از زمانی که جنین، کمی سر و شکل پیدا می‌کند تا زمانی که در هفته‌های آخر بارداری شکل یک انسان کامل را به خود می‌گیرد بارها و بارها موقعیتش در داخل رحم تغییر می‌کند. بدیهی است که زمانی که جنین کوچک‌تر است آزادی عمل بیشتری دارد و با رشد جنین و بزرگتر شدن آن، حرکات او نیز محدود خواهد شد. وضعیت قرارگیری جنین در رحم هنگام زایمان بسیار حائز اهمیت است. اگر جنین در وضعیت مناسبی قرار گرفته باشد زایمان راحت‌تر است و انجام زایمان طبیعی نیز بلامانع است. وضعیت طبیعی و مناسب قرارگیری جنین داخل رحم را سفالیک می‌گویند. در این مقاله در مورد موقعیت‌های مختلف وضعیت قرارگیری جنین مطالبی ارائه خواهد شد امیدواریم تا انتهای این مقاله با تیم پینو بیبی همراه باشید.
موقعیت‌های جنین برای تولد
در حالت ایده‌آل برای زایمان، سر جنین به پایین، رو به پشت مادر قرار می‌گیرد، در حالی‌که چانه به سینه‌اش جمع شده و پشت سر آماده ورود به لگن است. به این حالت تظاهرات سفالیک می‌گویند. اکثر نوزادان در هفته سی و دوم و سی و ششم بارداری در این وضعیت قرار می‌گیرند. سایر موقعیت‌های جنین برای تولد شامل انواع مختلف بریچ (پا به پایین) و اکسیپوت خلفی (رو به بالا) است.
وضعیت قرارگیری جنین به چه معناست؟
نمایش جنین، نحوه قرارگیری رویان در رحم است. در طول بارداری جنین در رحم مادر حرکت می‌کند. طبیعی است که جنین در اکثر دوران بارداری مادر در موقعیت‌های مختلفی قرار گیرد. جنین در اوایل به اندازه کافی کوچک است که بتواند آزادانه حرکت کند. حتی ممکن است مادر حرکت جنین را در رحم احساس کند. هر چه جنین بزرگتر شود، حرکت محدودتر می‌شود. با نزدیک شدن به پایان بارداری، جنین شروع به حرکت در موقعیتی برای تولد می‌کند. در این شرایط معمولاً جنین به سمت پایین می‌چرخد تا در رحم مادر پایین بیاید. سپس در رحم مادر شروع به حرکت به سمت پایین می‌کند و برای عبور از کانال تولد (کانال زایمان) در حین زایمان آماده می‌شود.
کانال زایمان از دهانه رحم (بخش خارج از رحم)، واژن و فرج تشکیل شده است. کانال زایمان را به عنوان یک تونل قابل گسترش در نظر باید گرفت. در طول زایمان، انقباضات مادر باعث کشیده شدن این فضا می‌شود تا جنین بتواند در هنگام زایمان از آن عبور کند.
رایج‌ترین موضع برای زایمان چیست؟
در حالت ایده‌آل برای زایمان، نوزاد سر به پایین، رو به پشت مادر قرار می‌گیرد و چانه را روی سینه‌اش جمع می‌کند و در این حالت سر جنین آماده ورود به لگن است. به این وضعیت تظاهرات سفالیک گفته می‌شود. اکثر نوزادان در هفته‌های سی و دوم تا سی و ششم حاملگی در این وضعیت قرار می‌گیرند.
نوزاد برای زایمان چه موقعیت‌های دیگری می‌تواند داشته باشد؟
گاهی اوقات نوزاد قبل از تولد در موقعیت مناسب قرار نمی‌گیرد. موقعیت‌های مختلفی وجود دارد که نوزاد می‌تواند در آن قرار گیرد و هر یک از این موقعیت‌ها می‌تواند با عوارضی در حین زایمان همراه باشد. این موقعیت‌های جنین می‌تواند شامل موارد زیر باشد:
- موقعیت خلفی اکسیپوت: گاهی اوقات سر نوزاد همانطور که باید به سمت پایین قرار می‌گیرد، اما گاهی اوقات به سمت شکم مادر قرار دارد. سر در این وضعیت به گونه‌ای است، کودک به سقف نگاه می‌کند. ممکن است این موقعیت را با نام مستعار Sunny-Side-Up بشنوید. این امر احتمال زایمان دردناک و طولانی مدت را افزایش می‌دهد.
- بریچ فرانک: در یک بریچ فرانک، باسن کودک به کانال زایمان منتهی می‌شود. باسن خم شده، زانوها کشیده شده و در جلوی شکم است. این وضعیت احتمال تشکیل یک حلقه بند ناف را افزایش می‌دهد که می تواند از طریق دهانه رحم جلوتر از سر عبور کند و باعث آسیب نوزاد در هنگام زایمان طبیعی شود.
