ناباروری یک عارضه پزشکی پیچیده است که زوج‌های بسیاری را در سراسر دنیا تحت تاثیر قرار می‌دهد. بر اساس تعریف جامع ناباروری، به عدم توانایی بارداری پس از یک سال تلاش، ناباروری گفته می‌شود. با این که تعریف ناباروری به نظر ساده می‌رسد، ولی دلایل، تشخیص، درمان و تاثیر احساسی آن چندین جنبه دارند. در این مطلب در مورد جنبه‌های مختلف ناباروری از جمله دلایل آن توضیح می‌دهیم.
دلایل ناباروری در زنان چیست؟
ناباروری در زنان به عوامل مختلف از جمله موارد زیر نسبت داده می‌شود:
اختلالات تخمک گذاری:
اختلالات تخمک گذاری در زنان مانند سندرم تخمدان پلی کیستیک (PCOS) یا همان تنبلی تخمدان و اختلال عملکرد هیپوتالاموس می‌تواند روی آزادسازی تخمک‌های مورد نیاز برای باروری تاثیر بگذارد.
ناهنجاری‌های رحم یا دهانه رحم:
ناهنجاری‌های ساختار رحم یا اختلالات دهانه رحم که مانع از انتقال اسپرم یا کاشت تخمک بارور می‌شوند، ممکن است در ناباروری تاثیر داشته باشند.
آسیب دیدگی یا انسداد لوله‌های فالوپ:
اختلالاتی مانند بیماری التهابی لگن (PID) که با عنوان عفونت لگنی هم شناخته می‌شود، اندومتریوز یا جراحی‌های قبلی ممکن است باعث زخم شدن یا انسداد لوله‌های فالوپ شوند و در حرکت اسپرم و تخمک مشکل ایجاد کنند.
آندومتریوز:
آندومتریوز اختلالی است که در آن، بافت بیرون از رحم مشابه پوشش داخلی رحم می‌شود و در تخمک گذاری، لقاح یا کاشت تخمک اختلال ایجاد می‌کند.
عوامل مربوط به سن و سال:
هر چه سن زنان بالاتر برود، کیفیت و میزان تخمک گذاری کاهش می‌یابد و این در بارداری طبیعی مشکل ایجاد می‌کند.
دلایل ناباروری در مردان چیست؟
ناباروری در مردان به عوامل مختلفی بستگی دارد که در ادامه آن‌ها را توضیح می‌دهیم:
تولید یا کارکرد غیرطبیعی اسپرم:
مشکلاتی که به تولید اسپرم، تحرک و مورفولوژی بستگی دارند، می‌توانند شانس باروری را کاهش دهند.
واریکوسل:
واریکوسل به اختلال گشاد شدن رگ‌های کیسه بیضه گفته می‌شودکه می‌تواند دمای بیضه را بالا ببرد و روی تولید اسپرم تاثیر بگذارد.
اختلالات انزال:
اختلالاتی مانند انزال زودرس، انزال رتروگراد (که در آن منی به جای بیرون آمدن از آلت تناسلی، وارد مثانه می‌شود) یا اختلال نعوظ می‌توانند بر روی باروری مردان تاثیر بگذارند.
مشکلات ژنتیکی:
برخی از بیماری‌های ژنتیکی، از جمله سندرم کلاین فلتریا فیبروز سیستیک می‌توانند باعث ناباروری در مردان شوند.
عوامل محیطی:
قرار گرفتن در معرض سموم، داروهای خاص یا گرمای شدید (مثل وان آب داغ یا سونا) ممکن است تولید و کارکرد اسپرم را دچار مشکل کند.
عوامل ترکیبی:
در برخی موارد، ناباروری ممکن است به دلیل ترکیبی از عوامل زنانه و مردانه به وجود بیاید. به این معنی که هر دو نفر زوج دارای مشکل هستند. به علاوه، وجود ارتباط بین عوامل مربوط به زنان و مردان می‌تواند تشخیص و درمان ناباروری را برای متخصص پیچیده و دشوار کند.
فرآیند تشخیص ناباروری چگونه است؟
فرآیند تشخیص ناباروری شامل معاینه کامل هر دو زوج است. معمولاً مراحل زیر در جهت تشخیص ناباروری صورت می‌گیرند:
بررسی سابقه پزشکی و معاینه فیزیکی:
در این مرحله، موارد زیر توسط متخصص باروری بررسی می‌شوند:
- بررسی تاریخچه سلامت تولید مثل: در این مرحله، متخصص باروری اطلاعاتی در مورد قاعدگی، سابقه بارداری‌های قبلی، جراحی‌ها، بیماری‌های مقاربتی (STI) و استفاده از داروها و ابزار ضد بارداری را جمع آوری می‌کند.
