زایمان با دستگاه وکیوم چگونه است؟
از آنجا که مزایایی زایمان طبیعی زیاد است بسیاری از بانوان ترجیح می‌دهند تا نوزاد خود را به روش زایمان طبیعی و فیزیولوژیک به دنیا بیاورند. اما گاهی در فرایند زایمان مشکلاتی پیش می‌آید که روند زایمان طبیعی را مختل می‌کند. در قدیم که هنوز روش‌های مدرن امروزی وجود نداشت مادران یا مجبور به عمل سزارین می‌شدند و یا نوزادشان را از دست می‌دادند. خوشبختانه امروزه با کمک ابزارهای پیشرفته پزشکی بسیاری از مخاطرات زایمان طبیعی رفع شده است. یکی از روش‌های زایمان طبیعی، استفاده از دستگاه وکیوم یا دستگاه مکنده است که طی آن نوزاد توسط یک دستگاه پمپ خلا به بیرون از رحم مادر کشیده می‌شود. در واقع وکیوم یک ابزار کمکی است که به مادر در هدایت نوزاد به خارج از رحم یاری می‌رساند. موضوع این مقاله مجله اینترنتی پینو بیبی بررسی روش زایمان طبیعی با دستگاه وکیوم است.
زایمان با دستگاه وکیوم
آناتومی بدن زنان طوری طراحی شده است که در طی آبستنی کم‌کم شرایط برای لحظه زایش و تولد جنین فراهم می‌شود. اوج دوران آبستنی برای یک زن لحظه فارغ شدن است. زایمان یک فرایند طبیعی و فیزیولوژیک است که خداوند در چرخه یک زندگی یک زن خلق کرده است. بنابراین پیش شرط‌های آن از قبل در بدن یک زن نهادینه شده است و همه چیز در بدن زن برای یک زایمان طبیعی فراهم شده است. در طی مراحل زایمان به تدریج دهانه رحم باز می‌شود و با انقباضات رحم کم‌کم نوزاد به خارج از بدن مادر هدایت می‌شود. گاهی دهانه رحم باز شده است اما زایمان رخ نمی‌دهد و یا این که ضربان قلب جنین مختل شده است و در این شرایط پزشک اقدام به خروج جنین از بدن مادر می‌نماید. روش خروج جنین می‌تواند انواع مختلفی داشت اگر نیاز به سزارین اورژانسی نباشد معمولاً پزشک پروسه زایمان طبیعی با کمک ابزارهایی به سرانجام می‌رساند.
انواع گوناگون زایمان طبیعی
زایمان طبیعی با روش‌های مختلفی انجام می‌شود که عبارتند از:
- زایمان طبیعی خودبه‌خودی (SVD) Spontaneous Vaginal Delivery زن باردار بدون استفاده از دارو، ابزارهای کمکی و سایر روش‌های تحریک و تهییج کننده وضع حمل می‌کند و زایمان رخ می‌دهد.
- زایمان طبیعی (NVD) Normal Vaginal Delivery همان زایمان طبیعی است که با کمک و روش‌های تحریک کننده اقدام به زایمان می‌شود ولی با عمل سزارین متفاوت است.
- زایمان طبیعی القایی (IVD) Induced Vaginal Delivery در این نوع زایمان از داروهای و تکنیک‌های تهییج کننده یا القاء کننده استفاده می‌شود.
- زایمان طبیعی کمکی (AVD) Assisted Vaginal Delivery زایمان با استفاده از ابزارهای مثل فورسپس (گیره مانند) و وکیوم (مکنده) انجام می‌شود و نوزاد با استفاده از این ابزارها از بدن مادر خارج می‌شود.
در این مقاله به بررسی زایمان کمکی با وکیوم (مکنده) می‌پردازیم. با عملکرد با این دستگاه، معایب و مزایا این روش‌ها آشنا می‌شویم.
زایمان به روش وکیوم
زایمان به روش وکیوم، نوعی از زایمان طبیعی است با استفاده از دستگاهی به نام وکیوم انجام می‌شود اما وکیوم Vacum چیست؟ همانطور که از اسم این دستگاه مشخص است نوعی وسیله‌ای ایجاد خلا و مکش است. همانطور که اشاره شد گاه در زمان زایمان همه چیز آماده است و دهانه رحم نیز باز است اما زایمان رخ نمی‌دهد در این شرایط پزشک با کمک دستگاه وکیوم به خروج جنین از کانال زایمان کمک می‌کند. این دستگاه با چسبیدن به سر نوزاد، از طریق یک دستگاه پمپ خلا، مکش ایجاد می‌کند. هنگام استفاده از این دستگاه صدایی مانند مکش به گوش می‌رسد (بهتر است از قبل به بانوی باردار راجع به صدا اطلاع داده شود تا دچار اضطراب و نگرانی نشود و از صدای ایجاد شده وحشت نکند). از سویی دیگر مادر با ایجاد فشار همزمان به هدایت کردن جنین به سمت کانال زایمان و خروج جنین کمک می‌کند و بدین ترتیب پروسه زایمان و تولد نوزاد به سرانجام می‌رسد.
