عفونت‌ رحم بعد از زایمان یا تب نفاس

عفونت‌ هایی که بعد از زایمان و وضع حمل ایجاد می‌شوند به عفونت‌های پس از زایمان معروف هستند و معمولاً از رحم (زهدان) شروع می‌شوند. یکی از شایع‌ترین عوارض مامایی است که به دلیل ورود باکتری‌ها به دستگاه تناسلی از طریق زخم زایمان و ساکن شدن در محل اتصال جفت در رحم است. باعث ایجاد بیماری در تمام قسمت‌های دستگاه تناسلی شود یا ممکن است گسترش بیشتری پیدا کند. اندومتریت یعنی عفونت پوشش داخلی رحم نسبت به سایر عفونت ها رایج تر است. باکتری‌ها می‌توانند رحم و نواحی اطراف آن را بلافاصله پس از زایمان آلوده کنند. چنین عفونت‌هایی معمولاً باعث درد در قسمت پایین شکم، تب و ترشحات بدبو می‌شوند. تشخیص معمولاً بر اساس علائم و نتایج معاینه فیزیکی است. معمولاً از آنتی بیوتیک‌ها برای درمان عفونت استفاده می‌کنند. اگر غشاهای حاوی جنین (کیسه آمنیوتیک) پس از زایمان، عفونی شوند، رحم نیز ممکن است عفونی شود که از آن به عنوان کوریوآمنیونیت نام برده می‌شود. با پینو بیبی همراه باشید تا در خصوص این عارضه بعد از زایمان بیشتر بدانید.

عفونت بعد از زایمان چیست؟

عفونت‌ بعد از زایمان تنها در زنان باردار پس از زایمان رخ می‌دهد که توسط باکتری‌های موجود در دستگاه تناسلی ایجاد می‌شود. مواردی وجود دارد که بیمار در ناحیه پرینه، واژن، فرج، دهانه رحم و یا در رحم عفونت دارد. تعداد کمی از بانوان سپسیس پس از زایمان دارند که بسیار جدی و درمان آن دشوار است، این مورد میزان مرگ و میر بالایی دارد. در حال حاضر با پیشرفت علم پزشکی، استفاده از روش‌های عقیم سازی و آسپتیک در زایمان، میزان ابتلای زنان باردار به عفونت‌ های بعد از زایمان نسبت به قبل کاهش چشمگیری یافته است. با این حال، این وضعیت هنوز در مناطق کوهستانی، دورافتاده و با توسعه اقتصادی پایین کاملاً رایج است.

عفونت‌های رحمی شامل:

• عفونت پوشش داخلی رحم (اندومتریت)
• عفونت عضله رحم (میومتریت)
• عفونت نواحی اطراف رحم (پارامتریت)

تب نفاس (تب زایمان) چیست؟

تب نفاس اصطلاحی است که در اوایل قرن هجدهم میلادی برای توصیف آن چه که ما امروزه آن را عفونت‌ بعد از زایمان می‌نامیم استفاده می‌شد. عفونت‌ بعد از زایمان یک عفونت باکتریایی در اندام‌های تناسلی است که تا ۱۰ روز پس از زایمان فرد باردار رخ می‌دهد. عفونت‌های اندام‌های تناسلی می‌تواند از هر زایمان واژینالی اتفاق بیفتد،اما معمولاً از ضربه‌های ناشی از تولد یا از طریق عمل جراحی لازم برای خارج کردن نوزاد از رحم در حین زایمان، به نام زایمان سزارینC-section  رخ می‌دهد.

