اصطلاح “ماکروزومی جنین” برای توصیف نوزادی که بسیار بزرگتر از حد متوسط است، مورد استفاده قرار می‌گیرد. نوزادی که تشخیص داده می‌شود ماکروزومی جنینی دارد، بدون توجه به سن حاملگی او بیش از ۴ کیلوگرم وزن دارد. حدود ۹ درصد از نوزادان در سراسر جهان بیش از این مقدار وزن دارند.
خطرات مرتبط با ماکروزومی جنین زمانی که وزن نوزاد هنگام تولد بیش از ۴۵۰۰ گرم باشد، به شدت افزایش می‌یابد. ماکروزومی جنین ممکن است زایمان طبیعی را پیچیده کند و نوزاد را در خطر آسیب در هنگام تولد قرار دهد. ماکروزومی جنین همچنین نوزاد را در خطر افزایش مشکلات سلامتی پس از تولد قرار می‌دهد.
علائم ماکروزومی جنین چیست؟
تشخیص بزرگ بودن جثه نوزاد تا زمان به دنیا آمدن او دشوار است. جدا از رشد نوزاد شما، بیش‌تر علائم و نشانه‌های بارداری که تجربه می‌کنید با حالت عادی بارداری یکسان خواهد بود.
تشخیص ماکروزومی جنین در دوران بارداری دشوار است. علائم و نشانه‌های این عارضه شامل موارد زیر می‌باشند:
- ارتفاع بیش از حد رحم یا فوندال هایت: در طول چکاپ‌های قبل از زایمان، پزشک شما ممکن است فوندال هایت شما را اندازه گیری کند. فوندال هایت به فاصله از بالای رحم تا استخوان شرمگاهی گفته می‌شود. ارتفاع فوندال بزرگتر از حد انتظار می‌تواند نشانه‌ای از ماکروزومی جنین باشد.
- مایع آمنیوتیک بیش از حد (پلی هیدرآمنیوس): داشتن مایع آمنیوتیک بیش از حد، مایعی که در دوران بارداری کودک را احاطه کرده و از آن محافظت می‌کند، ممکن است نشانه بزرگ بودن جثه جنین از حد متوسط باشد. مقدار مایع آمنیوتیک، خروجی ادرار کودک شما را نشان می‌دهد و نوزادی که جثه بزرگ‌تری داشته باشد، ادرار بیشتری نیز تولید می‌کند. برخی از شرایطی که باعث بزرگتر شدن نوزاد از حد طبیعی می‌شوند نیز ممکن است خروجی ادرار او را افزایش دهند.
ارتفاع رحم
فاندال هایت یا ارتفاع رحم به فاصله بین استخوان شرمگاهی تا بالای رحم گفته می‌شود که بر اساس سانتی متر اندازه گیری می‌گردد. بعد از هفته ۲۴ بارداری، معمولاً ارتفاع فوندال با تعداد هفته‌های بارداری شما مطابقت دارد.
پلی هیدرآمنیوس
در پلی هیدرآمنیوس، مایع آمنیوتیک بیش از حد در دوران بارداری در رحم جمع می‌شود. موارد خفیف پلی هیدرآمنیوس ممکن است خود به خود از بین بروند، اما موارد شدید ممکن است نیاز به درمان داشته باشند.
علل بروز ماکروزومی جنین
عوامل ژنتیکی و شرایط سلامتی مادر باردار مانند چاقی یا دیابت می‌توانند باعث ماکروزومی جنین شوند. به ندرت، ممکن است یک کودک دارای یک بیماری باشد که باعث رشد سریع‌تر و بزرگتر او از حد طبیعی شود. گاهی اوقات هم مشخص نیست که چه چیزی باعث بزرگتر شدن جثه نوزاد از حد متوسط می‌شود.
عواملی که در بروز ماکروزومی جنین موثرند
بسیاری از عوامل ممکن است خطر ماکروزومی جنین را افزایش دهند. برخی از آن‌ها قابل کنترل هستند، اما برخی دیگر را نمی‌توانید کنترل کنید. موارد زیر از جمله عواملی تاثیر گذار در بروز این عارضه می‌باشند:
- دیابت مادر: اگر قبل از بارداری سابقه دیابت داشته‌اید (دیابت قبل از بارداری) یا اگر در دوران بارداری به دیابت مبتلا شده باشید (دیابت بارداری) احتمال بروز ماکروزومی جنین بیش‌تر خواهد بود. در صورتی که دیابت شما به خوبی کنترل نشود، احتمالاً نوزاد شما نسبت به نوزادی که مادر او دیابت ندارد، شانه‌های بزرگتر و مقادیر بیشتری چربی بدن دارد.
