وازا سرراهی (واسا پرویا): علل و درمان
وازا سرراهی Vasa Praevia وضعیتی است که در آن رگ‌های خونی جنین از دهانه داخلی رحم عبور می‌کنند یا نزدیک آن می‌روند. این عروق هنگام پاره شدن غشاهای نگهدارنده در معرض خطر پارگی هستند، زیرا توسط بند ناف یا بافت جفت پشتیبانی نمی‌شوند. وازاسرراهی یک عارضه جدی بارداری است که در صورت زایمان واژینال میتواند خطرات جدی برای جنین ایجاد کند. تشخیص زود هنگام، نظارت دقیق و زایمان برنامه‌ریزی شده سزارین شانس بانوی باردار را برای زایمان سالم و تولد نوزاد سالم را افزایش می‌دهد. میزان موفقیت حاملگی‌های وازا سرراهی تشخیص داده شده ۹۷ درصد است. تیم متخصص پینو بیبی در این مقاله به بررسی وازا سرراهی می‌پردازد.
وازا سرراهی چیست؟
وازا سرراهی یک عارضه نادر بارداری است که در صورت عدم کنترل دقیق میتواند منجر به از دست دادن خون شدید برای جنین شود. اصطلاح Vasa Previa از لاتین مشتق شده است. واسا Vasa به معنای رگ‌ها و پرویا Previa به معنای پیش و یا به معنای راه می‌باشد. به عبارت دیگر، عروق قبل از جنین در کانال زایمان و در مسیر قرار می‌گیرند. وازاسرراهی زمانی وجود دارد که عروق محافظت نشده توسط غشاهای جنین بر روی دهانه داخلی سرویکس قرار می‌گیرد. این رگ‌ها ممکن است از یکی از رگ‌های بند ناف باشند یا ممکن است یک لوب جفت جانبی (سوسانتریات) را به دیسک اصلی جفت بپیوندند. اگر این رگ‌های جنین پاره شوند، خونریزی از گردش خون جنینی – جفتی است و تخلیه جنین به سرعت رخ می‌دهد و منجر به مرگ جنین می‌شود. تصور می‌شود که وازا سرراهی از جفت سرراهی اولیه ناشی می‌شود. با پیشرفت بارداری، بافت جفت احاطه کننده عروق روی دهانه رحم دچار آتروفی می‌شود و جفت ترجیحاً به سمت قسمت بالایی رحم رشد می‌کند. این باعث می‌شود که عروق محافظت نشده بر روی دهانه رحم و در بخش تحتانی رحم اجرا شوند. تشخیص زودهنگام وازاسرراهی و زایمان از طریق سزارین میتواند از بروز این عوارض جلوگیری کند. سه نوع وازاسرراهی وجود دارد:
- نوع اول؛ وازا سرراهی با قرار دادن بند ناف حجیم: وازا سرراهی گاهی با قرار دادن بند ناف رخ می‌دهد، جایی که بند ناف آن طور که باید وارد جفت نمی‌شود. در عوض، رگ‌های خونی بند ناف به خارج از جفت حرکت می‌کنند، جایی که محافظت نشده و در معرض خطر شکستن هستند. اگر جفت در پایین رحم شکل گیرد به طوری که در نزدیکی دهانه رحم قرار دارد، رگ‌های خونی در معرض آن به ویژه پس از شروع زایمان و حرکت جنین به سمت دهانه رحم در برابر ترکیدن آسیب‌پذیر هستند.
- نوع دوم؛ وازا سرراهی با جفت دولوبی: وازا سرراهی زمانی اتفاق می‌افتد که جفت به دو لوب (سوسنتورییت) تقسیم می‌شود که بند ناف یک لوب را به لوب دیگر متصل می‌کند. اگر رگ‌های خونی در معرض دید که بین لوب‌ها حرکت می‌کنند، نزدیک دهانه رحم قرار بگیرند، ممکن است پس از شروع زایمان بترکند و خونریزی کنند.
- نوع سوم؛ بخشی از جفت که روی دهانه رحم قرار دارد، دچار آتروفی می‌شود. در این نوع، جاگذاری بندناف جفتی طبیعی است و جفت فقط یک لوب دارد. با این حال، عروق در حاشیه جفت در معرض دید قرار می‌گیرد و آسیب پذیر هستند.