- بریچ کامل: در این حالت، نوزاد ابتدا با باسن قرار می‌گیرد و هر دو لگن و زانو خم می‌شوند (زیر خودشان جمع می‌شوند). مانند سایر موارد بریچ، این وضعیت خطر تشکیل یک حلقه بند ناف را افزایش می‌دهد که می‌تواند از طریق دهانه رحم جلوتر از سر عبور کند و در صورت زایمان واژینال به نوزاد آسیب برساند.
- موقعیت عرضی: کودک به صورت ضربدری در رحم دراز می‌کشد و این احتمال را ایجاد می‌کند که ابتدا شانه نوزاد وارد لگن مادر شود. اکثر نوزادان در این وضعیت با سزارین به دنیا می‌آیند.
- بریچ پا: گاهی اوقات یک یا هر دو پای جنین به سمت کانال زایمان و به سمت پایین است. این احتمال لغزیدن بند ناف به داخل دهانه رحم را افزایش می‌دهد و جریان خون را به نوزاد قطع می‌کند.
آیا جنین در حالت بریچ قرار دارد؟
زایمان بریچ زمانی است که پاهای جنین در پایین به سمت کانال زایمان قرار می‌گیرد. تا زمانی‌که جنین در رحم است خطری او را تهدید نمی‌کند. با این حال، در این وضعیت، نوزاد از ناحیه پا به دنیا می‌آید. زایمان طبیعی اغلب یک روش بسیار ایمن در وضع حمل است، با این حال، زمانی که نوزاد بریچ است، زایمان طبیعی می‌تواند پیچیده باشد. از آنجایی که سر کودک بزرگتر از پایین بدن او است، خطر گیر افتادن سر در جایی که سر جنین در رحم مادر گیر می‌کند، وجود دارد. در این شرایط، زایمان ممکن است دشوار باشد. برخی از مادران که نوزادانی در وضعیت بریچ دارند ممکن است در زایمان عجله داشته باشند. برخی از پزشکان معتقدند تا زمانی که جنین در سلامت است، باید برای زایمان طبیعی صبر کرد. در بسیاری از موارد، پزشک ممکن است به جای زایمان طبیعی، زایمان سزارین را توصیه کند. این یک روش جراحی است که در آن یک برش در شکم مادر ایجاد می‌شود و نوزاد در اتاق عمل از رحم مادر خارج می‌شود. روش سزارین در مقایسه با زایمان واژینال بریچ، خطر بسیار کمتری برای نوزاد دارد.
چرا موقعیت کودک در هنگام تولد اهمیت دارد؟
در طول زایمان، هدف پزشک این است که جنین را به صورت ایمن و سالم به دنیا بیاورد و در این شرایط سلامتی مادر و جنین برای کادر پزشکی بسیار حائز اهمیت است. اگر جنین در وضعیت متفاوتی باشد و در وضعیت سفالیک نباشد، این کار برای متخصص زنان و زایمان یا ماما چالش برانگیزتر می‌شود. پوزیشن‌های مختلف جنین طیف وسیعی از مشکلات را دارد و خطرات آن بسته به موقعیت جنین می‌تواند حتی برای مادر نیز خطرساز باشد.
چه زمانی باید جنین برای تولد به موقعیت خود حرکت کند؟
به طور معمول، جنین در رحم پایین می‌آید و در سه ماهه سوم به موقعیتی برای تولد می‌رسد. این اتفاق در چند هفته آخر بارداری اغلب بین هفته‌های سی و دوم تا سی و ششم رخ می‌دهد. متخصصین زایمان موقعیت نوزاد را با لمس شکم مادر در طول معاینات روتین و منظم بارداری بررسی می‌کنند. این چک کردن موقعیت جنین در اکثر معاینات مادر در سه ماهه سوم رخ می‌دهد. در برخی موارد، پزشک ممکن است یک سونوگرافی برای بررسی وضعیت جنین انجام دهد.
آیا پزشک می‌تواند قبل از تولد جنین را برگرداند یا موقعیت او را تغییر دهد؟
راه‌های مختلفی وجود دارد که پزشک می‌تواند امتحان کند و جنین را قبل از شروع زایمان برگرداند. این روش‌ها همیشه جواب نمی‌دهند و گاهی اوقات، جنین می‌تواند دوباره به موقعیت اشتباه برگردد. مادر می‌تواند برخی از این تکنیک‌ها را به کمک ماما یا دولا در نیز در خانه امتحان کند. این تکنیک‌ها معمولاً به مادر و جنین آسیبی نمی‌رساند. این روش‌ها ممکن است جنین را تشویق کنند که خودش بچرخد، اما این احتمال نیز وجود دارد که هیچ اتفاقی نیفتد. اگر چه نرخ موفقیت تضمین شده‌ای وجود ندارد، اما این روش‌ها هم‌چنان توصیه می‌شوند زیرا معمولاً ارزش امتحان کردن را دارند و می‌توانند به مادر در جلوگیری از زایمان سزارین کمک کنند.