- سابقه ماکروزومی جنین: اگر قبلاً یک نوزاد بزرگ و دارای ماکروزومی به دنیا آورده‌اید، در معرض خطر بیشتری برای داشتن یک نوزاد بزرگ دیگر هستید. همچنین اگر خود شما نیز در بدو تولد بیش از ۴ کیلوگرم وزن داشته‌اید، احتمال این که نوزاد بزرگی داشته باشید بیش‌تر است.
- چاقی مادر باردار: اگر چاق باشید، احتمال بروز ماکروزومی جنین نیز بیش‌تر خواهد بود.
- افزایش وزن بیش از حد در دوران بارداری: افزایش بیش از حد وزن در دوران بارداری، خطر بروز ماکروزومی جنین را افزایش می‌دهد.
- بارداری های قبلی: خطر ماکروزومی جنین با هر بارداری افزایش می‌یابد. تا بارداری پنجم، میانگین وزن نوزاد هنگام تولد برای هر بارداری متوالی معمولاً تا حدود ۱۱۳ گرم افزایش پیدا می‌کند.
- داشتن نوزاد پسر: وزن نوزادان پسر معمولاً کمی بیش‌تر از نوزادان دختر است. اکثر نوزادانی که بیش از ۴۵۰۰ گرم وزن دارند، پسر هستند.
- عقب افتادن بارداری: اگر زایمان شما عقب بیفتد و بارداری شما بیش از دو هفته از موعد زایمان ادامه پیدا کند، کودک شما در معرض خطر ماکروزومی جنینی خواهد بود.
- سن مادر: احتمال ابتلا به ماکروزومی جنینی در زنان بالای ۳۵ سال بیش‌تر است.
ماکروزومی جنین بیش‌تر از هر علت دیگری به احتمال زیاد ناشی از دیابت مادر، چاقی مادر یا افزایش وزن در دوران بارداری است. در صورتی که عوامل خطر ذکر شده وجود نداشته باشد و همچان به وجود ماکروزومی جنین مشکوک باشید، ممکن است کودک شما به یک بیماری نادر پزشکی مبتلا باشد که بر رشد جنین تأثیر می‌گذارد.
در صورتی که جنین مشکوک به داشتن یک اختلال پزشکی نادر باشد، پزشک شما ممکن است بسته به نتایج آزمایش، آزمایش‌های تشخیصی قبل از تولد و احتمالاً ملاقات با یک مشاور ژنتیک را به شما توصیه کند.
عوارض ماکروزومی جنین
ماکروزومی جنین چه در دوران بارداری و چه پس از زایمان، خطراتی برای سلامتی شما و جنین به همراه دارد.
خطرات مربوط به مادر
عوارض احتمالی ماکروزومی جنین برای مادر ممکن است شامل موارد زیر باشد:
- مشکلات زایمان: ماکروزومی جنین می‌تواند باعث شود که نوزاد در کانال زایمان گیر کند (دیستوشی شانه)، آسیب‌های زایمانی را متحمل شود یا نیاز به استفاده از فورسپس یا دستگاه زایمان با وکیوم در طول زایمان داشته باشد (زایمان طبیعی). گاهی اوقات نیز نیاز به سزارین وجود دارد.
- پارگی دستگاه تناسلی: در طول زایمان، ماکروزومی جنین می‌تواند باعث آسیب به مجرای تولد نوزاد شود، مانند پاره شدن بافت‌های واژن و عضلات بین واژن و مقعد (عضلات پرینه).
- خونریزی بعد از زایمان: ماکروزومی جنین، این خطر را افزایش می‌دهد که عضلات رحم پس از زایمان به طور مناسب انقباض نداشته باشند (آتونی رحم). این مشکل می‌تواند منجر به افزایش خطر خونریزی جدی پس از زایمان شود.