روش وکیوم در چه زمانی توصیه می‌گردد؟
پزشک با بررسی موقعیت جنین در کانال زایمان و رحم، شرایط فیزیکی جنین و مادر پیشنهاد استفاده از این روش زایمان را می‌دهد. تعیین این که چه نوع وکیومی استفاده شود و موقعیت قرارگیری سری وکیوم بر روی سر جنین مواردی هستند که پزشک با تیم خود درباره آن تصمیم‌گیری خواهد کرد. پزشک متخصص درباره موضوعاتی نظیر حالت قرارگیری سر رویان (پوزیشن سر نسبت به بدن زائو؛ وجود خیز سر و قالب‌گیری سر جنین) با تیم و کادر خود مشورت می‌کند. در تمامی موارد استفاده از وکیوم زمانی انجام می‌شود که دهانه رحم (کانال زایمان) کاملاً باز است اما جنین به هر دلیلی وارد کانال زایمان نمی‌شود. زمانی پزشک برای خروج جنین وکیوم را پیشنهاد می‌دهد که:
- زائو برای مدت زمان طولانی برای خروج جنین تلاش کرده است و توان خود را از دست داده است.
- درد زایمان به طور فزاینده‌ای در حال افزایش است.
- طولانی شدن مرحله‌ی دوم زایمان (زمانی‌که زایمان سه ساعت با بی‌حسی و یا دو ساعت بدون بی‌حسی طول کشیده باشد)
- عدم تحمل فشار و درد زایمان توسط زائو (به خاطر شرایط پزشکی بانوی باردار) مثلاً وجود مشکلات قلبی و عروقی در زائو
- سلامت نوزاد در خطر باشد و ریتم ضربان قلب جنین (نوزاد) دچار اختلال باشد.
- کیسه آب جنینی پاره شده و سر کودک به سمت حفره لگن خاصره است.
- جنین بی‌قرار است ولی زایمان صورت نمی‌گیرد.
- سر نوزاد در موقعیت درست نسبت به کانال زایمان قرار دارد و دهانه رحم به طور کامل باز است اما خروج صورت نمی‌گیرد.
- وزن نوزاد از ۲۵۰۰ تا ۴۵۰۰ گرم باشد.
- مشکلی در جفت مشاهده نشود.
انواع دستگاه وکیوم
همانطور که اشاره شد پزشک برای انتخاب نوع وکیوم با کادر خود مشورت می‌کند چرا که ونتوس (Ventus Vaccum) یا سری‌های مختلف دستگاه وکیوم با هم متفاوت است و هر کدام کارایی خاص خود را دارد. انواع دستگاه وکیوم یا همان مکنده عبارت هستند از:
- ونتوس نرم (سری نرم)
- ونتوس نیمه سخت (سری نیمه سخت)
- ونتوس فلزی (سری فلزی یا سخت)
ونتوس نرم (سری نرم)
در این نوع دستگاه وکیوم، محفظه زنگوله‌ای یا قیفی شکل که به سر نوزاد می‌چسبد از جنس سیلیکون یا پلاستیک سخت می‌باشد و در عین حال قابل انعطاف است. این نوع وکیوم‌ها یک سوپاپ خلا نیز دارند. این ونتوس زنگوله‌ای شکل با کمک سوپاپ میزان فشار مورد نظر را کنترل و تنظیم می‌کنند. این نوع از محفظهها به صورت یکبار مصرف و چندبار مصرف در بازار موجود هستند. این محفظهها زمانی مورد استفاده قرار می‌گیرد که سر رویان در فاصله کمی از کانال زایمان قرار داشته باشد. در موقعیتی که سر جنین بسیار پایین آمده باشد و بتوان سر جنین را در ابتدای کانال زایمان مشاهده کرد. این سری نرم برای موقعیت‌های نظیر OP یا موقعیت جفت خلفی مناسب نیستند چون اتصال نرمی با سر جنین برقرار می‌کند که کارامد نخواهد بود.