- بررسی عوامل مربوط به سبک زندگی: متخصص به شناسایی عاداتی که ممکن است در ناباروری موثر باشند از جمله سیگار کشیدن، خوردن الکل، مصرف مواد مخدر و در معرض سموم محیط بودن می‌پردازد.
معاینه جسمی: متخصص اندام‌های تولید مثل را بررسی می‌کند و به دنبال هرگونه مورد غیرطبیعی یا نشانه‌هایی از اختلالات زمینه‌ای می‌گردد.
بررسی تخمک گذاری:
در این مرحله، موارد زیر توسط متخصص باروری انجام می‌شوند:
- بررسی سطوح هورمونی: سطوح هورمونی از جمله هورمون محرک فولیکول (FSH)، هورمون لوتئین (LH)، پروژسترون و استروژن با هدف مشاهده روند تخمک گذاری بررسی می‌شوند.
- بررسی نمودار دمای پایه بدن (BBT) و قاعدگی: ترسیم نمودار دمای پایه بدن و تحت نظر قرار دادن عادت ماهیانه برای شناخت الگوهای تخمک گذاری انجام می‌شوند.
- کیت‌های تخمک گذاری: استفاده از کیت‌های پیش بینی تخمک گذاری و شناسایی افزایش هورمون برای پیش بینی زمان‌های باروری در طول ماه به کار می‌رود.
آزمایش منی جهت تشخیص ناباروری:
در این مرحله، موارد زیر انجام می‌شوند:
- سنجش تعداد اسپرم: در آزمایش منی، یک نمونه منی برای تست در آزمایشگاه دریافت می‌شود. در این آزمایش ارزیابی کیفیت و میزان اسپرم مد نظر است.
- ارزیابی نمونه‌های منی در آزمایشگاه: چندین نمونه منی از بیمار مرد دریافت می‌شود و در آزمایشگاه زیر میکروسکوپ بررسی می‌گردد تا قابل زیست بودن و سایر ویژگی‌های آن بررسی شود.
تشخیص ناباروری از طریق روش‌های تصویربرداری:
- سونوگرافی ترنس واژینال: یک دستگاه سونوگرافی داخل واژن قرار داده می‌شود تا اندام‌های تولید شامل رحم، تخمدان‌ها و لوله‌های فالوپ به وسیله آن معاینه شوند.
- هیستروسالپنگوگرافی (HSG): مقداری ماده رنگی به داخل خون تزریق می‌شود تا با امکان تصویر برداری رنگی با استفاده از اشعه X فراهم شود. در این تصویر برداری، ساختار رحم و لوله‌های فالوپ بررسی می‌شود تا هرگونه مانع یا ناهنجاری در آن‌ها کشف گردد.
- سونو هیستروگرافی: مقداری محلول نمک استریل به فرد تزریق می‌گردد تا با استفاده از پروب سونوگرافی، داخل رحم مشاهده شود و هرگونه ناهنجاری در آن شناسایی گردد.
- تصویربرداری MRI: در MRI از روش‌های تصویربرداری پیشرفته استفاده می‌شود تا تصاویر دقیقی از اندام تولید مثل گرفته شود و ناهنجاری‌های ساختاری شناسایی شوند.
تشخیص ناباروری از طریق آزمایشات خاص:
- آزمایش ژنتیک: آزمایشات ژنتیک برای شناسایی اختلالات ارثی که ممکن است روی باروری موثر باشند یا خطر انتقال به نسل بعدی در آن‌ها زیاد باشد.
- سنجش هورمونی: ارزیابی سطوح هورمونی در آزمایش‌های خون برای شناسایی عدم تعادل هورمونی که می‌تواند روی ناباروری موثر باشد، صورت می‌گیرد.
- لاپاروسکوپی: عمل جراحی که در آن برش کوچکی روی شکم ایجاد می‌شود تا لاپاروسکوپ وارد بدن شود و امکان مشاهده مستقیم اندام‌های تولید مثل و شناسایی هرگونه ناهنجاری را به متخصص می‌دهد.
روش‌های درمان ناباروری چیست؟
پس از آن که دلیل زمینه‌ای ناباروری تشخیص داده شد، روش‌های درمان متعددی می‌توانند انتخاب شوند. انتخاب روش درمان به عواملی مانند دلیل ناباروری، مدت زمان ناباروری، سن و تمایلات شخصی بستگی دارد. در ادامه برخی از رایج‌ترین روش‌های درمان ناباروری را نام می‌بریم:
اصلاح سبک زندگی:
- مدیریت وزن: دستیابی و حفظ وزن سالم بدن، نتیجه باروری را تحت تاثیر قرار می‌دهد.
- ترک سیگار: ترک سیگار بسیار اهمیت دارد. زیرا می‌تواند تاثیر منفی هم روی باروری خانم‌ها و هم آقایان داشته باشد.