- پارگی رحم: اگر قبلاً سزارین یا جراحی بزرگ رحم داشته‌اید، ماکروزومی جنین خطر پارگی رحم را در حین زایمان افزایش می‌دهد. یک عارضه نادر اما جدی که در آن رحم در امتداد خط اسکار ناشی از سزارین یا سایر جراحی‌های رحم پاره می‌شود. این مشکل بسیار جدی است و در صورت بروز آن، سزارین اورژانسی برای جلوگیری از عوارض تهدید کننده زندگی مادر لازم می‌باشد.
خطرات مربوط به نوزاد و دوران کودک
عوارض احتمالی ماکروزومی جنین برای کودک شما ممکن است شامل موارد زیر باشد:
- سطح قند خون نوزاد پایین تر از حد طبیعی باشد: نوزادی که دچار ماکروزومی جنین تشخیص داده می‌شود، احتمال بیشتری دارد که با سطح قند خون پایین‌تر از حد طبیعی متولد شود.
- چاقی دوران کودکی: تحقیقات نشان می‌دهند که با افزایش وزن هنگام تولد، خطر چاقی در دوران کودکی نیز افزایش می‌یابند.
- سندرم متابولیک: اگر نوزاد شما مبتلا به ماکروزومی جنین باشد، در معرض خطر ابتلا به سندرم متابولیک در دوران کودکی است. سندرم متابولیک مجموعه‌ای از اختلالات و مشکلات از جمله افزایش فشار خون، سطح قند خون بالا، چربی اضافی بدن در اطراف کمر و سطوح غیر طبیعی کلسترول است که هم زمان با یکدیگر رخ می‌دهند و خطر بیماری قلبی، سکته و دیابت را افزایش می‌دهند.
تحقیقات بیشتری برای تعیین این که آیا این عوارض ممکن است خطر ابتلا به دیابت بزرگسالان، چاقی و بیماری قلبی را نیز در آینده کودک افزایش دهند، مورد نیاز است.
چگونه از ماکروزومی جنین پیشگیری کنیم؟
ممکن است نتوانید از بروز ماکروزومی جنین پیشگیری کنید، اما می‌توانید بارداری سالمی داشته باشید. تحقیقات نشان می‌دهند که ورزش در دوران بارداری و داشتن یک رژیم غذایی با قند پایین می‌تواند خطر ابتلا به ماکروزومی را کاهش دهد. برای مثال، می‌توانید موارد زیر را امتحان کنید:
- قبل از بارداری یک نوبت دکتر داشته باشید: اگر قصد بارداری دارید، با پزشک در رابطه با شرایط خود صحبت کنید. اگر چاق هستید، ممکن است به پزشک دیگری مانند یک متخصص تغذیه یا متخصص چاقی ارجاع داده شوید که می‌تواند به شما کمک کند پیش از بارداری به وزن مناسب برسید.
- وزن خود را کنترل کنید: در صورتی که پیش از بارداری دارای وزن طبیعی باشید، افزایش وزن مناسب در دوران بارداری اغلب حدود ۱۱ تا ۱۶ کیلوگرم می‌باشد. این افزایش وزن صرف رشد و تکامل کودک شما می‌شود. زنانی که هنگام باردار شدن وزن بیشتری دارند، افزایش وزن بارداری کم‌تری خواهند داشت. به همین دلیل بهتر است با پزشک خود مشورت کنید تا مشخص شود که چه وزنی برای شما مناسب است.
- دیابت را مدیریت کنید: در صورتی که پیش از بارداری دیابت داشته‌اید یا اگر دچار دیابت بارداری هستید، توصیه می‌کنیم که با پزشک خود برای مدیریت این بیماری همکاری کنید. کنترل سطح قند خون بهترین راه برای جلوگیری از عوارض جانبی آن از جمله ماکروزومی جنین است.
- فعال باشید: توصیه های پزشک خود را برای فعالیت بدنی دنبال کنید.