اندومتریت پس از زایمان چیست؟

اندومتریت پس از زایمان عفونتی است که برخی از زنان پس از زایمان به آن مبتلا می‌شوند. عفونت در پوشش داخلی رحم (آندومتر) یا دستگاه تناسلی فوقانی رخ می‌دهد.این عفونت پس از زایمان توسط باکتری ایجاد می‌شود. این باکتری‌ها ممکن است قبل از تولد در داخل بدن وجود داشته باشند و یا در هنگام زایمان وارد بدن شوند. به طور معمول، باکتری‌ها از قسمت تحتانی دستگاه تناسلی یا دستگاه گوارش خارج می‌شوند. سپس این میکروارگانیسم‌ها در حین تولد وارد حفره آندومتر شده و باعث عفونت می‌شوند.

به طور معمول، بیشتر موارد آندومتریت پس از زایمان در عرض ۱۰ روز پس از زایمان تشخیص داده می‌شود. با این حال، برخی از موارد ممکن است تا ۶ هفته طول بکشد تا به طور کامل ایجاد شوند. هر نوع باکتری می‌تواند باعث اندومتریت پس از زایمان شود. با این حال، شایع‌ترین مقصر استرپتوکوک‌های گروه B و استافیلوکوک (استاف) هستند.

علائم و نشانه‌های اندومتریت پس از زایمان

علامت اصلی اندومتریت پس از زایمان تب است که تا ۷۲ ساعت پس از زایمان ایجاد می شود. سایر علائم عفونت پس از زایمان عبارت هستند از:

• درد، حساسیت و یا تورم شکم
• لرز
• درد هنگام ادرار کردن و یا در حین رابطه جنسی
• ترشحات غیر طبیعی واژن که بوی بد و یا خون در آن وجود دارد.
• احساس کلی ناراحتی یا ناخوشی
• سردرد

اگر هر یک از این علائم فوق در بانویی بعد از زایمان بروز پیدا کرد، به خصوص اگر همراه با تب باشد، ممکن است که مادر به اندومتریت پس از زایمان مبتلا شده باشد.

علت عفونت پس از زایمان

دانش پزشکی ثابت کرده است که همه باکتری‌های رایج مانند استافیلوکوک، استرپتوکوک، باکتری‌های بی هوازی، باسیل‌های کولی و … می‌توانند عامل عفونت‌های پس از زایمان باشند. این باکتری‌ها اغلب در محیط زندگی اطراف ما وجود دارند، زمانی که شرایط مساعدی را داشته باشند، از طریق ضایعات واژن، فرج و یا جفت متصل به انتهای رحم وارد بدن می‌شوند. برخی از علل اصلی عفونت پس از زایمان می‌توانند عبارت هستند از:

مادر در مراحل اپیزیوتومی دچار عفونت باکتریایی در فرج، پرینه، واژن و دهانه رحم می‌شود. به دلیل عفونت پس از زایمان در رحم با سطوحی مانند میوزیت، اندومتریت دچار می‌شود.

التهاب کل رحم به دلیل پریتونیت پس از زایمان در صورت سزارین که در آن زنان دچار پارگی رحم، عفونت مایع آمنیوتیک، سزارین و یا عقیمی ضعیف می‌شوند. سپسیس پس از زایمان، شدیدترین شکل عفونت پس از زایمان است زیرا تشخیص داده نمی‌شود و درمان اولیه درجه عفونت شدید و یا خفیف پس از زایمان به سمیت باکتری، سلامت مادر بستگی دارد. مقاومت آنتی بیوتیکی آنها بسته به این که بیماری دیر و یا زود شناسایی و درمان شود.

احتمال ابتلا به عفونت رحم عمدتاً به نوع زایمان بستگی دارد:

• زایمان طبیعی: ۱ تا ۳ درصد
• زایمان سزارین که برنامه ریزی شده و قبل از شروع زایمان انجام می‌شود: ۵ تا ۱۵ درصد
• زایمان سزارین که برنامه ریزی نشده و بعد از شروع زایمان انجام می‌شود: ۱۵ تا ۲۰ درصد

تحقیقات نشان می‌دهد که بین ۵ تا ۷ درصد از زنان پس از زایمان دچار عفونت‌ های بعد از زایمان می‌شوند. هر زنی ممکن است به اندومتریت پس از زایمان مبتلا شود، اما میزان عفونت در زایمان‌های سزارین ۵ تا ۱۰ برابر بیشتر از زایمان واژینال است.

