آیا زایمان طبیعی بعد از سزارین امکان‌پذیر است؟
به طور کلی وضع حمل به دو روش زایمان طبیعی و زایمان سزارین انجام می‌شود. گاهی به دلیل انتخاب شخصی و یا مخاطرات پزشکی مادر در اولین زایمان مجبور به عمل سزارین می‌شود اما در بارداری‌های بعدی مادر تمایل دارد تا از مزایایی زایمان طبیعی و فیزیولوژیک بهره ببرد. اما سوال اینجاست که آیا بعد از عمل سزارین می‌توان زایمان طبیعی داشت؟ در این مقاله تیم پینو بیبی به این سوال و سوالات مشابه آن پاسخ می‌دهد. پس تا انتهای این مقاله مهم و مفید با تیم پینو بیبی همراه باشید.
زایمان طبیعی (واژینال) بعد از سزارین VBAC
یکی از سوالات رایج در بسیاری از بانوان باردار که سابقه سزارین را در بارداری قبلی خود داشتهاند این است آیا می‌توان این بار یک زایمان واژینال (طبیعی) را تجربه کنند. پاسخی به صراحت نمی‌توان به این مادران داد. زیرا بررسی بالینی مادر و جنین، همچنین شرایط روحی مادر در تصمیم‌گیری برای انجام عمل زایمان طبیعی بعد سزارین توسط پزشک مهم است. اما می‌توان گفت در اکثر موارد که زایمان طبیعی بعد از سزارین انجام شده است مادر و جنین سلامتی کامل داشتهاند و دچار مشکل نشده‌اند. در یک پژوهش که در سال ۲۰۱۳ میلادی در امریکا صورت گرفت در صد موفقیت زایمان زنانی که سابقه سزاین قبلی داشتهاند و زایمان آتی خود را به روش طبیعی انجام داده در حدود ۷۰ درصد گزارش شده است.
آیا زایمان طبیعی بعد از سزارین امکان پذیر است؟
یکی از اساسی‌ترین دغدغه مادرانی که در بارداری قبلی عمل سزارین را انجام داده؛ این است که آیا می‌توانند در بارداری بعدی یک زایمان طبیعی را تجربه کنند. برای پاسخ به این سوال باید ابتدا با خطرات، معایب و مضرات آن آگاه شویم. زیرا دانش و آگاهی همواره راهگشا است و تصمیم‌گیری را آسان‌تر می‌کند. زایمان طبیعی (واژینال) بعد از سزارین را در اصطلاح علمیVBAC (Vaginal Birth After Cesarean) می‌گویند. با در نظر گرفتن شرایط زن آبستن و جنین داحل رحم می‌توان برای زایمان طبیعی (واژینال) یا صرف نظر کردن از آن اقدام نمود.
بررسی سلامت مادر (بانوی باردار)
در هر نوع عمل زایمان طبیعی یا غیر طبیعی باید این نکته را در نظر داشت که در درجه اول سلامت مادر حائز اهمیت است و در درجه اول باید به این نکته توجه کرد که زن یک خانواده (مادر) نقطه اتکا عاطفی آن خانه است. بنابراین وضعیت سلامت جسمی و روحی او باعث می‌شود تا فرزندان و کانون خانواده سالم و شاد باشند. مشکلاتی که مانع یک زایمان طبیعی (واژینال) بعد از عمل سزارین می‌شوند عبارت هستند از:
- پره اکلامپسی (فشارخون بالا در دوران بارداری)
- چاقی و اضافه وزن BMI بالای ۳۰
- سن بالای مادر بیش از ۳۵ سال برخی منابع بیش از ۴۰ سال
- فاصله زمانی بین سزارین قبلی و زایمان جدید کمتر از ۱۹ ماه باشد
- جثه جنین بسیار بزرگ باشد
- مشاهده مسمومیت بارداری
- سابقه بیش از یک سزارین
- داشتن بیماری زمینه‌ای
- دریافت دارو جهت تحریک برای انجام انقباضات زایمان
وضعیت برش شکم در سزارین قبلی