چه سوالاتی در مورد ماکروزومی جنین از پزشک خود بپرسیم؟
اگر آزمایشات در دوران بارداری نشان دهند که جنین شما بزرگتر از حد طبیعی است، سوالاتی که لازم است از پزشک خود بپرسید را به شما پیشنهاد می‌دهیم:
- برای سالم ماندن در دوران بارداری چه کنم؟
- آیا لازم است تغییراتی در رژیم غذایی یا سطح فعالیتم ایجاد کنم؟
- چگونه ممکن است ماکروزومی بر زایمان من تأثیر بگذارد؟ چگونه می‌تواند بر سلامت کودک من تأثیر بگذارد؟
- آیا نیاز به زایمان سزارین دارم؟
- نوزاد من بعد از تولد به چه مراقبت‌های خاصی نیاز دارد؟
ماکروزومی وقتی کودک شما خیلی بزرگ است چگونه درمان می‌شود؟
درمان ماکروزومی بر کنترل هر گونه بیماری زمینه‌ای مانند دیابت یا چاقی متمرکز شده است. شما و پزشک شما برای مدیریت این شرایط و سایر مشکلاتی که ممکن است حاملگی یا زایمان شما را پیچیده کند، با هم کار خواهید کرد. در بیش‌تر موارد، اجرای یک برنامه غذایی سالم، ورزش و کنترل دیابت (در صورت نیاز با انسولین) تنها کاری است که می‌توانید انجام دهید.
پزشک شما در مورد خطرات زایمان طبیعی با شما صحبت خواهد کرد. در برخی موارد، سزارین برای کاهش احتمال عارضه توصیه می‌شود. مهم است بدانید که به نظر نمی‌رسد که زایمان زودهنگام این عوارض را کاهش دهد، بنابراین برنامه ریزی زایمان قبل از هفته ۳۹ توصیه نمی‌شود؛ مگر این که عوارض پزشکی دیگری غیر از اندازه کودک شما وجود داشته باشد.
ماکروزومی جنین چگونه تشخیص داده می‌شود؟
پزشک شما ممکن است برای بررسی وزن جنین و مقدار مایع آمنیوتیک سونوگرافی تجویز کند. سونوگرافی یک روش تشخیصی است که امواج صوتی با فرکانس بالا را از طریق بافت‌های بدن منتقل می‌کند. این امواج به تصاویر ویدئویی یا عکاسی تبدیل می‌شوند. سونوگرافی تنها می‌تواند وزن جنین را تا حدود ۱۰ درصد تخمین بزند. به عنوان مثال، اگر سونوگرافی تخمین بزند که جنین شما کیلوگرم است، این یک حدس نزدیک به واقعیت است. اما نوزاد شما در واقعیت ممکن است بین ۳.۶ کیلوگرم تا ۴.۵ کیلوگرم وزن داشته باشد. از آنجایی که سونوگرافی دقیق نیست و نمی‌تواند احتمال دیستوشی شانه را پیش بینی کند، پزشک شما اطلاعات سونوگرافی را با سابقه بارداری و معاینه فیزیکی شما ترکیب می‌کند تا ایمن ترین زمان و روش زایمان را تعیین کند.
برای تعیین این که آیا به معاینه اولتراسوند نیاز دارید یا خیر، پزشک شما موارد زیر را انجام می‌دهد:
- فوندال هایت یا ارتفاع رحم شما را اندازه بگیرد (فاصله بالای رحم تا استخوان شرمگاهی).
- شکم شما را معاینه می‌کند. پزشک شما ممکن است برای قضاوت در مورد اندازه جنین شکم شما را در نواحی خاصی فشار دهد.
در صورتی که آزمایشات شما نشان می‌دهد که جنین بزرگ است، پزشک دوران بارداری شما ممکن است آزمایش‌های بیشتری را برای نظارت بر سلامت جنین پیشنهاد دهد. این کار می‌تواند شامل تهیه یک پروفایل بیوفیزیکی یا یک آزمایش بدون استرس باشد.
سخن آخر
پزشک شما ممکن است در صورت لزوم زایمان سزارین را برای اطمینان از به دنیا آمدن سالم و بدون مشکل نوزاد به شما توصیه کند. القای زایمان زودرس به طوری که نوزاد قبل از موعد مقرر به دنیا بیاید، تأثیر چندانی در نتیجه ماکروزومی جنین نشان نداده است.
نوزادانی که با جثه بزرگ و ماکروزومی جنین به دنیا می‌آیند، لازم است در حین رشد از نظر بیماری‌هایی مانند چاقی و دیابت تحت نظر باشند. با مدیریت مشکلات و اختلالات قبلی و سلامت شما در دوران بارداری و همچنین نظارت بر سلامت کودک خود تا بزرگسالی او، ممکن است بتوانید از عوارض جانبی ناشی از ماکروزومی جلوگیری کنید.