تنها حدود ۱ تا ۳ درصد از زنانی که از طریق واژینال زایمان می‌کنند، دچار اندومتریت پس از زایمان می‌شوند، اما ۵ درصد از زنانی که تحت برنامه سزارین قرار می‌گیرند و تا ۱۵ درصد برای سزارین‌های که به ناچار در حین زایمان رخ می‌دهد، به این بیماری مبتلا می‌شوند.

باکتری‌هایی که به طور معمول در واژن سالم زندگی می‌کنند می‌توانند بعد از زایمان باعث عفونت شوند. شرایطی که زن را بیشتر در معرض ابتلا به عفونت قرار می‌دهد شامل موارد زیر است:

• تاخیر طولانی (اغلب بیش از ۱۸ ساعت) بین پارگی غشاها کیسه آب و زایمان
• زایمان طولانی مدت
• معاینات داخلی و معاینات مکرر دهانه رحم در حین زایمان
• کوریوآمنیونیت (عفونت کیسه آب)
• نظارت داخلی جنین (که مستلزم پارگی غشاهای حاوی جنین است)
• زایمان سزارین
• قطعات جفت باقی مانده در رحم پس از زایمان
• مدفوع نوزاد در داخل مایع آمنیوتیک
• برداشتن دستی قطعات باقی مانده جفت در رحم پس از زایمان
• خونریزی بیش از حد پس از زایمان (لوشیا و PPH)
• ایجاد باکتری (کلونیزاسیون) در قسمت تحتانی دستگاه تناسلی (فرج، واژن یا دهانه رحم)
• واژینوز باکتریال
• کم خونی
• دیابت
• سن جوانی
• طبقه اجتماعی – اقتصادی پایین

علائم عفونت‌ رحم بعد از زایمان

هنگام ابتلا به عفونت پس از زایمان، بسته به محل باکتری، بیمار علائم مختلفی دارد، به ویژه:

در صورت عفونت در پرینه و فرج، بیمار علائم تورم، ادم پرینه، ولو، بخیه‌های پرینه همراه با چرک را خواهد داشت. اگر عفونت پس از زایمان در دهانه رحم و واژن، ترشحات بدبوی زیادی داشته باشد، در معاینه دردناک خواهد بود. عفونت رحم بسیار نادر است، دوره اغلب شدیدتر است و به صورت ترشحات بدبو و احتمالاً خونی ظاهر می‌شود و رحم در لمس دردناک است. عفونت‌های پس از زایمان در زائده‌ها (تخمدان، لوله‌های فالوپ، رباط‌ها) اغلب طولانی می‌شوند و در صورت عدم درمان قطعی، به راحتی به بیماری‌های مزمن تبدیل می‌شوند. پریتونیت عمومی و پریتونیت لگنی علائم هشدار دهنده‌ای هستند که باکتری‌های دستگاه تناسلی به شکم و لگن حمله می‌کنند. این مورد بسیار خطرناک است، برای تخلیه چرک باید عمل کرد و در صورت عدم احتیاط، به راحتی می‌توان عواقب آن را پس از جراحی به جا گذاشت.

علائم ترومبوفلبیت پاها را متورم، دردناک و داغ می‌کند. اگر لخته خون به سمت قلب حرکت کند و باعث حمله قلبی شود، می‌تواند به مغز منتقل شود و باعث انفارکتوس مغزی شود که می‌تواند باعث مرگ ناگهانی شود. این فرم از عفونت می‌تواند باعث مرگ ناگهانی شود. علاوه بر این، باکتری‌ها می‌توانند مستقیماً از اندام تناسلی به جریان خون بروند و باعث باکتریمی پس از تولد شوند که منجر به مرگ و میر بسیار بالایی می‌شود.