برای دانستن نحوه سزارین و کسب اطلاعات لازم در این باره به مقاله مربوطه در مجله اینترنتی پینو بیبی در این زمینه رجوع کنید. متخصص برای این که بتواند نظر قطعی برای انجام عمل زایمان طبیعی (واژینال) بعد از سزارین را بدهد علاوه بر بررسی وضعیت مادر باید رویان را نیز باید از لحاظ فیزیکی ارزیابی کند همچنین نوع برش‌های سزارین قبلی که روی شکم مادر انجام شده هست نیز حائز اهمیت است. پزشکان بر اساس نوع و حالت جنین در عمل سزارین به انجام برش عمودی و یا افقی بر روی شکم زائو می‌پردازند. اگر برش از نوع عمودی باشد به احتمال زیاد پزشک اجازه انجام یک زایمان طبیعی را نخواهد داد زیرا احتمال پارگی این برش در زایمان طبیعی زیاد است و احتمال پارگی شکم مادر در زمان زایمان بالا می‌رود. اگر برش شکم در عمل سزارین قبلی عرضی و اندازه آن کم باشد پزشک با بررسی سایر شرایط مادر و جنین ممکن است اجازه انجام زایمان طبیعی را بدهد اما لازم است تا برش بهبودی کامل یافته باشد و بعد از آن نیز مشکلاتی را برای مادر ایجاد نکرده باشد، در این شرایط اجازه زایمان طبیعی (واژینال) بعد از سزارین را صادر می‌کند.
مزیت‌های VBAC
طبق بررسی‌های جامعه شناختی و بالینی یک سری عوامل هستند که باعث می‌شوند مادران به سمت انجام یک زایمان طبیعی بعد از عمل سزارین سابق سوق داده شوند؛ برخی از این دلایل و مزایا که مادران را برای زایمان واژینال (طبیعی) ترغیب می‌کند عبارت هستند از:
- مهم‌ترین دلیل این است که در طی زایمان طبیعی، خطرات عمل سزارین مانند وجود جفت سرراهی، خونریزی شدید و … به میزان قابل توجهی کاهش نشان می‌دهد.
- آسیب در طی زایمان طبیعی (واژینال) به اندام‌های داخلی دیگر مانند روده‌ها و مثانه در زایمان طبیعی کمتر از سزارین است.
- خونریزی و ایجاد جراحت در عمل سزارین یک فرایند اجتناب‌ناپذیر است، گاه این جراحت‌ها امکان ایجاد عفونت و لخته خون در بدن مادر را بیشتر می‌کنند. در زایمان طبیعی تقریباً جراحت‌ها کم هستند و خود به خود ترمیم می‌یابند.
- مدت زمانی که زائو در بیمارستان بسر می‌برد کوتاه‌تر است.
- فرایند شیردهی به نوزاد زودتر آغاز می‌شود.
- بهبودی مادر سریع‌تر است و انجام کارهای روزمره در زمانی کوتاه پس از زایمان نسبت به زمان عمل سزارین برای مادر امکان‌پذیر می‌شود.
- صرفه‌جویی در هزینه‌ها
واجدین شرایط زایمان طبیعی بعد از سزارین VBAC
برای هر نوع عمل و کنشی در جهان هستی پیش شرط‌های وجود دارد. کسانی که این پیش شرط‌ها را دارا هستند برای انجام آن کنش مناسب هستند. در مورد زایمان طبیعی یک زن باردار که در زایمان قبلی خود یک عمل سزارین را از سر گذرانده است نیز این موضوع صدق می‌کند. در برخی زنان، سزارین قبلی تقریباً بدون هیچ مشکلی به انجام رسیده است. بنابراین اگر مشکلاتی در این بارداری برای خود و جنین درون شکم‌شان ایجاد نشده باشد؛ این زنان آبستن امکان یک زایمان طبیعی را دارند. مهم‌ترین شرایط قابل بررسی در مورد عمل سزارین قبلی عبارت هستند از:
- مادر در زایمان قبلی (سزارین) نوزاد خود را بدون هیچ عارضه و مشکلی به دینا آورده باشد
- بهبود شرایط و دلایلی که منجر به عمل سزارین در زایمان قبلی شده است اکنون برطرف شده باشد.