روش‌های چرخاندن نوزاد می‌تواند شامل موارد زیر باشد:
- نسخه سفالیک خارجی (ECV): یکی از راه‌های غیر تهاجمی برای چرخاندن جنین و افزایش شانس زایمان طبیعی است. این روش در بخش زایمان بیمارستان یا کلینیک انجام می‌شود. انجام این روش به دو تکنسین نیاز دارد که یکی باسن نوزاد را در حالت رو به بالا بلند می‌کند و دیگری از طریق دیواره شکم به رحم مادر فشار وارد می‌کند تا سر جنین را به جلو یا عقب بچرخاند. بهترین زمان برای انجام این روش بین هفته‌های سی و ششم تا شی و هشتم بارداری است. پس از آن، پزشک ضربان قلب کودک را کنترل می‌کند تا مطمئن شود که در حد طبیعی است. پس از ECV بانوی باردار می‌تواند به خانه برگردد نیاز به بستری شدن نیست.
- تغییر وضعیت: گاهی اوقات می‌توان با تغییر وضعیت، جنین را تشویق به حرکت کرد. به خاطر داشته باشید که این تمرینات ممکن است کارساز نباشند. با این حال، متخصصان اغلب احساس می‌کنند که انجام این ورزش‌ها ضرری ندارد و اگر احتمالی وجود دارد که ممکن است جنین را به چرخش تشویق کنند و از سزارین اجتناب شود، ارزش امتحان کردن را دارد. این پوزیشن‌ها معمولاً شامل انجام حرکات یوگا مانند است. دو حرکت خاص که متخصصین ممکن است به مادر توصیه کند عبارت هستند از:
۱.وضعیت Child’s Pose: مادر روی دست و زانو قرار می‌گیرد و به آرامی بدنش را به جلو و عقب تکان می‌دهد.
۲.وضعیت پل Bridge Position: در حالی که مادر به پشت دراز کشیده است و زانوهایش را خم کرده و کف پاها را روی زمین قرار می‌دهد، باسن خود را در به سمت بالا می‌کشد.
- استفاده از صداهای محرک برای تشویق حرکت: یکی دیگر از مواردی که می‌تواند برای تغییر وضعیت جنین امتحان شود، موسیقی و موزیک است. موسیقی، صحبت کردن، تغییرات دما و نور می‌تواند توجه جنین را به خود جلب کند و امکان دارد موجب چرخش او شود. در حالی که جنین در رحم مادر است، می‌تواند موسیقی بشنود، تغییرات نور را از طریق پوست مادر حس کند و حتی صدای مادر را هنگام صحبت کردن بشنود. مادر می‌تواند سعی کند هدفون را روی شکم خود، به سمت پایین شکم قرار دهد تا ببینید آیا این موضوع باعث جذب جنین می‌شود یا خیر. اعمال دمای خنک در بالای شکم، جایی که سر کودک قرار دارد، می‌تواند جنین را وادار به دور شدن و پایین رفتن به سمت واژن کند. مشابه تغییر وضعیت، هیچ تضمینی وجود ندارد که تحریک باعث حرکت جنین شود، اما اغلب ارزش امتحان کردن را دارد.
- یک تکنیک کایروپراکتیک به نام تکنیک وبستر نیز می‌تواند برای حرکت دادن باسن استفاده شود. این به این منظور است که به رحم مادر اجازه استراحت می‌دهد. برخی از متخصصین حتی طب سوزنی را برای کمک به آرامش بدن مادر توصیه می‌کنند. هر دوی این تکنیک‌ها باید توسط تکنسینی که تخصص این کار را دارد و به توصیه پزشک متخصص زنان انجام شود. تمدد اعصاب می‌تواند حرکت را در جنین تقویت کند و به بهترین موقعیت ممکن برای تولد جنین کمک کند.
آیا جنین می‌تواند موقعیت خود را تغییر دهد؟
همیشه این امکان وجود دارد که جنین به تنهایی و خود به خود جای خود را تغییر دهد. در هفته‌های منتهی به تولد، جنین هنوز زمان دارد تا تنظیمات را انجام دهد و موقعیت خود را تغییر دهد. بیشتر رویان‌ها قبل از تولد به موقعیت صحیح خود دست پیدا می‌کنند.