تفاوت بین وازا سرراهی و جفت سرراهی چیست؟
جفت سرراهی وضعیتی است که در آن جفت در پایین رحم قرار دارد به طوری که دهانه رحم را بپوشاند. به طور معمول، جفت به قسمت بالایی یا کناری رحم، دور از دهانه رحم می‌چسبد. هنگامی که جفت به دهانه رحم نزدیک است، رگ‌های خونی که جفت را به رحم متصل می‌کند ممکن است پاره شود این حالت را وازاسرراهی می‌گویند و ممکن است پس از شروع زایمان خونریزی کند. جفت سرراهی حل شده یا جفت پایین، خطر ابتلا به وازاسرراهی را افزایش می‌دهد. بنابراین جفت سرراهی میتواند علت وازا سرراهی و خونریزی باشد اما وازاسرراهی الزاماً از نوع جفت سرراهی نیست و حالت‌های دیگری نظیر جفت چند لوبی، جفت بادبرنی نیز میتواند علت وازاسرراهی باشد.
وازا سرراهی چقدر جدی است؟
وازا سرراهی یک عارضه جدی است و میتواند منجر به مرده‌زایی شود. با این حال، با تشخیص قبل از تولد، درمان دقیق و زایمان برنامه‌ریزی شده سزارین، میزان بقا نوزادان ۹۸.۶ درصد است.
وازا سرراهی چه کسانی را تحت تاثیر قرار می‌دهد؟
شرایط زیر میتواند عاملی برای وازا سرراهی باشد:
- بانوی باردار دارای بند ناف ولامنتی (بادبزنی)، جفت با لب‌های جانبی مانند جفت بیلوبات یا چند لوبی جفت سوسنتوریته باشد.
- جفت پایین‌تر در رحم می‌چسبد به طوری که دهانه رحم را به طور جزئی یا کامل می‌پوشاند (جفت سرراهی یا جفت کم ارتفاع).
- بانو سابقه قبلی سزارین داشته است.
- بانوی آبستن در حال انجام لقاح آزمایشگاهی (IVF) است.
- بارداری چندقلو (دوقلو یا سه قلو)
- جراحی‌های قبلی روی رحم خود داشته است.
دلایل این ارتباط مشخص نیست، اما اختلال در جهت‌گیری بلاستوسیست در زمان لانه گزینی، ناپدید شدن جنین‌ها و افزایش فراوانی تغییرات مورفولوژیکی جفت در حاملگی‌های IVF فرض شده است.
وازا سرراهی چقدر شایع است؟
وازا سرراهی نادر است و تقریباً در یک مورد از هر ۲۵۰۰ زایمان اتفاق می‌افتد. وازاسرراهی بیشتر در حاملگی‌هایی که شامل IVF می‌شود، رخ می‌دهد، تقریباً از هر ۲۰۰ زایمان، یک مورد وازاسرراهی است.
علائم و نشانه های وازا سرراهی چیست؟
سه گانه کلاسیک Vasa Praevia عبارت هستند از: پارگی غشاء، خونریزی واژینال بدون درد و برادی کاردی جنین یا مرگ جنین.
قبل از ظهور اولتراسوند (سونوگرافی)، این تشخیص اغلب پس از مرده‌زایی یا مرگ نوزادی انجام می‌شد که در آن مادر پرده‌های بدنش پاره شده بود، مقداری خونریزی داشت و نوزادی را به دنیا آورده بود. در این موارد، معاینه جفت و غشاها پس از زایمان، شواهدی مبنی بر قرار دادن بند ناف مخملی (بندناف متورم) همراه با پارگی عروق نشان می‌داد. زمانی که دستگاه‌های سونوگرافی در جهان توسعه یافت، موارد بسیاری در حال حاضر در دوران بارداری شناسایی می‌شود و این فرصت را به پزشکان می‌دهد تا نوزاد را قبل از این پارگی فاجعه بار غشاها به دنیا بیاورند. وازا سرراهی زمانی با سونوگرافی تشخیص داده می‌شود که ساختارهای خطی یا لوله‌ای اکولوسنت روی دهانه رحم یا در مجاورت آن یافت شوند. سونوگرافی ترانس واژینال روش ارجح است. برای تأیید این که ساختارها عروق جنینی هستند باید از داپلر رنگی، قدرتی و موج پالسی استفاده شود. عروق یک شکل موج شریانی یا وریدی جنین را نشان خواهند داد.
آزمایش دناتوراسیون قلیایی وجود هموگلوبین جنین را در خون واژن تشخیص می‌دهد، زیرا هموگلوبین جنین در حضور یک درصد NaOH در برابر دناتوراسیون مقاوم است. آزمایشاتی مانند تست Ogita، تست Apt یا تست Londersloot قبلاً برای شناسایی خون جنین در خون واژن استفاده می‌شد تا به تشخیص کمک کند. این تست‌ها دیگر به طور گسترده مورد استفاده قرار نمی‌گیرند، اما گاهی اوقات در سایر نقاط جهان استفاده می‌شوند.
