بارداری‌های چندقلویی بیشتر است و احتمال بروز عفونت در چنین شرایطی نیز چند برابر خواهد شد. گاهی حتی فشار به مجاری ادراری به قدری زیاد است که ممکن است باعث انسداد و یا گرفتگی لوله‌های ادراری شود. گرفتگی مجاری ادراری و سرعت کم تخلیه ادرار منجر به بروز عفونت در بانوان باردار می‌شود.
• وقتی ادرار به موقع تخلیه نشود و مدت زمان بیشتری در بدن باقی بماند، باکتری‌ها و عوامل بیماری‌زا فرصت کافی برای تکثیر و تقسیم پیدا خواهند کرد. با رشد سریع باکتری‌ها نفوذ آن‌ها به سایر اندام‌های بدن بیشتر می‌شود و احتمال ایجاد عفونت و بیماری نیز بیشتر خواهد شد. همانطور که گفتیم عدم رسیدگی و درمان به موقع ممکن است حتی منجر به عفونت کلیه نیز شود.  
• یکی دیگر از علل بروز عفونت در دستگاه ادراری در دوران حاملگی، بالا رفتن میزان هورمون پروژسترون در بدن مادر است. بالا رفتن سطح ترشح هورمون پروژسترون در دوران حاملگی به علت کمک به شل شدن ماهیچه‌ها و عضلات ناحیه تناسلی است تا بدن برای فرایند وضع حمل و زایمان آماده شود. اما اثر این هورمون تنها بر دیواره‌های رحم نیست بلکه این هورمون بر کلیه قسمت‌های ناحیه تناسلی اثر می‌گذارد و ممکن است منجر به گشاد شدن حالب نیز شود. گشاد شدن حالب راه نفوذ باکتری‌ها و عوامل بیماری‌زا را سهل‌تر می‌کند و احتمال بروز عفونت را افزایش می‌دهد.
• از دیگر علل بروز عفونت ادراری در دوران حاملگی، داشتن رابطه جنسی و مقاربت در این دوران است. داشتن رابطه جنسی در دوران بارداری به خودی‌خود مشکل‌ساز نیست بلکه عدم توجه به نکات بهداشتی ممکن است باعث شود تا طی برقراری رابطه باکتری‌های اطراف واژن به پیشاب‌راه نفوذ کنند و منجر به بروز عفونت شوند. بنابراین لازم است تا قبل از برقراری رابطه جنسی محیط اطراف واژن به خوبی شسته شود و شریک جنسی نیز آلت تناسلی و اطراف آن را به خوبی تمیز و ضدعفونی کند تا احتمال نفوذ باکتری و عوامل بیماری‌زا به حداقل برسد. 
• در برخی بانوان طول مجرای ادرار بسیار کوتاه‌ است. کوتاهی مجرای ادرار امکان نفوذ سریع‌تر و آسان‌تر عوامل بیماری‌زا را فراهم می‌کند و احتمال بروز عفونت را بالا می‌برد.
• برخی ناهنجاری‌های دستگاه ادراری نیز در ابتلای مادر باردار به عفونت موثر هستند. این ناهنجاری‌ها ممکن است بر عملکرد صحیح دستگاه ادراری به ویژه در دوران بارداری اثر نامطلوبی داشته باشند.
• عامل دیگری که احمال برزو عفونت در بانوان را افزایش می‌دهد نزدیک بودن مجرای خروجی مثانه به بخش انتهایی راست‌روده یا همان مقعد است. باکتری‌های روده عموماً باکتری اشریشیاکلی به راحتی می‌توانند به مجاری ادرار نفوذ کند و منجر به بروز عفونت شوند.
• یک نوع دیگر از باکتری‌های بیماری‌زا و عامل ایجاد عفونت ادراری در بانوان باردار باکتری استرپتوکوک گروه B است. این باکتری به طور معمول در دستگاه گوارش زندگی می‌کند و گاهی با نفوذ به دستگاه ادراری باعث ایجاد عفونت می‌شود. این نوع عفونت معمولاً در ماه‌های آخر دوران بارداری شایع است از این رو متخصص زنان در ماه‌های آخر بارداری احتمال بروز این عفونت را بررسی می‌کند و اگر بانوی باردار به این نوع عفونت مبتلا شده باشد با تجویز آنتی‌بیوتیک آن را درمان خواهد کرد.
• ‌بانوانی که قبلاً سابقه ابتلا به عفونت دستگاه ادراری را داشته‌اند بیشتر از سایرین در معرض ابتلا به این بیماری هستند. همچنین مبتلایان به دیابت بارداری، بیماری کم‌خونی داسی شکل، بیماران کلیوی و افرادی که سابقه‌ جراحی دستگاه ادراری بیش از سایرین در معرض ابتلا به عفونت هستند.