ونتوس نیمه سخت (سری نیمه سخت)
این نوع وکیوم دارای محفظه‌ای از جنس پلاستیک منعطف است. ونتوس در این نوع شبیه به محفظه فلزی است. درصد احتمال آسیب به جنین در این نوع از محفظهها کمتر از محفظه‌های فلزی است اما در مقابل شانس موفقیت آن‌ها در مقایسه با محفظه فلزی بسیار کمتر است. زیرا در این محفظه نیمه سخت احتمال آسیب به پوست سر جنین کمتر است. البته شانس موفقیت زایمان با این نوع وکیوم نیمه سخت نسبت به نوع فلزی اندکی کمتر است.
ونتوس فلزی (سری فلزی یا سخت)
این نوع وکیوم‌ها از محفظه‌های از جنس فلز و به شکل قارچ یا فنجان هستند. قطر دهانه فنجانی شکل بین ۴۰ تا ۶۰ سانتی‌متر است. این محفظه با یک رابط به پمپ وکیوم متصل شده از طریق آن کشش و انقباض به وسیله دست یا به کمک برق انجام می‌شود. استفاده از این نوع محفظه زمانی مفید است که جنین در پوزیشن OP قرار داشته باشد. باید بدانید که این دستگاه منجر به صدمه دیدن جمجمه جنین می‌شود و به دلیل سفت بودن محفظه، بسیار ناراحت کننده است. هم‌چنین به خاطر سفت بودن سری این نوع وکیوم برای زائو نیز درد و ناراحتی به همراه دارد.
معیارهای انتخاب ونتوس وکیوم با نظر پزشک
به طور کلی سری‌های وکیوم را پزشک بر اساس فاکتورهای ذیل انتخاب می‌کند:
- اندازه سر جنین (دور سر جنین، گاه سر جنین بسیار بزرگ است)
- موقعیت قرار گرفتن سر جنین در رحم
- موقعیت سر جنین در کانال زایمان
- آسیب‌های کمتر به ناحیه تناسلی زن
چگونگی استفاده از وکیوم در زایمان طبیعی
در زمانی‌که همه چیز برای یک زایمان طبیعی آماده است، دهانه رحم کاملاً باز است و زمان زایمان طولانی شده است و زایمان صورت نمی‌گیرد، پزشک متخصص استفاده از وکیوم را پیشنهاد می‌دهد. پزشک با تزریق دارو بی‌حسی یا دستگاه بی‌حس کننده در داخل واژن مانع بروز درد می‌شود. سپس سری وکیوم (ونتوس) وارد واژن زن شده و محکم به سر جنین متصل می‌شود. همزمان که مادر برای خروج جنین زور می‌زند و فشار وارد می‌کند پزشک هم با کمک وکیوم و مکش حاصل از این دستگاه به آرامی نوزاد را از ناحیه سر به سمت کانال زایمان کشیده و هدایت می‌کند.
چه زمانی استفاده از وکیوم توصیه نمی‌گردد
- زایمان زودرس قبل از هفته سی و چهارم حاملگی
- زمانی که وزن جنین کمتر از ۵/۲ کیلوگرم است.
- بزرگ بودن رویان، در صورتی که جنین بیش از ۵/۴ کیلوگرم وزن داشته باشد
- خونریزی شدید یا مشکوک به نقص در انعقاد خون جنین
- اتساع ناقص دهانه رحم
- موقعیت سر جنین به سمت دهانه رحم نیست
- جنین در موقعیت بریچ قرار دارد (بدن جنین به شکل عرضی و یا وارونه قرار گرفته)
- صورت جنین به سمت پشت است
- اختلالات در خونریزی جنین (مانند ترومبوسیتوپنی، آلوئیمون، هموفیلی)
- بی‌حسی ناکافی
- بیماری ضایعات سفید دندانی (اختلال استخوان‌زایی)
- غشاء سالم جنین
- عدم رضایت مادر برای انجام زایمان به طور طبیعی (عدم رضایت زائو برای انجام این زایمان با وکیوم)
- وقتی پزشک به عدم تناسب سفالوپلویک مشکوک هست (عدم تناسب اندازه سر جنین با لگن زائو)
- عدم اطمینان پزشک از موقعیت قرارگیری جنین در کیسه آمنیوتیک و رحم
- در صورتی که نمونه برداری از پوسته سر جنین صورت گرفته یا در صورتی که چندین مرتبه برای قرارگیری الکترود بر روی پوست سر کودک تلاش صورت گرفته است
- زمانی که نظارت بر ضربان قلب جنین به صورت خارجی صورت گرفته و این نظارت غیرقابل قبول بوده است زایمان با وکیوم توصیه نمی‌گردد.