ممکن است پزشکان علائم وازاسرراهی را متوجه نشوند. به جای تشخیص بر اساس علائم، پزشک احتمالاً در طی یک سونوگرافی معمول بارداری، وازا سرراهی را تشخیص می‌دهد. در موارد نادر، افراد مبتلا به وازا سرراهی ممکن است متوجه خونریزی واژینال بدون درد در سه ماهه دوم یا سوم بارداری شوند. خون ممکن است قرمز تیره‌تر از حد معمول باشد، که میتواند نشانه‌ای از این باشد که خون جنین به جای خون مادر است. در صورت مشاهده خونریزی در دوران بارداری، با یا بدون درد، باید فوراً به پزشک مراجعه شود.
چه چیزی باعث وازا سرراهی می‌شود؟
وازا سرراهی زمانی اتفاق می‌افتد که رگ‌های خونی بند ناف که مادر را به جنینش متصل می‌کند، به دهانه رحم نزدیک می‌شوند. به طور معمول، بند ناف به جفت وارد می‌شود، که از رگ‌های خونی در برابر پیچ خوردگی یا شکستن محافظت می‌کند. با وازا سرراهی، نه تنها این رگ‌های خونی در معرض دید قرار می‌گیرند، بلکه در بخشی از کانال زایمان هستند که در هنگام زایمان در برابر فشار آسیب‌پذیر است.
وازا سرراهی چگونه تشخیص داده می‌شود؟
وازا سرراهی معمولاً در طول معاینات اولتراسوند در حدود هفته‌های ۱۸ تا ۲۶ بارداری تشخیص داده می‌شود. اگر عوامل خطر اولتراسوند برای وازا سرراهی مانند جفت دولوبی یا جاگذاری بند ناف وجود داشته باشد، پزشک میتواند یک سونوگرافی ترانس واژینال انجام دهد تا ببیند آیا رگ‌های خونی از ناف وجود دارد یا خیر. بند ناف نزدیک سیستم دهانه رحم است و پزشک ممکن است از ویژگی داپلر رنگی در سونوگرافی استفاده کند که جریان خون را واضح‌تر نشان می‌دهد. پزشک به موارد زیر توجه خواهد کرد:
- جایی که جفت با سیستم دهانه رحم ارتباط دارد.
- این که آیا جفت دارای لوب‌های متعدد است یا خیر.
- محل بند ناف
درمان وازا سرراهی چیست؟
توصیه می‌شود زنان مبتلا به وازاسرراهی قبل از پارگی پرده‌ها از طریق سزارین انتخابی زایمان کنند. با توجه به این که پیش بینی زمان پارگی غشا دشوار است، زایمان سزارین انتخابی در هفته‌های ۳۴ تا ۳۶ توصیه می‌شود. این سن حاملگی تعادل معقولی بین خطر مرگ و نارس بودن ایجاد می‌کند. بستری در بیمارستان در حدود ۳۲ هفتگی توصیه می‌شود. این برای نزدیک شدن بیمار به اتاق عمل برای زایمان اضطراری در صورت پارگی غشاها است. از آنجایی که این بیماران در معرض خطر زایمان زودرس هستند، توصیه می‌شود برای افزایش بلوغ ریه جنین، استروئید تجویز شود. هنگامی که خونریزی رخ می‌دهد، بیمار شروع به زایمان می‌کند، یا اگر پرده‌ها پاره شوند، معمولاً درمان فوری با سزارین اورژانسی نشان داده می‌شود. برنامه بارداری ممکن است شامل موارد زیر باشد:
- تست‌های بدون استرس: پزشک ممکن است بانوی آبستن را برای آزمایش‌های بدون استرس منظم (حدود دو بار در هفته) ملاقات کند. این آزمایش‌ها ضربان قلب جنین را ارزیابی می‌کنند و هم برای مادر و هم برای جنین کاملاً ایمن هستند.
- تجویز کورتیکواستروئیدها: ممکن است پزشک کورتیکواستروئیدها را برای کمک به رشد ریه‌های جنین در آماده‌سازی برای زایمان سزارین تجویز کند.