- برش روی شکم مادر در عمل سزارین یک فاکتور تعیین کننده است. برش عرضی اجازه زایمان طبیعی (واژینال) را به مادر می‌دهد اما برش طولی احتمال پارگی شکم مادر در زمان زایمان طبیعی را بالا می‌برد.
- برش پرینه در عمل سزارین قبلی
- چناچه مادر از قبل سابقه جراحی‌های مثل پارگی رحم، برداشتن فیبروم (تومور رحمی) و … داشته باشد، زایمان طبیعی منتفی است.
- اگر دو زایمان قبلی از نوع سزارین بوده است، زایمان واژینال اصلاً توصیه نمی‌گردد.
- چنانچه یک زایمان طبیعی داشته و بعد سزارین داشته، احتمال زایمان جدید به صورت زایمان طبیعی (واژینال) برای مادر محتمل است.
- شروع روند زایمان طبیعی به صورت خود به خودی
- نژادهای سفید پوست شانس بیشتری دارند که زایمان طبیعی بعد از سزارین را تجربه کنند.
فاصله زمانی بین عمل سزاین قبلی با زایمان طبیعی
از قدیم گفته‌اند زمان کلید تمام مشکلات است. شاید به ظاهر یک جمله ساده بیایید اما باید بدانید که بسیاری از پدیده‌های جهانی هستی برای بروز یا حذف نیاز به گذشت زمان دارند. در مورد این بحث نیز این که چه مدت زمان نیاز است تا بعد از یک عمل سزارین زنان باردار یک زایمان طبیعی را تجربه کنند؛ نیز صدق می‌کند. زیرا با گذشت زمان شرایط جسمی و روحی یک زن شروع به بازآفرینی، بازسازی و خودترمیمی می‌کند. علاوه بر آن تجربیاتی که زن از قبل کسب کرده است به او برای پذیرش موقعیت و شرایطش کمک می‌کند. متخصصین زنان و زایمان بر این باور هستند که حداقل باید ۱۸ ماه یعنی یک سال و نیم فاصله بین یک عمل سزارین و زایمان واژینال فاصله باشد. این فاصله زمانی علاوه بر این‌که مادر را از لحاظ بدنی و فیزیکی آماده می‌کند؛ باعث می‌شود تا فرزند قبلی خود را نیز بهتر در دامن خود پرورش دهد. از طرفی باید دانست که بارداری زود هنگام که فاصله زمانی با زایمان قبلی مادر ندارد فارغ از هر نوع زایمان طبیعی یا غیرطبیعی؛ سهم نوزاد را از دریافت حمایت فیزیکی و روحی مادر کم می‌کند و این بر سلامت جسمی و روحی نوزاد اثر گذاشته و گاه عوارض آن تا آخر زندگی نوزادی که به بلوغ رسیده و گاه تا آخر حیات فرد در او باقی می‌ماند.
منع زایمان طبیعی به خاطر شرایط جنین
- وجود جفت سرراهی (قرارگیری جفت در قسمت تحتانی رحم نزدیک به دهانه رحم)
- قرارگیری جنین در حالت بریچ (جنین به صورت عرضی در رحم است و یا سر و ته است)
- جنین ماکروزوما (درشت، وزن بالا و بیش از ۵/۴ کیلوگرم)
- جنین چند قلو
عوارض VBAC
با وجود تمام بررسی‌های انجام شده توسط پزشک و شرایط فاصله زمانی بین زایمان طبیعی با عمل سزارین قبلی باز هم ممکن است که زایمان طبیعی اتفاق نیفتد و عمل سزارین صورت گیرد. در نظر گرفتن این نکته مهم است و لازم است تا بانوی باردار بیمارستانی را انتخاب نماید که خدمات زایمان سزارین را نیز ارائه دهد تا اگر به هر دلیلی زایمان طبیعی انجام نشد سزارین اورژانسی انجام شود و اگر مشکلی در زمان زایمان طبیعی حادث شد فوراً شرایط عمل سزارین فراهم شود که جان مادر و جنین در خطر نیفتد.