مزایای استفاده از وکیوم
مسلماً هر سیستمی که توسط انسان ساخته شده است برای راحتی و زندگی بهتر ساخته شده است. در مورد وکیوم نیز این دستگاه برای تسهیل زایمان و کمک به زنان آبستن ایجاد شده است؛ گر چه وکیوم معایبی دارد اما محاسن و مزایایی این دستگاه نیز باعث می‌شود تا معایب آن قابل اغماض باشد. آمار نشان می‌دهد موفقیت استفاده از دستگاه وکیوم قابل قبول است و امروزه نوزادان بسیاری با استفاده از دستگاه وکیوم متولد شده‌اند.
- حمل آسان دستگاه و در دسترس بودن دستگاه
- کاهش تروما (آسیب و ضربه) به ناحیه تناسلی بانوی باردار
- زایمان سریع که باعث کاهش فشار بر زائو می‌شود
- ناراحتی روحی و جسمی کمتر برای زائو
- نیاز به بیهوشی به طور چشمگیری کاهش نشان می‌دهد.
- وضع حمل سریع‌تر
- آسیب کمتر به جمجمه و سر نوزاد
مخاطرات زایمان با دستگاه وکیوم
مسلماً اگر زایمان طبیعی صورت بگیرد و نیازی به هیچ ابزار و وسیله‌ای برای زایمان طبیعی و سالم نباشد خطر جان مادر و نوزاد را تهدید نخواهد کرد. اما گاه استفاده از ابزارها و داروها پیش نیاز لازم برای کمک به زائو و جنین برای یک زایمان کم خطرتر می‌باشد. مسلماً استفاده از وکیوم نیز خطراتی را برای مادر و نوزاد به همراه دارد.
خطرات استفاده وکیوم برای مادر
- پارگی واژن و یا پارگی در ناحیه بین واژن و مقعد (ناحیه پرینه)
- خونریزی زیاد
- اگر جنین در موقعیت OP قرار گرفته باشد،خطر آسیب در ناحیه اسفنکر مقعد و باسن افزایش می‌یابد.
- از دست دادن کنترل ادرار و مدفوع
- درد فوری بعد از انجام وضع حمل
- پایین افتادگی لگن خاصره مادر و ایجاد فیستول در این ناحیه
خطرات استفاده از وکیوم برای جنین
- انواع خونریزی در سر نوزاد مانند خونریزی در داخل جمجه، سفالوهماتوما و ساب گالئال (جمع شدن خون در زیر پوست سر نوزاد)
- خونریزی شبکیه (خونریزی در پشت چشم): این بیماری معمولاً در صورت زایمان‌ها با وکیوم رخ می‌دهد و مدت زمان زایمان را طولانی می‌کند. این خونریزی در مدت چند هفته بعد از زایمان برطرف می‌شود.
- پارگی و تورم پوست سر: شکل‌گیری شکاف‌های کوچک و یا بریدگی بر روی پوست سر به خاطر جداسازی‌های مکرر ونتوس وکیوم. این زخم‌ها و تورم حاصله معمولاً بعد از دو تا سه روز پس از زایمان برطرف می‌شود.
- فلجی موقت ماهیچه سمت راست نوزاد: احتمال وقوع این حالت در زایمان‌های طبیعی با کمک وکیوم در حدود ۳.۲ درصد است.
- جراحت شبکه بازویی عصبی: شبکه‌ای از رشته‌های عصبی که جهت انتشار به سمت پوست، استخوان و اندام‌های تحتانی منتشر می‌شوند. ممکن است در زایمان طبیعی با وکیوم این شبکه عصبی آسیب ببیند.
- فلج مغزی: گاه آسیب دیدگی مغز شدید است که باعث اختلال در حرکت و عملکردهای حرکتی نوزاد می‌شود.
- تاخیر در رشد: تاخیر در مهارت‌های حرکتی، مهارت‌های کلامی، شناختی و اجتماعی.
- گیس پشت سر (Chignon): تورمی که بر روی سر نوزاد در اثر مکش ونتوس ایجاد شده و البته بعد از گذشت مدت دو تا سه روز بهبود پیدا می‌کند.
- زردی نوزاد: انباشتگی خون به دلیل پاره شدن رگ‌ها در هنگام مکش وکیوم رخ می‌دهد، که البته این خون توسط بدن نوزاد، مجدداً جذب می‌شود. این انباشتگی خون باعث افزایش تولید بیلی‌روبین می‌شود و نتیجه افزایش بیلی‌روبین، اضافه کاری کبد نوزاد است که هنوز توسعه کامل نیافته است و منجر به بروز زردی در نوزاد می‌شود.
- کشیدگی بازو: زمانی‌که شانه کودک در پشت استخوان لگن مادر گیر کرده است به دلیل کشش نادرست وکیوم دچار کشیدگی می‌شود.