چگونه نوزاد در حالت بریچ یا در وضعیت دیگری به دنیا می‌آید؟
اکثر برنامه‌های زایمان با ایده زایمان طبیعی شروع می‌شوند. متخصصین زنان و زایمان به سوابق پزشکی مادر، اسکن‌های جنین در طول بارداری و موقعیت جنین نگاه می‌کند تا ایمن‌ترین شکل زایمان را انتخاب کند. هنگامی‌که جنین در وضعیت بریچ یا وضعیت غیرطبیعی دیگری قرار دارد، پزشک ممکن است زایمان سزارین را پیشنهاد دهد. همانطور که ی‌دانید سزارین یک روش جراحی است که در آن یک برش در قسمت پایین شکم مادر ایجاد می‌شود. جنین به جای این که از طریق کانال زایمان متولد شود از طریق این برش به دنیا می‌آید.
امکان زایمان واژینال برای بریچ وجود دارد. با این حال، این نوع زایمان می‌تواند برای جنین بسیار خطرناک‌تر باشد و خطر آسیب به بند ناف بسیار بیشتر است. اگر بند ناف در هنگام تولد فشرده شود، ممکن است نوزاد از اکسیژن محروم شود و این می‌تواند به مغز و اعصاب او آسیب برساند. بند ناف هم‌چنین می‌تواند دور گردن یا بازوهای کودک بلغزد و باعث آسیب شود. متخصصین و پزشکان سطوح مختلفی تشخیصی را جهت زایمان واژینال با جنین بریچ در نظر می‌گیرند.
عوامل موثر بر خطر ابتلا به موقعیت خطرناک در جنین
عوامل متعددی وجود دارد که می‌تواند خطر وضعیت جنین مانند بریچ را افزایش دهد. این موارد می‌تواند شامل موارد زیر باشد:
- زایمان زودرس و جنین نارس: در این مورد، ممکن است رویان هنوز زمان آماده شدن برای تولد را نداشته باشد. مشکلات جفت، اگر جفت خیلی پایین در رحم مادر چسبیده باشد (شرایطی که جفت سرراهی نامیده می‌شود) یا جفت از رحم مادر جدا شده باشد (دکولمان) و یا جفت خندقی باشد؛ می‌تواند از چرخش جنین و قرار گرفتن در موقعیت مناسب برای تولد جلوگیری کند.
- بارداری چند قلو: وقتی بیش از یک جنین در رحم مادر وجود داشته باشد، قرار گرفتن در موقعیت مناسب برای هر جنین ممکن است دشوار باشد. فضای محدود درون رحم باعث ایجاد مشکلاتی در طول دوران بارداری مادر می‌شود.
- داشتن رحمی که شکل آن متفاوت از حالت طبیعی است. شکل رحم معمولاً شبیه گلابی وارونه است. هنگامی‌که شکل رحم غیرعادی دارد یا فیبروم دارد (رشد غیرعادی دیواره‌های رحم با ضخامت‌های متفاوت)، ممکن است شکل کافی برای حرکت یک نوزاد کامل به موقعیت تولد وجود نداشته باشد.
سخن آخر
دانستن این که جنین قبل از تولد در حالت بریچ یا وضعیت پیچیده دیگری قرار دارد، می‌تواند به اضطرابی که اغلب حول و حوش زایمان است، بیفزاید. بد نیست نگرانی‌ها و سوالاتی در مورد این که تجربه تولد این‌گونه جنین‌ها چگونه است را با پزشک متخصص خود درمیان بگذارید. ممکن است در دوران بارداری خود برنامه زایمانی داشته باشید. برنامه زایمان یک برنامه ایده‌آل برای زایمان و تولد جنین است. این طرح‌ها می‌توانند به عنوان یک ابزار بسیار مفید باشند. برنامه زایمان خود را با پزشک متخصص خود هماهنگ کنید. با پزشک خود در مورد تصوری که از زایمان دارید، صحبت کنید. پزشک شما می‌تواند به شما کمک کند نه تنها در طرح ایده‌آل، بلکه یک طرح برای شرایط اضطراری را نیز برنامه‌ریزی کنید و پوزیشن مناسب زایمان را انتخاب نمایید. به یاد داشته باشید، همه چیز می‌تواند به سرعت در طول زایمان تغییر کند. انجام سزارین ممکن است بخشی از برنامه زایمان شما نباشد. با این حال، هدف این است که فرزند خود را با خیال راحت و به صورت کاملاً ایمن به دنیا بیاورید و از سلامت خود و فرزندتان محافظت کنید. در مورد سؤالات و هر گونه نگرانی که ممکن است در مورد وضعیت کودک خود داشته باشید، با پزشک خود صحبت کنید. نگرانی و ابهام ممکن است وضعیت شما را حین زایمان نامساعد کند.