معمولاً متخصصان و پزشکان در همان ابتدای دوران بارداری با انجام معاینات و آزمایش‌های مخصوص می‌توانند عفونت دستگاه ادراری را تشخیص دهند و در همان بدو بروز آن را درمان کنند و از پیشروی آن جلوگیری نمایند.

علایم و نشانه‌های عفونت ادراری در دوران حاملگی

علائم بروز این بیماری در بانوان مختلف ممکن است متفاوت باشد. لازم است تا بانوان باردار ضمن مراجعه به پزشک درباره هر احساس ناخوشایند، درد و ناراحتی با پزشک خود گفتگو کنند. شرح حالی که بانوان باردار از خود ارائه می‌کنند اولین کلید تشخیص بیماری عفونت دستگاه ادراری است. اما به طور کلی علائم شایع این بیماری عبارتند از:

• احساس سوزش هنگام تخلیه‌ی ادرار
• تکرر ادرار؛ توجه داشته باشید که تکرر ادرار جزو عوارض شایع بارداری است اما لازم است تا هنگام مراجعه به پزشک در مورد آن با متخصص مربوطه گفتگو کنید.
• احساس نیاز شدید به تخلیه‌ ادرار در حالی که مقدار ادرار خروجی بسیار کم است (احساس کاذب نیاز به دفع ادرار)
• تغییر رنگ ادرار (تیره شدن ادرار)
• مشاهده خونه یا لخته‌های خونی در ادرار
• تغییر بوی ادرار (بوی بسیار تند و زننده)
• بالا رفتن درجه حرارت بدن که می‌تواند بسته به شدت عفونت خفیف یا شدید باشد
• احساس درد در ناحیه زیر شکم و محوطه شکمی
• احساس درد در یک طرف بین قسمت فوقانی شکم و پشت و یا صرفاً در پشت که دلالت بر عفونت یک کلیه دارد. در چنین شرایطی نیاز به اقدام فوری و درمان سریع است.
• احساس لرز، تهوع و استفراغ (چنین علائمی ممکن است دال بر عفونت کلیه نیز باشد)

عوارض عفونت ادراری در بارداری

پیشتر اشاره کردیم که معمولاً عفونت بارداری بدون علامت است اما عوارض وخیمی ممکن است برای سلامت مادر و جنین به همراه داشته باشد که برخی از آن‌ها عبارتند از:

• اختلال و کاهش رشد داخل رحمی جنین
• عفونت کلیه
• عفونت رحم پس از زایمان
• افزایش خطر سقط جنین
• اسکار کلیه که باعث بالا رفتن فشار خون، بیماری‌های مزمن کلیوی و نارسایی کلیه خواهد شد
• مسموم شدن خون که در اثر عملکرد نادرست کلیه‌ها در تصفیه خون از میکروب‌ها و عوامل بیماری‌زا به وجود می‌آید.
• متولد شدن نوزادان با وزن خیلی کم؛ این نوزادان عموماً سیستم ایمنی ضعیفی دارند و در معرض ابتلا به انواع بیماری هستند.

روش‌های تشخیص و درمان عفونت دستگاه ادراری

یکی از شیوه‌های استاندارد و معمول تشخیص بیماری، آزمایش ادرار و کشت ادرار است. برای آزمایش ادرار لازم است تا ناحیه تناسلی به خوبی شسته شود؛ سپس جریان ابتدایی ادرار دور ریخته شود و از میانه پروسه تخلیه ادرار، ظرف مخصوص نمونه پر شود. متخصصان علوم آزمایشگاهی با کشت ادرار و بررسی میزان تکثیر و وجود باکتری، عفونت دستگاه ادراری را تشخیص می‌دهند و در صورت نیاز حتی می‌توانند نوع و سویه باکتری عامل ایجاد عفونت را نیز به طور دقیق مشخص کنند.