- مدیریت بستری: پزشک ممکن است توصیه کند زائو که زودتر به بیمارستان برود تا بتواند در روزهای منتهی به زایمان به دقت تحت نظر باشد. پزشک عواملی مانند سابقه پزشکی مادر، احتمال زایمان و میزان فاصله مادر از بیمارستان را برای تصمیم‌گیری در مورد ضروری بودن آن در نظر می‌گیرد.
- سزارین برنامه‌ریزی شده (هفته ۳۴ تا ۳۷): پزشک در مورد خطرات و مزایای زمان زایمان به منظور کاهش خطر عوارض بارداری مرتبط با وازا سرراهی صحبت خواهد کرد. بسیاری از نوزادان به دلیل زایمان زودرس نیاز به درمان در بخش مراقبت‌های ویژه نوزادان دارند.
برنامه بارداری خاص به تعدادی از عوامل بستگی دارد که بانوی باردار باید درباره آن با پزشک خود مشورت کند و دستورالعمل‌های متخصص را به دقت دنبال کند تا برای زایمان موفقیت‌آمیز آماده شود.
چگونه وازا سرراهی را رفع می‌کنند؟
مادر نمی‌تواند وازا سرراهی را اصلاح کند، اما میتواند برنامه‌ای داشته باشد که شانس او را برای زایمان موفق و داشتن نوزاد سالم افزایش دهد. بانوی باردار باید با پزشک خود در مورد بهترین زمان برای برنامه‌ریزی سزارین خود صحبت کند تا زایمان هم برای او و هم برای جنین بی‌خطر باشد.
چگونه می‌توان خطر ابتلا به وازا سرراهی را کاهش داد؟
نمی‌توان خطر ابتلا به وازا سرراهی را کاهش داد، اما می‌توان با انجام معاینات منظم قبل از تولد، خطر ابتلا به جدی‌ترین عوارض را کاهش داد. تشخیص زودهنگام به طور قابل توجهی نتایج وازا سرراهی را بهبود می‌بخشد.
اگر بانویی وازا سرراهی داشته باشد چه انتظاری می‌توان داشته باشد؟
با وازا سرراهی، به جای زایمان طبیعی، باید منتظر سزارین باشد و باید انتظار نظارت بیشتر در دوران بارداری را داشته باشد. این مراقبت اضافی باعث می‌شود که در زایمان یک نوزاد سالم تفاوت ایجاد کند.
آیا وازا سرراهی بر جنین تأثیر می‌گذارد؟
تأثیر وازاسرراهی بر روی جنین بستگی به تشخیص زودهنگام دارد. میزان مرگ و میر جنین برای وازا سرراهی تشخیص داده نشده بین ۵۶ تا ۶۰ درصد است. با تشخیص قبل از تولد، مدیریت صحیح و زایمان سزارین، میزان بقا ۹۷ درصد است. در برخی موارد، نوزاد ممکن است پس از تولد نیاز به مراقبت‌های بیشتری در بخش ICU نوزادان داشته باشد، اما نتایج زایمان سزارین با وازا سرراهی مطلوب است.
در خصوص وازا سرراهی چه زمانی باید به پزشک مراجعه کرد؟
بانوی باردار باید قرار ملاقات‌های منظم با پزشک خود و تمام قرار ملاقات‌های توصیه شده سونوگرافی در دوران بارداری داشته باشد. اگر او تشخیص وازا سرراهی دریافت کرد، به بازدیدهای بیشتری نیاز خواهد داشت. اگر در سه ماهه دوم یا سوم بارداری خود متوجه خونریزی شد، باید یک قرار ملاقات با پزشک خود بگذارد. اگر خونریزی شدید باشد، باید فوراً به اورژانس مراجعه کند.
در مورد وازا سرراهی چه سوالاتی باید از پزشک پرسید؟
اگر وازا سرراهی وجود داشته باشد، از پزشک خود بپرسد که چگونه عوارض جدی را می‌توان کاهش دهد. سوالات عبارت هستند از:
- آیا استراحت لگنی (اجتناب از مقاربت) را توصیه می‌شود؟
- چه اقداماتی را می‌توان اعمال کرد تا شانس بارداری سالم را افزایش داد؟
سخن آخر
عوارض بارداری با وازاسرراهی ترسناک هستند، اما به این معنی نیست که بانوی آبستن، بارداری، زایمان و نوزاد سالمی نخواهد داشت. دانستن این که وازا سرراهی وجود دارد، اولین قدم برای برنامه‌ریزی جهت سزارین موفق است. در صورت وجود وازاسرراهی بانوی باردار باید با پزشک در مورد این که چگونه برنامه‌های زایمان را شکل می‌دهد، مشورت کند.