- کاهش مصرف الکل و کافئین: محدود کردن خوردن الکل و کافئین ممکن است نتایج باروری را بهبود ببخشد.
- مدیریت استرس: به کار بردن روش‌های کاهش استرس از جمله یوگا، مدیتیشن یا مشاوره می‌تواند تاثیر منفی استرس در باروری را کاهش دهد.
استفاده از دارو جهت درمان ناباروری:
- داروهای تحریک تخمک گذاری: داروهایی مثل کلومیفن سیترات یا لتروزول برای تحریک تمک گذاری در زنانی که دارای اختلالات تخمک گذاری هستند تجویز می‌شوند.
- هورمون تراپی: استفاده از داروهای هورمونی از جمله پروژسترون برای تنظیم عدم تعادل هورمونی و کمک به فرآیند تولید مثل به کار می‌رود.
- آنتی بیوتیک برای درمان عفونت: آنتی بیوتیک برای درمان هر نوع عفونت زمینه‌ای که به ناباروری کمک می‌کند مورد استفاده قرار می‌گیرد.
- قرص‌های اختلال نعوظ: در صورت نیاز، تجویز داروهایی مانند ویاگرا و قرص سیالیس برای درمان عملکرد نعوظ مردان به کار می‌رود.
فناوری کمک باروری (ART):
- لقاح داخل رحمی (IUI): در این روش، اسپرم غلیظ مستقیماً در داخل رحم قرار داده می‌شود. این کار در دوره باروری انجام می‌شود تا شانس باروری را افزایش دهد.
- لقاح آزمایشگاهی (IVF): در این روش، تخمدان‌ها برای تولید تخمک تحریک می‌شوند. سپس تخمک‌ها جمع آوری و بارور می‌شوند و نطفه نهایی در رحم قرار داده می‌شود.
- تزریق داخل سیتوپلاسمی اسپرم (ICSI): در تزریق داخل سیتوپلاسمی اسپرم یا میکرواینجکشن، یک اسپرم مستقیماً به داخل تخمک تزریق می‌شود تا شانس باروری را در مواردی که بیمار مرد عامل ناباروری است یا قبلاً تلاش برای باروری صورت گرفته و موفق نبوده است افزایش دهد.
- انتقال گامت به داخل لوله فالوپ (GIFT): در این روش، تخمک‌ها و اسپرم مستقیماً در داخل لوله‌های فالوپ قرار داده می‌شوند که باعث می‌شود بارداری طبیعی در بدن زن به وجود بیاید.
- انتقال زیگوت به لوله فالوپ (ZIFT): در این روش، تخمک‌ها در آزمایشگاه و از طریق روش IVF بارور می‌شوند، سپس نطفه بارور شده نهایی در داخل لوله‌های فالوپ قرار می‌گیرد.
عمل‌های جراحی:
- اصلاح ناهنجاری‌های ساختاری: ناهنجاری‌های موجود در اندام تولید مثل مثل از طریق عمل جراحی از جمله هیستروسکوپی و لاپاروسکوپی درمان می‌شوند.
- برداشتن فیبروم یا پولیپ: فیبروم‌ها یا پولیپ‌های موجود در رحم که ممکن است روی باروری تاثیر منفی بگذارند با عمل جراحی برداشته می‌شوند.
- رفع انسداد لوله‌های رحم: ترمیم یا برداشتن موانع موجود در لوله‌های فالوپ و بازگرداندن عملکرد طبیعی در رحم با استفاده از عمل جراحی انجام می‌شود.
گزینه‌های اهدا:
- اسپرم اهدایی: در لقاح مصنوعی یا لقاح آزمایشگاهی می‌تواند از اسپرم اهدایی استفاده شود.
- تخمک اهدایی: در مواردی که کیفیت تخمک خوب نیست یا اختلال تخمدان وجود دارد، می‌تواند از تخمک اهدایی استفاده شود.
تاثیرات احساسی و روانی ناباروری
روبرو شدن با ناباروری می‌تواند تاثیرات قابل توجهی روی افراد و زوج‌ها بگذارد و سلامت روان و ارتباطات آن‌ها را تحت تاثیر قرار دهد. بنابراین مهم است که به مشکلات و چالش‌های روانی مرتبط به ناباروری اهمیت دهیم. برخی از جنبه‌های کلیدی این موضوع عبارتند از:
- درخواست حمایت عاطفی از افراد نزدیک: تکیه و دریافت حمایت عاطفی از خانواده، دوستان و افراد نزدیک در این دوره بسیار در روحیه شما موثر خواهد بود.