مادر باید بداند که این یک امر طبیعی است که همه شرایط یک زایمان طبیعی فراهم نبوده است و عمل سزارین در این شرایط حتمی است و برای بسیاری از زنان ممکن است این حالت در اتاق زایمان رخ بدهد. نتایج بررسی‌‌ها نشان می‌دهد که در ۲۵ درصد موارد زائو پس از دردهای و فشارهای که در یک زایمان طبیعی برای خروج جنین انجام داده نتیجه بخش نبوده لذا سزارین یک عمل عاقلانه برای نجات جان مادر و جنین است. طبق آمار ۵/۰ درصد از زنانی که سابقه سزارین داشتهاند در زمان زایمان طبیعی، خونریزی از محل بریدگی قبلی را تجربه کرده‌اند. البته خوشبختانه خطر فوت جنین‌های که با زایمان طبیعی بعد از عمل سزارین به دنیا میآیند ۱۱ به ۱۰۰۰ است. گرچه آمار رضایت بخشی است اما گاه برای برخی از زنان یا خانواده‌هایشان این مرگ و میر جانکاه است. در هر صورت باید به مادر این اطمینان خاطر را داد که در تمامی موارد او مقصر نیست. حیات و ممات در این کره خاکی یک فرایند پیچیده است که عوامل گوناگون در آن دخیل هستند.
مزایای انجام زایمان طبیعی بعد از سزارین VBAC
از جمله مزیت‌ها انجام زایمان واژینال بعد از عمل سزارین می‌توان به موارد ذیل اشاره کرد:
- عدم جراحی شکم مادر، عوارض ناشی از جراحی حذف می‌شود.
- خون از دست رفته در زایمان واژینال در مقایسه با سزارین کمتر است.
- زمان بستری بودن بعد از فارغ شدن در بیمارستان در زایمان طبیعی کمتر است.
- زایمان واژینال شانس فرزند بیشتر را به خانواده می‌دهد زیرا خطرات عمل سزارین بالا است و پزشکان بیش از سه عمل سزارین را توصیه نمی‌کنند.
- درد و ناراحتی بعد از زایمان طبیعی در مقایسه با سزارین کمتر است. دوره نقاهت در زایمان واژینال بسیار کوتاه است.
آبستنی دو قلو که یک بار سابقه سزارین دارد می‌تواند زایمان VBAC را تجربه کند؟
در ایران طبق آمار بیشتر زایمان‌های دو قلویی به صورت سزارین انجام می‌گیرد. اما باید بدانیم که وضعیت جنین‌ها در داحل رحم و میزان سلامت و قدرت بدنی مادر می‌تواند تعیین کننده نوع زایمان باشد. نتایج یک بررسی که به روی ۱۸۵۰ مورد بارداری دو قلویی که به زایمان طبیعی بعد از انجام زایمان قبلی که از نوع سزارین بوده است، انجام شده، نشان می‌دهد حدود ۴۵ درصد این زنان موفق شدند که زایمان طبیعی VBAC را تجربه کرده و موفق باشند. احتمال پارگی رحم در زایمان دو قلویی تنها ۷/۰ درصد بیشتر از زایمان تک قلویی بوده است.
آماده شدن برای زایمان طبیعی بعد از سزارین
مثل هر زایمانی باید شرایطی از قبل فراهم باشد تا انجام زایمان خطرات کمتری داشته باشد و احتمال موفقیت بالاتر برود. در مورد زایمان طبیعی (واژینال) بعد از سزارین VBAC نیز این حقیقت مصداق پیدا می‌کند برخی از عواملی که لازم است قبل از زایمان رعایت شود؛ عبارتند از:
- مدیریت وزن، زیرا جنین بزرگ زایمان را طولانی و به سمت انجام سزارین سوق می‌دهد. برای این منظور تغذیه سالم مادر به داشتن وزن و تناسب اندام مادر و جنین کمک می‌کند.
- تغذیه درست خطر دیابت بارداری را کاهش می‌دهد.
- انجام سونوگرافی‌های منظم برای تعیین دقیق زمان زایمان
- پایین نگه داشتن فشار خون، زیرا فشار خون بالا احتمال زایمان غیرطبیعی (سزارین) را بالا می‌برد. ورزش منظم و سبک یک راه ساده برای تنظیم فشار خون است.
- کاهش استرس و اضطراب با انجام یوگا، گوش دادن به موسیقی‌های آرامبخش و … .