علائم عفونت رحم معمولاً شامل درد در قسمت تحتانی شکم یا لگن، تب (معمولاً ۱ تا ۳ روز پس از زایمان)، رنگ پریدگی، لرز، احساس کلی بیماری یا ناراحتی و اغلب سردرد و از دست دادن اشتها است. ضربان قلب اغلب سریع است. رحم متورم، حساس و نرم است. به طور معمول، ترشحات بدبویی از واژن وجود دارد که مقدار آن متفاوت است. ترشح ممکن است حاوی خون باشد یا نباشد. اما گاهی تنها علامت تب خفیف است.

هنگامی که بافت‌های اطراف رحم آلوده می‌شوند، متورم می‌شوند و باعث ناراحتی قابل توجهی می‌شوند. این بانوان معمولاً درد شدید و تب بالایی را تجربه می‌کنند. برخی از عوارض شدید ممکن است رخ دهد اما نه اغلب. آنها شامل موارد زیر است:

• التهاب غشاهای پوشاننده شکم (پریتونیت)
• لخته شدن خون در وریدهای لگن (ترومبوفلبیت لگن)
• لخته خونی که به ریه می‌رود و شریان را در آن جا مسدود می‌کند (آمبولی ریه)
• سطوح بالای مواد سمی خون (سموم) تولید شده توسط باکتری‌های عفونی که منجر به سپسیس (عفونت در سراسر بدن) یا شوک سپتیک می‌شود.
• یک پاکت چرک (آبسه) در لگن
• در سپسیس و شوک سپتیک، فشار خون به شدت کاهش می‌یابد و ضربان قلب بسیار سریع است. آسیب شدید کلیه و حتی مرگ ممکن است منجر شود.
• آبسه در لگن ممکن است مانند یک توده قابل لمس باشد و یا باعث تب و درد شکم شود.

این عوارض نادر هستند، به خصوص زمانی که تب پس از زایمان به سرعت تشخیص داده شده و درمان شود.

تشخیص عفونت‌ رحم بعد از زایمان

عفونت رحم ممکن است عمدتاً بر اساس نتایج معاینه فیزیکی تشخیص داده شود. گاهی اوقات عفونت زمانی تشخیص داده می‌شود که زنان به مدت ۲۴ ساعت پس از زایمان تب داشته باشند و علت دیگری مشخص نشده باشد. معمولاً پزشکان نمونه‌ای از ادرار را آنالیز می‌کنند (تجزیه و تحلیل ادرار) و آن را برای کشت و بررسی باکتری ارسال می‌کنند. آزمایش ادرار می‌تواند به شناسایی عفونت‌های دستگاه ادراری کمک کند. آزمایش‌های دیگر به ندرت مورد نیاز است، اما ممکن است شامل کشت نمونه‌ای از بافت برداشته‌ شده از پوشش داخلی رحم و آزمایش‌های تصویربرداری، معمولاً توموگرافی کامپیوتری، حفره شکمی باشد.

در صورت ابتلا به عفونت پس از زایمان چه باید کرد؟

پس از زایمان، زنان معمولاً برای دفع مایعات رحمی دچار انقباضات رحمی می‌شود که حدود ۲ هفته طول می‌کشد. اما اگر بعد از ۴ روز از زایمان، مادر تب شدید، انقباض آهسته رحم و ترشح کم، علائم رکود، بوی بد، هنگام فشار دادن روی رحم احساس درد می‌کند، ممکن است دچار عفونت شد باشد. در صورت عفونت پس از زایمان، باید فوراً برای معاینه و درمان به موقع با پزشک تماس گرفت. در صورتی که خانم باردار عفونت پرینه و فرج داشته باشد با شستن فرج و پرینه با آب ضد عفونی کننده درمان می‌شود. بهتر است زودتر بخیه‌ها را خارج کنند.