- عضویت در گروه‌های حمایتی: مشارکت در گروه‌های حمایتی یا گروه‌های آنلاین متشکل از افرادی که با چالش‌های مشابهی سر و کار دارند و به اشتراک گذاشتن تجربیات، اطلاعات و حمایت احساسی در این گروه‌ها بسیار در روبرو شدن با این موضوع کمک خواهد کرد.
- مراجعه به مشاور و روان پزشک: درخواست مشاوره یا تراپی نزد یک متخصص و بررسی پیچیدگی‌های ناباروری شما را برای مقابله با ناباروری آماده خواهد کرد.
- مدیریت سطح استرس و نگرانی: به کار بردن روش‌های کاهش استرس مثل مراقبت از خود، دنبال کردن سرگرمی‌‌های مورد علاقه، درست کردن ژورنال یا مدیتیشن برای مدیریت سطح استرس و نگرانی در این دوره موثر است.
چالش‌های رابطه
انجام موارد زیر کمک می‌کند تا چالش‌های رابطه با همسر خود را در طول دوره درمان ناباروری برطرف کنید:
- ارتباطات و حمایت عاطفی: ارتباط صادقانه بین زوج‌ها، نیاز به ابراز احساسات و ارائه حمایت عاطفی دو طرفه در طول دوره درمان دارد.
- مدیریت استرس به عنوان زوج: پیدا کردن روش‌هایی که در آن فعالیت‌های مشترکی با همسر خود انجام دهید مثل ورزش، تکنیک‌های مدیتیشن و مشارکت در علایق مشترک به مدیریت استرس بین شما کمک می‌کند.
پیشرفت‌های درمان ناباروری
پیشرفت در تکنولوژی پزشکی فرصت‌های جدیدی را در زمینه درمان ناباروری به وجود آورده است. برخی از دستاوردهای قابل توجه در این زمینه شامل موارد زیر هستند:
تشخیص ژنتیکی پیش از لانه گزینی (PGD):
- آزمایش غربالگری آنوپلوئیدی: در این روش، نطفه پیش از کاشت، با هدف پیدا کردن ناهنجاری‌های کروموزومی ارزیابی می‌شود که این شانس بارداری موفق را افزایش می‌دهد و ریسک اختلالات ژنتیکی را کم می‌کند.
- آزمایش غربالگری ژنتیک برای تشخیص اختلالات تک ژنی: این آزمایش پیش از تولد روی جنین انجام می‌شود تا مشخص شود دارای اختلال ژنتیکی خاصی است یا خیر.
- آزمایش غربالگری دوم: جنین را برای بازآرایی ژنتیکی و کروموزومی مورد بررسی قرار می‌دهد تا از سقط جنین و یا شکست در IVF جلوگیری کند.
انجماد تخمک
حفظ باروری برای استفاده در آینده: منجمد کردن و ذخیره تخمک زن برای استفاده در آینده، امکان این را می‌دهد که ضمن حفظ باروری، امکان بچه دار شدن در سنین بالاتر را نیز داشته باشد. این امکان زنان را قادر می‌سازد که انعطاف لازم را در تحصیل، پیشرفت شغلی و سایر اهداف زندگی خود داشته باشند و بتوانند در زمان مورد نظر با استفاده از تخمک منجمد شده خود بچه دار شوند.
لقاح مصنوعی
- گامتوژنز در شرایط آزمایشگاهی (IVG): ایجاد تخمک یا اسپرم ازسلول‌های بنیادی پیشرفت قابل توجهی به شمار می‌رود و در عمل فرصت‌های جدیدی را برای افرادی که دارای مشکلات باروری هستند فراهم می‌کند.
- انجماد تخمدان: در این روش، انجماد و حفظ بافت رحم جهت قرار دادن دوباره آن برای بازیابی عملکرد تخمدان و افزایش احتمال باروری انجام می‌شود.
- رحم مصنوعی: پیشرفت در ساخت رحم مصنوعی یا رحم خارجی، برای افراد دارای ناباروری جایگزین بسیار خوبی به شمار می‌رود.
سخن آخر
ناباروری اختلال پزشکی پیچیده‌ای است که افراد و زوج‌ها را در ابعاد مختلفی تحت تاثیر قرار می‌دهد. شناخت دلایل ناباروری، فرآیند تشخیص، روش‌های درمانی موجود و رفع مشکلات احساسی که در این مسیر برای شما رخ می‌دهد، قدم‌های اساسی برای مقابله با ناباروری هستند. با این که فشار روانی درمان ناباروری قابل توجه است، ولی پیشرفت تکنولوژی پزشکی برای افرادی که در حال درمان ناباروری هستند امیدبخش به نظر می‌رسد. با درخواست مراقبت پزشکی، حمایت روانی و به کار بردن روش‌های کاهش استرس، می‌توان شانس خود را برای رسیدن به رویای پدر و مادر شدن افزایش داد.