درمان عفونت دستگاه ادراری با تجویز آنتی‌بیوتیک ایمن در دوران بارداری پیگیری می‌شود. در چنین شرایطی لازم است تا بانوی باردار به مدت یک الی دو هفته داروی تجویز شده را مصرف کند. تکمیل دوره مصرف از اهمیت زیادی برخوردار است و سبب می‌شود تا عفونت به سایر بخش‌های دستگاه ادراری نفوذ نکند. بعد از کامل کردن دوره مصرف دارو لازم است تا مجدداً کشت ادرار انجام شود تا از درمان و معالجه کامل بیماری اطمینان حاصل شود.

درمان در مورد ابتلا به عفونت کلیه در دوران بارداری خاص‌تر و البته سخت‌تر است. بانوان بارداری که دچار عفونت کلیه می‌شوند باید در بیمارستان بستری شوند تا آنتی‌بیوتیک وریدی به آن‌ها تزریق شود. تزریق آنتی‌بیوتیک برای کاهش عوارض مصرف آنتی‌بیوتیک است چرا که آنتی‌بیوتیک‌هایی که برای درمان عفونت کلیه به کار می‌روند قوی‌تر هستند. پزشک برای کوتاه کردن مدت مصرف دارو و تحت کنترل درآوردن بیماری، بانوان باردار را بستری خواهند کرد. اگر بانوی بارداری مبتلا به عفونت کلیه شود لازم است تا در فواصل کوتاه تعیین شده از سوی پزشک مرتب آزمایش ادرار بدهد تا در صورت عود عفونت درمان سریع‌تر شروع شود.

پیشگیری از عفونت دستگاه ادراری در دوران حاملگی

با رعایت نکات زیر احتمال ابتلا به عفونت دستگاه ادراری در دوران باردرای کاهش می‌یابد:

• نوشیدن مایعات، سعی کنید روزانه مقدار کافی آب بنوشید. با مصرف بیشتر آب، دفعات تخلیه‌ ادرار نیز بیشتر می‌شود و این کار به خروج باکتری‌ها از پیشاب‌راه کمک می‌کند.
• در توالت رفتن غفلت نکنید. هر زمان احساس نیاز به تخلیه‌ی ادرار داشتید سریعاً خود را به توالت برسانید. برای تخلیه کامل مثانه هنگامی که روی توالت نشسته‌اید کمی به جلو خم شوید تا ممطئن شوید که مثانه به طور کامل تخلیه می‌شود. هرگز ادرار خود را برای مدت طولانی نگه ندارید.
• برای این که خواب شما در طول شب مختل نشود قبل از خواب از مصرف مایعات اجتناب کنید و حتماً قبل از این که به رختخواب بروید، مثانه خود را تخلیه کنید و این کار را به یک عادت و روتین خواب برای خود بدل کنید.
• از لباس‌های زیر نخی و با الیاف طبیعی استفاده کنید. این گونه لباس‌ها رطوبت را در خود نگه نمی‌دارند.
• ناحیه تناسلی را بعد از هر بار شست‌وشو خشک کنید. برای خشک کردن ناحیه تناسلی حتی‌المقدور از دستمال کاغذی استفاده نکنید و ناحیه تناسلی از عقب (معقد) به جلو خشک نکنید.
• بهداشت دستگاه تناسلی را رعایت کنید.
• قبل و بعد از برقراری رابطه جنسی مثانه خود را خالی کنید، این روش از انتقال باکتری به مثانه جلوگیری می‌کند.
• از مصرف محصولات بهداشتی معطر و شوینده‌های قوی اجتناب کنید. از دوش واژینال استفاده نکنید.
• رژیم غذایی دوران بارداری خود را سالم، و مقوی کنید. از خوردن خوراکی‌های مضر در دوران بارداری خودداری کنید.
• مصرف محصولات پروبیوتیک به حفظ تعادل باکتری‌های مفید در بدن شما کمک می‌کند و مقاومت بدن شما را بالا می‌برد.
• آرامش روحی خود را در دوران بارداری حفظ کنید و استرس و اضطراب را از خود دور کنید. استرس و نگرانی سیستم ایمنی بدن شما را ضعیف می‌کند و احتمال ابتلا به عفونت را بالا می‌برد.
• چک‌آپ‌ها و معاینات روتین دوره بارداری را جدی بگیرید واگر پزشک برای شما دارو و آنتی‌بیوتیک تجویز کرد حتماً دوره درمان و مصرف دارو را تکمیل کنید.