درمان عفونت‌ های رحم بعد از زایمان

درمان شامل آنتی بیوتیک‌هایی است که به صورت داخل وریدی تجویز می‌شوند. اگر رحم آلوده باشد، معمولاً به زنان آنتی بیوتیک از طریق ورید (داخل وریدی) داده می‌شود تا زمانی که حداقل ۴۸ ساعت تب نداشته باشند. پس از آن، بیشتر زنان نیازی به مصرف خوراکی آنتی بیوتیک ندارند. قبل از زایمان سزارین، پزشکان ممکن است کمی قبل از جراحی به زنان آنتی بیوتیک بدهند. چنین درمانی می‌تواند به جلوگیری از عفونت رحم و نواحی اطراف آن کمک کند.

اندومتریت پس از زایمان با آنتی بیوتیک درمان می‌شود. انواع مختلفی از آنتی بیوتیک‌ها برای درمان اندومتریت پس از زایمان تجویز می‌شوند و اکثر آنها معمولاً با IV تجویز می‌شوند. گاهی اوقات، این آنتی بیوتیک‌ها را می‌توان به صورت تزریقی تجویز کرد. سه تا از موثرترین آنتی بیوتیک‌ها برای مبارزه با این نوع عفونت کلیندامایسین، جنتامایسین و آمپی سیلین هستند. پزشک ممکن است یک یا ترکیبی از سه مورد را تجویز کند. اگر اندومتریت پس از زایمان به سرعت تشخیص داده شود و درمان شود، معمولاً هیچ اثر ماندگاری وجود ندارد. اگر عفونت برای مدت طولانی درمان نشود، می‌تواند به سپسیس تبدیل شود، عفونتی که به جریان خون مادر سرایت می‌کند و می‌تواند تهدید کننده زندگی باشد.

بهبودی پس از زایمان

بانوان به بهبودی از بعد از وضع حمل به زمان نیاز دارند، بسیاری از زنان در حدود ۶ تا ۸ هفته شروع به احساس بهبود می‌کنند، اما ممکن است چند ماه طول بکشد. همان طور که بدن تنظیم می‌شود، احساس درد کم کم طبیعی‌تر است. در طول دوره نقاهت، هورمون‌های می‌توانند نوسان داشته باشند و ممکن است تغییرات خلقی، ریزش موقت مو و افزایش تعریق در شب را تجربه کند. هم چنین ممکن است یبوست، احتباس آب و کاهش وزن را تجربه کند. برخی از تغییرات ناخوشایندتری که ممکن است تجربه کنید عبارت هستند از: درد پرینه، هموروئید، درد شکم، خونریزی یا ترشحات واژن و درد نوک پستان و سینه.

سخن آخر

عفونت‌ بعد از زایمان در واقع عفونت مربوط به دستگاه تناسلی زنان به خصوص رحم است. بیشترین عفونت رحم نیز مربوط به پوشش داخلی رحم است که به این عفونت اندمتریت پس از زایمان می‌گویند. عفونت‌ها در ۲۴ ساعت اول پس از زایمان معمولاً در زمانی که هنوز مادر تحت مراقبت کادر پزشکی هست، تشخیص داده می‌شود. در خارج از این بازه زمانی، اگر مادر مشکوک به عفونت پس از زایمان است، باید با پزشک خود قرار ملاقات بگذارد. پزشک می‌تواند یک معاینه فیزیکی انجام دهد و در مورد علائم از او بپرسد تا عفونت را تشخیص دهد. آنها ممکن است یک سواب واژینال، آزمایش خون یا آزمایش ادرار برای تأیید عفونت انجام دهند. در نهایت درمان با مصرف آنتی بیوتیک است. در صورت عدم رسیدگی عفونت می‌تواند منجر به مسمویمت خونی (سپتیس یا سپسیس) شود که روند درمان را طولانی، سخت و پر هزینه می‌کند و تهدید کننده زندگی نیز است.